Akrai (Palazzolu Acrèidi)

Akrai vinni custruita, nta l'attuali tirritoriu di Palazzolu Acrèidi, dî curinzi sirausani ntô 664 a.C. sùpira nu colli pî nimici diffìcili d'agghicàrici e, ntô stissu tempu, di unni si putèvanu taliari tutti li tirritori dê vaddi di sutta .

Pi ssa particulari pusizzioni stratèggica Akrai fu la sintinella dê cunfini miridiunali dû tirritoriu sarausanu e eppi granni sviluppu nzinu a arrivari ô màssimu splinnuri sutta a Gerone II (275 a.C.-215 a.C.).
Ntô 211 a.C., dopu ca Sarausa fu scunfiggiuta, addivintau pruvincia rumana.
Dopu quasi milliseicentu anni di vita, pi manu di l'Àrabbi, fu distrutta cumpretamenti pi sempri, ntô 827 d.C.; cô tempu, li ruvini foru cummigghiati dâ terra e di Akrai si pirdìu macari lu ricordu di unni era misa.

"Akrai" di novu attruvata dopu mill'anni

Ntô XVI sèc. stôrichi, archiòlughi, studiusi pinzàvanu ,ogn'unu d'iddi, d'aviri attruvatu lu locu di unni avìa èssiri stata misa ssa polis greca, senza pirò attruvàrilu. Fu Tummasu Fazello, apprima di tutti, a attruvari la pusizzioni di l’antica culonia greca ntâ cuntrata chiamata “Serra di Palazzu”. Li primi scavi archiulògichi ntô situ di Akrai ncuminciaru ntâ prima parti dû XIX sèculu, cu Gabbrieli Iùdica, ca cuntau dê sô ricerchi ntô libbru Li antichità di Acre pubbricatu ntô 1819.

Zoccu arresta dâ Polis

Lu tiatru grecu

Appena si trasi ntâ zona archiulòggica s'agghica ntô tiatru grecu; è fabbricatu sùpira na cullinedda naturali, priparata cu petri a siccu unni sunnu misi unu sùpira a l'àutru li blocchi dê gratinati. Arcuni studiusi dìciunu ca stu tiatru fu fabbricatu sutta la munarchìa di Gerone II, a mità dô II sèc. a.C., àutri, anveci, dìciunu ca fu fattu ntô pirìudu tardu-ellenìsticu.
Ncucchiatu cû tiatru c'è lu bouleuterion: sta custruzzioni fu pigghiata, ntô primu mumentu, pi nu nicu tiatru ô chiusu pâ mùsica (odeon), ma dopu, ci si rinniu cuntu ca era nu bouleuterion, lucu unni s'arricuggheva lu sinatu (boulé) di Akrai. Macari stu dificiu fu fabbricatu ntâ stissa etati dû tiatru.
Cchiu avanti s'attròvanu li latumii ca nun sunnu àutru ca cavi di petra usati nta l’antichitati pi pigghiari lu matiriali c'aggiuvava pi la fabbricazzioni di l'abbitazioni e dê munumenti di Akrai. Foru utilizzati, macari, ntê sèculi, comu nicròpuli, comu lochi di cultu e comu abbitazioni.

Unu dî dùdici quatri scurpiti ntâ ruccia

Ntô chianu ca c'è sùpira la latumìa di l’Intagghiata, ci sunnu resti dû tèmpiu di Afroditi; di ssu tèmpiu arrèstunu sulu li blocchi squatrati dû basamentu, mentri ca li blocchi di petra dû restu dû fabbricatu foru pigghiati, già pronti pi l'usu, pi custruiri casi e munumenti dû paisi di Palazzolu.
Ortri ô situ di l’antica polis , ci sunnu dui granni nicròpuli, chidda di la “Pinita” e chidda dû “Colli Orbu”, la latumìa chiamata dê “Tempî Ferali” e li Santoni.
Li “Santoni” sunnu dùdici granni quatri scurpiti ntâ ruccia. Nu cumpressu di fijuri a rilevu àutu, ùnicu ô munnu, diticatu ô cultu dâ Magna Mater. Lu cultu dâ Magna Mater, antichissima pràtica urientali, avìa pigghiatu pedi macari a Sarausa, unni si praticau ntô IV sèc. a.C.. Sti scurturi sunnu stati datati ô III sèc. a.C.