Troja

Troja (grec vegl: Troia u Troiē, er Ilios u Ilion; latin: Troia, Ilium; tirc: Truva; en las scienzas da l’antica vegn per regla duvrada la denominaziun latina) è ina citad antica. Ella è situada en la regiun Troas en il nordvest da la Tirchia al Hellespont en la provinza Çanakkale.

Charta dal Hisarlık, il crest dal chastè a Troja

Charta da la regiun antica Troas

Geografia

39.95722222222226.238611111111

Troja sa chattava sin la collina da 15 m autezza cun num Hisarlık (tirc: crest dal chastè) situada sper las Dardanellas. Dapi il temp da bronz controllava la citad l’access a la Mar Naira. Da quel temp n’eran ils bastiments anc betg abels da cruschar cunter il vent; perquai spetgavan els al port da Troja sin bunas relaziuns da vent. Ils dazis da via sco er las taxas da pilotadi e da protecziun han fatg daventar ritga la fortezza da Troja.

Renumada è la citad daventada en l’antica tras l’epos Ilias da Homer. En quel descriva l’autur la Guerra da Troja manada da l’allianza greca dals Acheans sut il retg Agamemnon. Homer sez numna Troja per regla Ilion u Ilios. La veneraziun per Troja e ses erox mitics è sa mantegnida enfin l’antica tardiva (mira l’epos Aeneis da Virgil). La collina Ilium era dal quel temp enconuschenta lunsch enturn. A l’entschatta dal temp medieval cristian èn la legenda da Troja e la posiziun da la citad dentant idas en emblidanza.

Dapi dus tschientaners tutgan l’existenza e la posiziun da Troja tar las tematicas las pli discutadas e contestadas entaifer l’archeologia. Ina maioritad dals scienziads da l’antica sustegna ozendi la tesa che Hisarlık saja identic cun la fortezza da Troja antica e furmia il lieu d’acziun da la guerra descritta tar Homer.

Istorgia da la rescuverta da Troja

Emprimas emprovas da localisar la citad

A l’entschatta dal temp modern han adina dapli viagiaturs sa laschà inspirar da l’Ilias e visità la regiun da Troas. Uschia per exempel l’autura englaisa Mary Wortley Montagu che scriva l’onn 1718:

«Plain plaschair guard jau sur la vallada, nua che – sco jau m’imaginesch – Menelaos e Paris han battì in encunter l’auter e nua che la gronda citad era situada; fascinada legel jau davart la fin da Troja sesend en la sumbriva d’ina ruina trojanica.»

Illustraziun or da la translaziun da l’Ilias fatga d’Alexander Pope (1716)

Ma en vardad eran ruinas trojanicas plitost rauba stgarsa. Bain devi las ruinas marcantas d’Alexandria Troas, situadas in pau pli al sid. A partir dal 16avel tschientaner han ins dentant cumenzà a crititgar la tesa ch’i sa tractia qua da las ruinas da Troja. Per l’ina appartegnevan las restanzas evidentamain a l’epoca romana, per l’autra eran ellas situadas memia datiers da la mar per pudair correspunder a la descripziun antica. En la planira dal flum Scamander eran percunter da vesair naginas ruinas.

L’onn 1716 è cumparì il segund tom da la translaziun englaisa da l’Ilias fatga d’Alexander Pope. Quest cudesch cuntegna in’illustraziun ch’emprova da reconstruir la posiziun da la Troja antica: Or da la perspectiva d’utschè ves’ins na dal Hellespont la flotta dals Acheans, davosvart il champ da battaglia enramà dals dus flums Scamander e Simois, e davant la chadaina da muntognas Ida ils mirs imposants da Troja. Quest’illustraziun ha influenzà generaziuns d’exploraturs. Enturn l’onn 1750 ha ina gruppa englaisa sut l’egida da Robert Wood retschertgà sistematicamain l’entira planira dal Scamander ed enturn 1790 ha il cont franzos Choiseul-Gouffier laschà far l’emprima giada chartas da la Troas che sa basan sin mesiraziuns exactas. L’onn 1791 ha el transponì la reconstrucziun da Pope sin la cuntrada reala e supponì che l’emprima collina davant la chadaina da muntogna Ida stoppia correspunder a la Troja antica. Encunter questa tesa da Bunarbaschi respectivamain Balli Dağ ha pli tard Schliemann stuì sa defender. Er sin la collina da Hisarlık han ins scuvert da quel temp emprimas ruinas e tratg en consideraziun che quai pudessan esser las restanzas da Troja.

Ils emprims perscrutaders da Troja

Sguard dal foss da Schliemann sin il Hisarlık en direcziun da la planira da Troas e da las Dardanellas

L’onn 1821 ha Charles Maclaren, in editur da gasetta e geolog amatur da la Scozia, edì in emprim essai davart Troja. L’onn 1824 ha el amplifitgà questa lavur ad ina dissertaziun voluminusa e localisà la collina da Hisarlık sco lieu d’acziun dals eveniments da la Troja antica. Ina part da la collina era da quel temp en possess dals Calvert, ina famiglia da gronds proprietaris da terren e diplomats englaisa. Suenter che Maclaren aveva publitgà l’onn 1863 ulteriurs mussaments per cumprovar sia tesa davart Troja, ha il figl il pli giuven da la famiglia, Frank Calvert, pruvà da vegnir en possess da l’entira collina. Quai n’al è betg reussì, ma las pitschnas exchavaziuns ch’el sez ha fatg al han impressiunà talmain, ch’el ha contactà il British Museum en chaussa. Ma da lezza vart na hai per il mument dà nagin sustegn, uschia che Schliemann è stà l’emprim che ha persequità a moda sistematica las supposiziuns da Maclaren e da Calvert.

Heinrich Schliemann

Heinrich Schliemann (1892)

Heinrich Schliemann, in archeolog tudestg ch’aveva pudì rimnar enfin qua be paucas experientschas, è arrivà ils 9 d’avust 1868 en la planira da Troas. En tschertga da la citad da Troja ha el l’emprim persequità la tesa prevalenta e perscrutà la collina Balli Dağ. Damai ch’el e ses tschintg gidanters n’han chattà nagut, vulevan els returnar en Germania. Ma Schliemann ha manchentà ses bastiment, è fruntà per casualitad sin Frank Calvert ed è vegnì envidà da lez da passentar la notg en sia chasa. Calvert è vegnì da persvader Schliemann che las ruinas da Troja sa chattian sut il Hisarlık. Schliemann ha pli tard adina rendì attent che Calvert al haja furnì las indicaziuns decisivas per chattar la citad antica. Medemamain ha Schliemann adina sutlingià che l’autur da l’Ilias haja laschà giugar sia libertad poetica. En pli era el conscient d’exchavar la fortezza da Troja e betg la citad sco tala.

Ils mirs da la fortezza da Troja

L’onn 1873 ha Schliemann communitgà a la publicitad ch’el haja chattà las ruinas da Troja. La scuverta la pli sensaziunala è dentant stada il stgazi d’aur che Schliemann ha numnà il Stgazi da Priamos. Quest stgazi ha sigillà la reputaziun da Schliemann sco scienzià e manà en l’Imperi tudestg ad in’euforia per Troja e per l’archeologia en general. Grazia a quest’attenziun ha l’archeologia pudì sa transfurmar d’in hobi per amaturs e viagiaturs ad ina disciplina scientifica per propi. Igl è dentant sa mussà gia dal temp da Schliemann – tras perscrutaziuns da ses collavuratur Wilhelm Dörpfeld – ch’il stgazi stoppia esser radund 1000 onns pli vegls che supponì da Schliemann. Il stgazi è vegnì mussa blers onns en il Museum da l’antica a Berlin. Suenter la Segunda Guerra mundiala han las truppas sovieticas manà il stgazi a Moscau, nua ch’el sa chatta anc oz.

Wilhelm Dörpfeld e Carl Blegen

Ulteriuras exchavaziuns fatgas ils onns 1893/94 e 1924 tras Wilhelm Dörpfeld respectivamain 1932–1938 tras Carl Blegen han mussà che Troja era abità a partir dal temp da bronz tempriv (ca. 3000 a.C.) enfin en l’antica tardiva. Dacurt han ins chattà indizis anc pli vegls che tanschan enavos enfin en il 5avel millenni a.C. Cun il cumenzament da la cristianisaziun è l’interess per ils eroxs pajauns e lur abitadis tschessà plaunet. A l’invasiun dals Gots l’onn 276 ha la citad bain anc pudì s’opponer, suenter ina retscha da terratrembels desastrus è la colonisaziun dentant ida a fin enturn 500 s.C.

Enfin oz han ins pudì distinguer diesch stresas da colonisaziun principalas (Troja I enfin Troja X) che vegnan sutdivididas en bundant 40 stresas parzialas. Troja I (2950–2550 a.C.) e II (2550–2200) appartegnan al temp da bronz tempriv, Troja III enfin V (2200–1700) al temp da bronz mesaun, Troja VI enfin VIIa (1700–1200) al temp da bronz tardiv. Troja VIIb (1200–1000) tutga en il temp da fier tempriv, Troja VIII e IX en ils proxims tschientaners enfin al temp roman e Troja X – ina sedia episcopala bizantina – tanscha enfin en il cumenzament dal temp medieval.

Tagl traversal tras il Hisarlık

Troja I – quai in pèr dals resultats da las perscrutaziuns – era anc situà directamain sper la mar. La citadella Troja II cumpigliava ina surfatscha da radund 9000 m² (ed è vegnida destruida quatter giadas tras incendis), Troja IV aveva ina surfatscha dubel gronda e Troja VI aveva cuntanschì en direcziun sidost in’expansiun sin radund 50 000 m² (senza quintar la citad sut). La fortezza descritta da l’autur da l’Ilias pudess esser identica cun Troja VI (u cun VIIa sco auters supponan). Quest’epoca da l’istorgia da colonisaziun è ida a fin enturn 1300 a.C. I n’è dentant betg cler, schebain quai è succedì tras terratrembels u tras acts guerrils.

Medemamain èsi contestà vinavant, schebain la guerra da Troja sa basia propi sin eveniments istorics u betg. En egl dat en mintga cas che Homer localisescha la citad da Troja en moda detagliada: El menziunescha las Dardanellas (numnadas lura Hellespont) ed il culm Ida sco elevaziun la pli auta. Plinavant vegnan descrits ils dus flums Scamander e Simois che s’uneschan sper Troja e las inslas Tenedos ed Imroz. Forsa gidan perscrutaziuns futuras a sclerir ina u l’autra dumonda ch’è anc averta. Enfin oz han ins numnadamain pir perscrutà la fortezza da Troja. Ins po dir cun tutta segirtad ch’ina gronda part da la citad sa chattava ordaifer la part fortifitgada.

Schliemann sez era da l’avis che las fortificaziuns imposantas da Troja II correspundian a la descripziun da Homer. Er l’uschenumnada Mascra d’aur dad Agamenon che Schliemann ha chattà l’onn 1876 tar exchavaziuns a Mykene aveva el attribuì al temp da la Guerra da Troja. Oz san ins che sia dataziun era en omadus cas memia giuvna: Troja II ha existì tranter 2550 e 2200 a.C.; las fossas chattadas a Mykene dateschan da 1500 a.C. Per Dörpfeld furmava Troja VI la citad omerica. Oz suppon’ins dentant che la stresa VIh saja vegnida destruida enturn 1300 a.C. tras in ferm terratrembel. Per quel motiv ha Carl Blegen declerà Troja VIIa sco stresa probabla dals eveniments mitologics. Questa tesa vegn sustegnida enfin oz da la pluralitad dals scienziads. Tenor examinaziuns da cheramica pli novas ha la fin (probablamain violenta) da Troja VIIa gì lieu enturn 1200 a.C. A questa dataziun correspundan las indicaziuns davart la Guerra da Troja ch’èn cuntegnidas en las ovras d’auturs da l’antica.

Cuntraversas actualas

Skizza d’in sigil da bronz che duai cumprovar la preschientscha da Troja en la tradiziun scritta dals Hetits (chattada 1995)

Ils davos decennis han duas differentas tesas dominà la perscrutaziun da Troja. L’emprima sa lascha descriver sco cuntinuaziun da la tendenza da spustar la citad omerica en epocas pli giuvnas, da VI (Dörpfeld) tar VIIa (Blegen) e pli tard en direcziun da VIIb1. En questa stresa cumparan novas furmas da cheramica che laschan supponer midadas entaifer la populaziun da la citad. Quai e las constellaziuns politicas dal 12avel tschientaner coincideschan cun las descripziuns da Homer. Er la cultura da Mykene ha existì vinavant durant il 12 ed 11avel tschientaner, uschia ch’ina guerra dals Acheans cunter Troja pir en il 12avel tschientaner fiss tuttavia stada pussaivla. Perencunter – uschia argumenteschan ils aderents da questa tesa vinavant – avess ina guerra en il decurs dal 14 u 13avel tschientaner stuì provocar ils Hetits che dominavan da quel temp l’Asia Minura. En lur funtaunas scrittas na saja dentant da leger nagut davart ina tala guerra. Blers istoriografs, sco il professer d’istorgia antica a Tübingen Frank Kolb, relativeschan a medem temp la muntada economica e la grondezza da Troja insumma e mettan en dumonda la muntada da Homer sco funtauna per eveniments istorics succedids durant il temp da bronz tardiv.

Cun questa critica è Kolb sa drizzà en emprima lingia encunter la segunda tesa che dominescha la discussiun actuala. Quella sa basa sin las exchavaziuns che ses collega da Tübingen Manfred Korfmann ha fatg a partir dal 1988 a Troja. Per l’emprima giada han ins perscrutà er parts da la citad che giascha en la planira situada sut la fortificaziun. A basa da questas scuvertas ha Korfmann identifitgà la stresa VII sco fasa tardiva da Troja VI ed è returna argumentativamain sur Blegen or en direcziun da Dörpfeld. Korfmann è vegnì sustegnì dal filolog Joachim Latacz ch’ha identifitgà Troja VI e Troja VII cun la citad Wilusa, ina citad vasala che cumpara en funtaunas dals Hetits. Cun in’exposiziun realisada il 2001/2002 han Korfmann e ses collavuraturs pruvà da dar enavos a Troja la muntada surregiunala che generaziuns da perscrutaders precedentas avevan attribuì a questa citad e da prender per il pled las descripziuns da Homer. En la vasta populaziun è quest maletg da Troja renconuschì ed incontestà; istoriografs da l’antica, filologs classics ed archeologs èn perencunter dividids en aderents ed adversaris da la tesa tradiziunala.

Suenter la mort da Korfmann l’onn 2005 è ses collega da Tübingen Ernst Pernicka vegnì incumbensà cun la cuntinuaziun da las lavurs d’exchavaziun. L’onn 2006 ha la Tirchia concedì per quest intent ina licenza da 18 onns. Dapi l’onn 1996 furma Troja plinavant il Parc naziunal istoric Truva e tutga dapi l’onn 1998 tar il Patrimoni cultural mundial da l’Unesco. En il decurs dals proxims onns duai er vegnir stgaffì a Troja in museum che preschenta l’istorgia dal lieu ed ils resultats da las exchavaziuns.