Jump to content

GNU

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Custu artìculu est iscritu in sa grafia campidanesa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

logudoresu · LSC · nugoresu

GNU
Logotipu
Logotipu
Ischermada de esèmpiu
Ischermada de esèmpiu
Isvilupadore(es)GNU Project
Data prima versione27 cabudanni 1983
LitzèntziaLissentzia GPL, GNU Lesser General Public License e GNU Affero General Public License
Situ web, e

GNU (acrònimu ricursivu de GNU is Not Unix!) est unu progetu de sistema operativu lìberu tipu-Unix incumentzau in su 1984 de s'hacker Richard Stallman, a pustis de ai lassau su traballu suu in su Massachussetts Institute of Tecnology, cun sa punna de ponni a pari una colletzioni de programas e librerias de programatzioni lìberus e obertus a su pùblicu, a manera chi chinisisiat ddus potzat impreai, cumpartziri e agiudai a ddus amellorai.

GNU est fintzas su nòmini de su sistema chi ndi bessit ponendi a pari totu is programas de su progetu.

Su nùcleu (kernel) de su sistema GNU depiat essi HURD, ma sendi chi no est ancora cumpletu, medas distrubuiduras ant prefèrriu s'impreu de su Kernel Linux (sistemas GNU/Linux che Debian) o de àterus sistemas comenti su kernel de OpenSolaris de Nexenta OS.

Oindii, medas programas de GNU funt stètius portadus a sistemas a pagamentu che Microsoft Windows o Apple Mac OS X.

Richard Stallman at incumentzau in su 1971 sa carriera sua in su laboratòriu de intelligèntzia artifitziali de su MIT, innui is collaboradoris acostumànt a cumpartziri su software, chi insandus no teniat lissèntzias chi ndi limitànt s'impreu.[1]

Su laboratòriu impreàt un'elaboradori Digital PDP-10 e is programadoris iant scritu unu sistema operativu po cussu, s'Incompatible Timesharing System (ITS). Candu custu sistema est bessiu bèciu e su laboratòriu dd'at dèpiu cambiai, sa polìtica de is programas frunius cun is sistemas nous ndi proibiat sa cumpartzidura. Stallman no acetàt custas cunditzionis e duncas in su 1984 at decìdiu de lassai su trabballu suu in su MIT e incumentzai su svilupu de unu sistema operativu nou chi fessit dessintotu lìberu.[1]

Su primu programa de su progetu GNU est stètiu Emacs, unu programa de manìgiu de testus chi in pagu tempus at atirau impitadoris medas. A pustis, Stallman at traballau a unu cumpiladori po su linguàgiu C, GNU Compiler Collection (GCC), chi at svilupau issu etotu a pustis de ai proau a adatai Pastel, unu cumpiladori chi impreàt una versioni amanniada de su linguàgiu Pascal.[1]

Candu s'interessu po Emacs si-nd'est pesau, àteras personas ant incumentzau a pigai parti a su progetu GNU e in su 1985 est nàscia sa Free Software Foundation cun sa punna de intzulliri su pùblicu a impreai programas lìberus e, in s'incumentzu, cun s'incàrrigu de sa bèndida de is nastrus cun Emacs e àterus programas.[1]

Po amparai su software GNU de sa possibilidadi de si furriai a programa propietàriu, su progetu GNU impreat sa lissèntzia GNU General Public License (GPL), chi introduit su cuntzetu de copyleft (permissu de autori, s'imbessi de copyright, deretu de autori) chi òbligat a chini bolit spainai còpias (cun càmbius o no) de unu programa chi impreat sa GPL a ddu fai cun sa pròpiu lissèntzia. Segundu su tipu de programa, funt a disponimentu àteras lissèntzias puru, comenti sa GNU Lesser General Public License (LGPL), una versioni lèbia de sa GPL imbentada po permiti s'impreu de liberias de programatzioni in programas non-lìberus.[1]

Su sistema GNU fiat agiumai cumpletu in su 1990. S'ùnicu incueddu chi mancàt fiat su nùcleu (kernel). Su Progetu GNU fiat interessau a impreai su micro-nùcleu Mach po svilupai un'impari de serbidoris chi faessint su traballu de unu nùcleu clàssicu o, comenti a solutzioni de riserva, su nùcleu de TRIX o de Sprite, chi fiant lìberus.[2][3] A sa fini, Mach est bessiu lìberu e s'est decìdiu de impreai sa primu solutzioni, chi dd'ant postu su nòmini de GNU HURD.

In s'interis chi su svilupu de HURD stentàt, Linus Torvalds in su 1991 at incumentzau a svilupai unu sistema operativu nou po motivus de spàssiu e stùdiu. Su traballu suu est incumentzau cun su nùcleu (Linux), chi Torvalds e àterus programadoris ant impreau po fai funtzionai is programas de GNU. In custa manera s'est otentu unu sistema operativu cumpletu, chi de sòlitu ddi narant Linux, ma chi sa Free Software Foundation pedit de ddi nai GNU/Linux[1]. Sendi chi unu sistema Linux est cumpostu po su prus de programas lìberus, chinisisiat ddu podit ponni a pari e spainai impreendi sa lissèntzia GNU GPL: custus sistemas funt is distribuiduras (o distributzionis, o distro) de Linux[4].

A pustis de Linux, àterus nùcleus funt stètius impreaus po ponni a pari unu sistema GNU:

  • GNU HURD, po formai unu sistema GNU/Hurd (o GNU isceti[5]);
  • XNU, impreendi Darwin comenti a basi, (GNU/Darwin);
  • su nùcleu de NetBSD (GNU/NetBSD);
  • su nùcleu de FreeBSD (GNU/kFreeBSD);
  • su nùcleu de OpenSolaris (solutzioni impreada de NexentaOS e OpenIndiana).
  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 (EN) The GNU Project, in gnu.org.
  2. (EN) Progetu GNU, GNU's Bulletin, vol. 1 no. 8, January, 1990, in gnu.org.
    «We hope to use the Mach message-passing kernel being developed at CMU. [...] Should Mach not become available, then we will start the kernel with either MIT's TRIX kernel or Berkeley's Sprite system.».
  3. (EN) Progetu GNU, GNU's Bulletin, vol. 1 no. 10, January, 1991, in gnu.org.
    «We are still interested in a multi-process kernel running on top of Mach».
  4. (EN) Major Linux distributions, by The Linux Information Project (LINFO), in www.linfo.org. URL consultadu su 14 austu 2024.
  5. You say GNU, don't you mean GNU/Hurd?, in www.gnu.org. URL consultadu su 14 austu 2024.

Sa pàgina ofitziali de su progetu GNU