چلي

چلي جي جمهوريا
Republic of Chile
چلي جي جمهوريا; Republic of Chile; República de Chile (اسپيني)
جھنڊو	نِسبتي نشان
	شُعار: 'Por la razón o la fuerza; ("منطق سان يا طاقت سان")
	ترانو: Himno Nacional de Chile; ("چلي جو قومي ترانو")
	چلي جو علائقو ڳاڙهو سائي ۾؛ ھلڪي سائي ۾ دعوي ڪئي پر غير ڪنٽرول علائقو
گادي جو هنڌ	سانٽياگو; 33°26′S 70°40′W / 33.433°S 70.667°W
سڀ کان وڏو شهر	راڄڌاني شهر
دفتري ٻوليون	اسپيني
قومي ٻولي	اسپيني
مذهب (2018ع)	78٪ عيسائيت 21٪ ڪوبه مذهب ناهي; 1٪ ٻيا; ;
مقامي آبادي	چليئن
حڪومت	گڏيل صدارتي جمهوريا
• سينيٽ جو صدر	جبريل بورڪ
• صدر	جوآن انتونيو ڪولوما
• چيمبر آف ڊپٽيز جو صدر	ريڪاردو سيفونتيس
• سپريم ڪورٽ جو صدر	جوان فوئنتس بيلمار
مقننه	نيشنل ڪانگريس
• مٿيون ایوان	سينيٽ
• ھيٺيون ایوان	چيمبر آف ڊپٽيز
آزادي اسپين کان آزادي
• حڪومتي جنتا	18 سيپٽمبر 1810ع
• اعلان ڪيو ويو	. 12 فيبروري 1818ع
• سڃاتل	25 اپريل 1844ع
• موجوده آئين	11 مارچ 1981ع
پکيڙ
• جملي	[اوزا تبديل: invalid number] (37هون)
• پاڻي (%)	2.1 (as of 2015)
آبادي
• 2023ع اندازو	1,96,29,588 (65هون)
• گھاٽائي	24 /km2 (62.2 /sq mi) (198هون)
جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد )	2023ع لڳ ڀڳ
• ڪل	597.520 بلين آمريڪي ڊالر (45هون)
• في سيڪڙو	29,934 آمريڪي ڊالر (64هون)
جِي. ڊي. پي (رڳو نالي ۾ )	2023ع لڳ ڀڳ
• ڪل	344.400 بلين آمريڪي ڊالر (45هون)

چلي (Chile)، سرڪاري طور تي چلي جي جمهوريا (Republica De Chile)، اولهه ڏکڻ آمريڪا ۾ هڪ ملڪ آهي. اهو دنيا جو ڏاکڻين ملڪ آهي ۽ انٽارڪيڪا جي ويجهو آهي، انڊیز جبل ۽ پئسفڪ سمنڊ جي وچ ۾ زمين جي هڪ تنگ پٽي سان پکڙيل آهي. 7,56,102 چورس ڪلوميٽر (2,91,933 چورس ميل) جي ايراضيءَ سان ^[2] ۽ سال 2017ع تائين هڪ ڪروڙ 75 لک (17.5 ملين) جي آبادي سان،^[9] چلي جون سرحدون اتر ۾ پيرو، اتر اوڀر ۾ بوليويا ۽ ارجنٽائن سان ملن ٿيون. اوڀر ۾، ۽ ڏکڻ ڏانهن ڊريڪ آبی گذرگاھہ (Drake Passage) آهي. ملڪ ڪيترن ئي پئسفڪ ٻيٽن تي پڻ ڪنٽرول ڪري ٿو، جن ۾ جوآن فرنانڊيز، اسلا سالاس يو گومیز، ڊيسون ٽوراڊاس ۽ ايسٽر ٻيٽ شامل آهن ۽ انٽارڪيڪا جي اٽڪل 12,50,000 چورس ڪلوميٽر (4,80,000 چورس ميل) کي چلي جي انٽارڪٽڪ ٽريٽري طور دعويٰ ڪري ٿو. چلي جي گاديءَ جو هنڌ ۽ سڀ کان وڏو شهر سانٽياگو آهي ۽ قومي ٻولي اسپينش آهي.

اسپين 16ھین صدي جي وچ ڌاري علائقي کي فتح ڪيو ۽ نوآبادي ڪئي، انڪا (Inca) راڄ کي تبديل ڪيو، پر آزاد ماپوچی (Mapuche) ماڻهن کي فتح ڪرڻ ۾ ناڪام ٿيو، جيڪي هاڻي ڏکڻ۔مرڪزي چلي ۾ آباد آھن. چلي سال 1818ع ۾ اسپين کان آزاديءَ جي اعلان کان پوءِ سال 1830ع ۾ نسبتاً مستحڪم آمرانه جمهوريه طور اڀري آيو. 19هين صديءَ جی دوران، چلي اهم معاشي ۽ علائقائي ترقيءَ جو تجربو ڪيو، سال 1880ع واري ڏهاڪي ۾ ماپوچي جي مزاحمت جو خاتمو ڪيو ۽ پئسفڪ جي جنگ (1879-1883) ۾ پيرو ۽ بوليويا کي شڪست ڏئي پنهنجي موجوده اترين علائقي کي حاصل ڪيو. 20ھین صدي عيسويءَ ۾، سال 1970ع جي ڏهاڪي تائين، چلي ۾ جمهوري عمل جاری رھيو^[10]^[11] ۽ آباديءَ ۾ تيزيءَ سان واڌ ۽ شهري ٿيڻ جو تجربو ٿيو، ^[12] جڏهن ته پنهنجي معيشت کي سهارو ڏيڻ لاءِ تانبا جي مائننگ مان برآمدات تي وڌيڪ انحصار ڪيو.^[13] ^[14] 1960ع ۽ 1970ع واري ڏهاڪي دوران، ملڪ سخت کاٻي۔ساڄي سياسي پولرائزيشن ۽ انتشار جو نشانو بڻيو، جنهن جي نتيجي ۾ سال 1973ع ۾ چلي جي بغاوت ٿي، جنهن سلواڊور آلندي جي جمهوري طور تي چونڊيل کاٻي ڌر جي حڪومت جو تختو اونڌو ڪيو. ان کانپوءِ آگسٽو پنوشي جي 16 سالن جي ساڄي ڌر جي فوجي آمريت هئي، جنهن جي نتيجي ۾ 3,000 کان وڌيڪ ماٹھو مرجی ویا يا گم ٿي ويا.^[15] پنوشي جي حڪومت سال 1990ع ۾ ختم ٿي وئي، سال 1988ع ۾ ريفرينڊم جي پٺيان، ۽ هڪ مرڪز۔کاٻي اتحاد پاران ڪامياب ٿي ويو، جيڪو سال 2010ع تائين حڪومت ڪيو.

چلي هڪ اعلي آمدني واری معيشت آهي ۽ ڏکڻ آمريڪا ۾ سڀ کان وڌيڪ اقتصادي ۽ سماجي طور تي مستحڪم قومن مان هڪ آهي. ^[16] لاطيني آمريڪا جي مقابلي ۾، في کس آمدني، گلوبلائيزيشن، امن، ۽ اقتصادي آزادي ۾. چلي پڻ رياست جي استحڪام ۽ جمهوري ترقي جي لحاظ کان علائقي ۾ سٺو ڪم ڪري ٿو، ۽ صرف ڪئناڊا جي پٺيان، آمريڪا ۾ ٻئين گھٽ قتل جي شرح تي فخر ڪري ٿو.^[17] چلي گڏيل قومن، لاطيني آمريڪي ۽ ڪيريبين رياستن جي ڪميونٽي (سي ايل اي سي)، ۽ پئسفڪ الائنس جو هڪ باني ميمبر آهي، ۽ 2010 ۾ او ای سی ڈی OECD ۾ شامل ٿيو.

نالو

هـن مـلڪ تـي هـيءُ نـالـو Tchili تان کنيل آهي، جـنـهـن جـي مـعـنيٰ برف (Snow) آهي.

پکيڙ

چلي ڏکڻ آمريڪا جو ملڪ آهي. هن جي اتر ۾ پيرو، اوڀر ۾ بوليويا ۽ ارجنٽينا، ڏکڻ ۽ اولهه ۾ پئسفڪ سمنڊ آهن. چلي پئسفڪ سمنڊ جي ڏکڻ اولاهين ڪناري تي واقع آهي. چلي دنيا جو سڀ کان سنهڙو ۽ ڊگھو ملڪ آهي. چليءَ جي پکيڙ 756626 چورس ڪلوميٽر (292058 چورس ميل) ۽ آبادي هڪ ڪروڙ 60 لکن جي لڳ ڀڳ آهي. چليءَ جي گاديءَ جو هنڌ سانتياگو (Santiago) آهي ۽ هتي جو سڀ کان مٿانهون هنڌ ’اوجوس ڊل سلاڊو’ (بلندي: 6870 ميٽر) آهي.

ٻولي

چليءَ جي سرڪاري ٻولي اسپيني آهي.

وسيلا

Ketnepen Shile

هتان جي مکيه زرعي پيداوار ۾ ڪڻڪ، بصر، ٻج، پٽاٽا، ميوا، مڪئي، انگور، زيتون، جَوَ، صوف، آڙو اچي وڃن ٿا. هتي جي مکيه صنعتن ۾ مڇيءَ جي پيڪنگ، ڪاٺ جون شيون، لوهه، ڪاغذ، مشينري، ڪيميائي شيون، ڪپڙو اڻڻ شامل آهن.

موسم

هتان جي موسم خط استوا جي ويجھو آهي، ان ڪري هن جو اتريون علائقو ڏاڍو گرم ۽ ڏاکڻيون حصو ٿڌو آهي. چلي هڪ آزاد جمهوريه آهي، جتي صدارتي طرز جي حڪومت قائم آهي.

آزادي

هن ملڪ جي آزاديءَ جو ڏهاڙو 12 فبروري 1818ع آهي ۽ هن تي گڏيل قومن جي اداري (UNO) ۾ 24 آڪٽوبر 1945ع کان ميمبرشپ حاصل آهي.^[18]

حوالا

↑ "Compendio estadístico 2006" (PDF). Instituto Nacional de Estadísticas. وقت 9 October 2022 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 29 November 2007. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ ^2.0 ^2.1 "Chile country profile". BBC News. وقت 11 April 2023 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 17 October 2023. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Surface water and surface water change". Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). وقت 24 March 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 11 October 2020. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Our World in Data". وقت 12 January 2024 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 11 January 2024. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Chile)". International Monetary Fund. وقت 11 November 2023 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 12 October 2023. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Country Summary".
↑ "Inequality – Income inequality". OECD. وقت 1 July 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 25 July 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Human Development Report 2023/24" (PDF). United Nations Development Programme. صفحو. 288. حاصل ڪيل 13 March 2024.
↑ "Resutados Censo 2017" (PDF). National Statistics Institute. وقت 9 October 2022 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 18 January 2017. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Elecciones, sufragio y democracia en Chile (1810–2012)". Memoria Chilena (ٻولي ۾ Spanish). National Library of Chile. وقت 6 June 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 20 June 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Sufragio femenino universal". Memoria Chilena (ٻولي ۾ Spanish). National Library of Chile. وقت 27 June 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 20 June 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "Desarrollo y dinámica de la población en el siglo XX". Memoria Chilena (ٻولي ۾ Spanish). National Library of Chile. وقت 11 July 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 20 June 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ Salazar, Gabriel; Pinto, Julio (2002). Historia contemporánea de Chile III. La economía: mercados empresarios y trabajadores. LOM Ediciones. سانچو:ISBN?. Pages 124–125.
↑ Villalobos, Sergio; Silva, Osvaldo; Silva, Fernando; Estelle, Patricio (1974). Historia De Chile (14th ed.). Editorial Universitaria. ISBN 956-11-1163-2. Pages 773–775.
↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named BBC-Chile
↑ "Human and income poverty: developing countries". UNDP. وقت 12 February 2009 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ "World Development Indicators". World Bank. وقت 26 December 2018 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 12 May 2012. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ ڪتاب: انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا، جلد چوٿون، ڇپيندڙ: سنڌي لئنگئيج اٿارٽي (ISBN: 978-969-9098-80-2) سال: 2012

[ce2006-1] "Compendio estadístico 2006" (PDF). Instituto Nacional de Estadísticas. وقت 9 October 2022 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 29 November 2007. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[Chile_country_profile-2] 2.0 ^2.1 "Chile country profile". BBC News. وقت 11 April 2023 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 17 October 2023. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[3] "Surface water and surface water change". Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). وقت 24 March 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 11 October 2020. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[4] "Our World in Data". وقت 12 January 2024 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 11 January 2024. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[IMFWEO.CL-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Chile)". International Monetary Fund. وقت 11 November 2023 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 12 October 2023. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[6] "Country Summary".

[Inequality_-_Income_inequality-7] "Inequality – Income inequality". OECD. وقت 1 July 2022 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 25 July 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[UNHDR-8] "Human Development Report 2023/24" (PDF). United Nations Development Programme. صفحو. 288. حاصل ڪيل 13 March 2024.

[population-9] "Resutados Censo 2017" (PDF). National Statistics Institute. وقت 9 October 2022 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 18 January 2017. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[10] "Elecciones, sufragio y democracia en Chile (1810–2012)". Memoria Chilena (ٻولي ۾ Spanish). National Library of Chile. وقت 6 June 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 20 June 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[11] "Sufragio femenino universal". Memoria Chilena (ٻولي ۾ Spanish). National Library of Chile. وقت 27 June 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 20 June 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[12] "Desarrollo y dinámica de la población en el siglo XX". Memoria Chilena (ٻولي ۾ Spanish). National Library of Chile. وقت 11 July 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 20 June 2021. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[13] Salazar, Gabriel; Pinto, Julio (2002). Historia contemporánea de Chile III. La economía: mercados empresarios y trabajadores. LOM Ediciones. سانچو:ISBN?. Pages 124–125.

[14] Villalobos, Sergio; Silva, Osvaldo; Silva, Fernando; Estelle, Patricio (1974). Historia De Chile (14th ed.). Editorial Universitaria. ISBN 956-11-1163-2. Pages 773–775.

[BBC-Chile-15] حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named BBC-Chile

[hdrstats.undp.org2-16] "Human and income poverty: developing countries". UNDP. وقت 12 February 2009 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[wdi2-17] "World Development Indicators". World Bank. وقت 26 December 2018 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 12 May 2012. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[18] ڪتاب: انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا، جلد چوٿون، ڇپيندڙ: سنڌي لئنگئيج اٿارٽي (ISBN: 978-969-9098-80-2) سال: 2012

[3]

[4]

[5]

[2]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]