Jump to content

له نړۍ څخه د باندې ژوند

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا


له نړۍ څخه د باندې ژوند ته ځيني وختونه په عامه ژبه بېګانه يا باندنی ژوند وايي او هغه فرضي ژوند دی، چې ښايي له ځمکې څخه د باندې پېښ او د ځمکې پر مخ نه وي رامنځته شوی. دا ډول ژوند ښايي له ساده بڼو څخه تر هسته نه لرونکو، ځيرک موجوداتو او ان هوښيار يا پوه موجوداتو سره پرتله شي، چې شونې ده د انسانيت په پرتله خورا پرمختللي تمدنونه رامنځته کړي. د ډرېک يا هيلۍ معادله (Drake equation) [هغه اټکلي استدلال دی، چې د شيدو لار کهکشان کې له نړۍ څخه د باندې فعال او مخابراتي تمدنونو د شمېر په اړه اټکل کوي] د نړۍ په بل ځای کې د پوه يا هوښيار “sapient” ژوند د شتون په اړه اټکل کوي. له نړۍ څخه د باندې ژوند پوهه په خپلو ټولو بڼو کې د اسټروبيولوژي (د ستورو بيولوژي يا astrobiology) په نوم پېژندل کېږي، چې د هغو قطعي يا ټاکونکو حالتونو او شونو پېښو د پلټلو هغه ګڼ روزنيز ډګر دی، چې په مرسته يې په نړۍ کې ژوند رامنځته کېږي، وېشل کېږي او تکامل کوي. [۱][۲][۳][۴]

د ځمکې له سيارې څخه د باندې د استوګن نړیو د شونتيا د نېټې په اړه اټکل لرغونو زمانو ته ورګرځي. ګڼو لومړنيو عيسوي ليکوالانو «د نړيو د ډېروالي» نظريه بحث کړه، چې د لومړنيو مفکرینو لکه دموکريت له لورې وړاندې شوې وه. اګوستين د خدای په ښار کې “City of God” کې د ايپيکور «د فضا د بې اندازې پراخوالي په اوږدو کې» د بې شمېره نړيو نظريې ته اشاره کوي. له معاصرو څخه مخکې ليکوالانو په عمومي ډول وانګېرل، چې له ځمکې څخه د باندې «نړیو» کې به ژوندي موجودات استوګن شي. ويليم اوريلنګ “William Vorilong” په ۱۵ مه پېړۍ کې هغه شونتيا ومنله، چې عيسی عليه السلام کولای شوای له ځمکې څخه د باندې نړيو د اوسېدونکو د خلاصون په موخه يادې نړۍ وویني. کيوسا نيکولاس “Nicholas of Cusa” په ۱۴۴۰ ز کال کې وليکل، چې ځمکه په فضا کې لکه د نورو اسماني جسمونو غوندې د ليدلو وړ يو «ځلاند ستوری» و، چې د اتموسفير په باندني پټ يا پوړ کې د «اورينې روښانتيا» د يو پوړ يا پټ له امله له يو باندني ليد څخه به لمر ته ورته ښکاره شي. نوموړي نظريه ورکړه چې له ځمکې څخه د باندې ټولو جسمونو کې د لمر په ګډون انسانان، نباتات او د ژوي استوګن کېدلی شی. ديکارت “Descartes” وليکل چې د دې ثابتولو لپاره هيڅ کومه وسيله نه وه، چې ستورو کې ځيرک يا هوښيار موجودات نه دي اوسېدلي، مګر شتون يې د اټکل يا فکر مسئله وه. د دې مفکرینو ليکنې ښيي، چې د تاريخ په اوږدو کې له ځمکې څخه د باندې ژوند په اړه لېوالتیا وه او انسانانو يې د پلټلو په موخه يوازې وروستيو کې وسيلو ته لاسرسی درلود. [۵][۶][۷][۸]

د ۲۰ می پېړۍ له نيمايي راهيسې له ځمکې يا نړۍ څخه د باندې ژوند د نښو کتلو په موخه فعاله څېړنه شوې ده، چې د ياد شته او تاريخي اړوند ژوند لپاره پلټنې او همدرانګه له نړۍ څخه د باندې د ځيرکو موجوداتو د ژوند لپاره يو څه ټاکلي يا محدود پلټل رانغاړي. مېتودونه د پلټلو د ډول له مخې د تيلسکوپ او نمونه يي معلوماتو له شننې څخه د هغې راډيويي پيغام تر استولو پورې لړۍ جوړوي، چې  د اړیکې اشارو يا زيګنالونو د موندنې او استولو په موخه کارول کېږي. [۹]

له نړۍ څخه دباندې ژوند او په ځانګړي ډول له نړۍ څخه د باندې د ځېرکتيا مفهوم په ځانګړي ډول په خيالي کيسه کې د باندې ژوند، يوه ستره کلتوري اغېزه لرلې ده. د کلونو په اوږدو کې د پوهې کيسې پوهنيزې نظريې وړاندې کړي دي، د شونتياوو يوه پراخه لړۍ يې انځور کړې ده او له نړۍ څخه د باندې ژوند په اړه يې عمومي لېوالتيا او ليدونه اغېزمن کړي دي. يوه ګډه تشه له نړۍ څخه د باندې ځيرکتيا سره د اړيکې د هڅې پر حکمت باندې بحث کول دي. ځيني پوهان له نړۍ څخه د باندې د ځيرک ژوند سره د اړيکې د هڅې په موخه تېري کوونکی لارې چارې هڅوي. ځيني نور چې د لږ پرمختللو ټولنو د غلام کولو يا له منځه وړلو لپاره په ټيکنالوژيکي ډول د پرمختللو انساني ټولنو د ميلان يادونه کوي، استدلال کوي چې په فعال ډول ځمکې ته د فکري تمرکز رابلل به ښايي ګواښوونکي وي. [۱۰][۱۱]

عموميات

[سمول]

بېګانه ژوند لکه د کوچنیو ژونديو موجوداتو، په لمريز نظام او ټوله نړۍ کې انګېرل شوی دی. دا انګېرنه د ليدلو وړ نړۍ پر پراخه اندازې او ثابتو فزيکي قوانيونو باندې تکيه کوي. د دې دليل له مخې چې د کارل ساګن “Carl Sagan” او سټيفن هاوکېنګ “Stephen Hawking” له لورې رامنځته شوی دی، له ځمکې پرته په بل کوم ځای کې د ژوند شتون به ښايي ناشونی وي. ياد استدلال ته په کوپرنيکي اصل “Copernican principle” کې بڼه ورکړل شوې ده. ياد اصل بيانوي چې پر ځمکه باندې د ژوند په اړه ځانګړي څه نه شته. د ژوند کيميا ښايي ۱۳،۸ بېليون کالونه پخوا له “Big Bang” څخه لږه موده وروسته د استوګنې وړ دورې پر مهال پيل شوې وي، چې دا هغه مهال و چې نړۍ يوازې له ۱۰-۱۷ کلونو په عمر وه. ژوند ښایي د ټولې نړۍ په بېلابېلو ځايونو کې په خپلواک ډول راڅرګند شوی وي، ځکه چې د ځمکې پر مخ ژوند د کیمياوي بهيرونو له لارې نږدې ۴،۲ بيليون کلونه پخوا راپورته شو. يا هم کېدای شي چې ژوند په لږ پرله پسې ډول رامنځته شوی وي او بيا د اسماني تيږو په واسطه خپرېږي. د دليل په توګه: پېچلي عضوي ماليکونه ښايي د ځمکې له جوړښت څخه مخکې د لمر شا او خوا د خاورو ذرو په لومړنۍ سياروي داېره “protoplanetary disk” کې جوړ شوي وي. د دې څېړنو له مخې دا بهير يا دوران ښايي له ځمکې څخه د باندې د لمريز نظام پر بېلابېلو سيارو او سپوږميو او د نورو ستورو پر سيارو باندې پېښېدلی شي. [۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]

له ۱۹۵۰ ز لسيزې راهيسې ستورپوهانو وړانديز کړی، چې د ستورو شا او خوا ته د استوګنې وړ سيمې د ژوند د شتون لپاره تر ټولو شوني ځايونه دي. له ۲۰۰۷ ز کال راهيسې د دې ډول سيمو ګڼو موندنو شمېر له مخې ميليونونه سيارې اټکل کړي دي، چې ځمکې ته ورته جوړښت لري. تر ۲۰۱۳ ز کال پورې په يادو سيمو کې يوازې یو څو سيارې موندل شوې وې. په دې ډول د ۲۰۱۳ ز کال د نومبر پر ۴ مه ستورپوهانو د کپلر د فضايي ماموريت د معلوماتو پر بنسټ راپور ورکړ، چې ښايي د ځمکې په اندازه ۴۰ بيليون نورې سيارې هم وي، چې په شيدو لار يا سحابي کهکشان کې د لمر ته ورته ستورو او “red dwarfs” د اوسېدنې وړ سيمو کې دوران کوي، چې له ډلې يې ۱۱ بيليون ښايي لمر ته ورته ستورو غوندې دوران کوي. د پوهانو په اند د دې ډول سيارو تر ټولو نږدې هغه يې ښايي ۱۲ نوري کلونه لرې وي. که چېرې د ګولډيلاکس څنډې “Goldilocks Edge” مفهوم ترکيب شي، ښايي د استوګن شویو نړیو شمېر زيات شي، چې په دننه کې يې د استوګنې وړ يا ناوړ سيمې اوسېدلې شي. د ستورو بيولوژي پوهانو “Astrobiologists” د اټکلي استوګنځايونو «د انرژي د څارلو» نظريه هم په پام کې نيولې ده. [۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

تکامل

[سمول]

په ۲۰۱۷ ز کال کې يوه خپره شوې څېړنه وړانديز کوي، چې پر ځمکه باندې د نوعو د پېچلي تکامل د څرنګوالي له امله به دوی په بل ځای کې د بېګانه تکامل لپاره د اټکل کچه زموږ پر سياره (ځمکه) باندې ژوند ته ورته ښکاره کړي. د څېړنې د ليکوالانو له ډلې سام ليون “Sam Levin” يادونه کوي، چې «لکه د انسانانو غوندې، موږ اټکل کوو چې دوی د هستیو د مراتبو له سلسلې څخه رامنځته شوي دي، چې ټول د يو بېګانه توليد په موخه يو له بل سره مرسته کوی. د ژوندي موجود په هره کچه کې به په خپل ځای ځينې لارې چارې یا مېکانيزومونه وي، چې شخړې له منځه يوسي، ګډه مرسته وساتي او ژوندی موجود د کار کولو په حال کې وساتي. موږ ان د يادو مېکانېزمونو د څه والي په اړه ځينې بېلګې وړاندې کولی شو». د مخ پر وده ځيرکتیا لپاره د ژوند د وړتيا يا ظرفيت ټاکلو برخه کې هم څېړنه شته. وړانديز شوې ده چې ياده وړتيا يا ظرفيت د هغو احتمالي وړتياوو په شمېر سره رامنځته کېږي، چې يوه سياره يې لري او دا چې په خپله د ژوند پېچلتیا د سياروي چاپيريالونو د معلوماتو کثافت کې منعکس کېږي، چې په خپل وار سره له خپلو وړتياوو څخه محاسبه کېدلی شي. [۲۹][۳۰]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Frank, Adam (31 December 2020). "A new frontier is opening in the search for extraterrestrial life - The reason we haven't found life elsewhere in the universe is simple: We haven't really looked until now". The Washington Post. بياځلي په 1 January 2021.
  2. ↑ Davies, Paul (18 November 2013). "Are We Alone in the Universe?". The New York Times. خوندي شوی له the original on 2022-01-01. بياځلي په 20 November 2013.
  3. ↑ Pickrell, John (4 September 2006). "Top 10: Controversial pieces of evidence for extraterrestrial life". New Scientist. بياځلي په 18 February 2011.
  4. ↑ von Hegner, Ian (2021). "The indeterminacy bottleneck: Implications for habitable worlds". Acta Biotheoretica. 70 (1).
  5. ↑ Crowe, Michael J. (2008). The extraterrestrial life debate, antiquity to 1915: a source book/edited by Michael J. Crowe. University of Notre Dame. p. 14-16.
  6. ↑ Crowe, Michael J. (2008). The extraterrestrial life debate, antiquity to 1915: a source book/edited by Michael J. Crowe. University of Notre Dame. p. 26-27.
  7. ↑ Nicholas of Cusa. (1954). Of Learned Ignorance. Translated by Germain Heron. Routledge. p. 111-118.
  8. ↑ Crowe, Michael J. (2008). The extraterrestrial life debate, antiquity to 1915: a source book/edited by Michael J. Crowe. University of Notre Dame. p. 67.
  9. ↑ Overbye, Dennis (6 January 2015). "As Ranks of Goldilocks Planets Grow, Astronomers Consider What's Next". The New York Times. خوندي شوی له the original on 2022-01-01. بياځلي په 6 January 2015.
  10. ↑ Ghosh, Pallab (12 February 2015). "Scientists in US are urged to seek contact with aliens". BBC News.
  11. ↑ Baum, Seth; Haqq-Misra, Jacob; Domagal-Goldman, Shawn (June 2011). "Would Contact with Extraterrestrials Benefit or Harm Humanity? A Scenario Analysis". Acta Astronautica. 68 (11): 2114–2129. arXiv:1104.4462. Bibcode:2011AcAau..68.2114B. doi:10.1016/j.actaastro.2010.10.012. S2CID 16889489.
  12. ↑ Weaver, Rheyanne. "Ruminations on other worlds". State Press. خوندي شوی له the original on 24 October 2013. بياځلي په 10 March 2014.
  13. ↑ Steiger, Brad; White, John, eds. (1986). Other Worlds, Other Universes. Health Research Books. p. 3. ISBN 978-0-7873-1291-6.
  14. ↑ Filkin, David; Hawking, Stephen W. (1998). Stephen Hawking's universe: the cosmos explained. Art of Mentoring Series. Basic Books. p. 194. ISBN 978-0-465-08198-1.
  15. ↑ Rauchfuss, Horst (2008). Chemical Evolution and the Origin of Life. trans. Terence N. Mitchell. Springer. ISBN 978-3-540-78822-5.
  16. ↑ Loeb, Abraham (October 2014). "The Habitable Epoch of the Early Universe". International Journal of Astrobiology. 13 (4): 337–339. arXiv:1312.0613. Bibcode:2014IJAsB..13..337L. CiteSeerX 10.1.1.748.4820. doi:10.1017/S1473550414000196. S2CID 2777386.
  17. ↑ Dreifus, Claudia (2 December 2014). "Much-Discussed Views That Go Way Back – Avi Loeb Ponders the Early Universe, Nature and Life". The New York Times. خوندي شوی له the original on 2022-01-01. بياځلي په 3 December 2014.
  18. ↑ کينډۍ:Cite conference
  19. ↑ Gonzalez, Guillermo; Richards, Jay Wesley (2004). The privileged planet: how our place in the cosmos is designed for discovery. Regnery Publishing. pp. 343–345. ISBN 978-0-89526-065-9.
  20. ↑ Moskowitz, Clara (29 March 2012). "Life's Building Blocks May Have Formed in Dust Around Young Sun". Space.com. بياځلي په 30 March 2012.
  21. ↑ Choi, Charles Q. (21 March 2011). "New Estimate for Alien Earths: 2 Billion in Our Galaxy Alone". Space.com. بياځلي په 24 April 2011.
  22. ↑ Torres, Abel Mendez (26 April 2013). "Ten potentially habitable exoplanets now". Habitable Exoplanets Catalog. University of Puerto Rico. خوندي شوی له the original on 21 October 2019. بياځلي په 29 April 2013.
  23. ↑ Overbye, Dennis (4 November 2013). "Far-Off Planets Like the Earth Dot the Galaxy". The New York Times. خوندي شوی له the original on 2022-01-01. بياځلي په 5 November 2013.
  24. ↑ Petigura, Eric A.; Howard, Andrew W.; Marcy, Geoffrey W. (31 October 2013). "Prevalence of Earth-size planets orbiting Sun-like stars". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 110 (48): 19273–19278. arXiv:1311.6806. Bibcode:2013PNAS..11019273P. doi:10.1073/pnas.1319909110. PMC 3845182. PMID 24191033.
  25. ↑ Khan, Amina (4 November 2013). "Milky Way may host billions of Earth-size planets". Los Angeles Times. بياځلي په 5 November 2013.
  26. ↑ von Hegner, Ian (2020). "A limbus mundi elucidation of habitability: the Goldilocks Edge". International Journal of Astrobiology. 19 (4): 320–329. arXiv:1910.13336. Bibcode:2020IJAsB..19..320V. doi:10.1017/S1473550420000075. S2CID 204956992.
  27. ↑ Hoehler, Tori M.; Amend, Jan P.; Shock, Everett L. (2007). "A "Follow the Energy" Approach for Astrobiology". Astrobiology. 7 (6): 819–823. Bibcode:2007AsBio...7..819H. doi:10.1089/ast.2007.0207. ISSN 1531-1074. PMID 18069913.
  28. ↑ Jones, Eriita G.; Lineweaver, Charles H. (2010). "To What Extent Does Terrestrial Life "Follow The Water"?" (PDF). Astrobiology. 10 (3): 349–361. Bibcode:2010AsBio..10..349J. CiteSeerX 10.1.1.309.9959. doi:10.1089/ast.2009.0428. hdl:1885/8711. ISSN 1531-1074. PMID 20446874.
  29. ↑ "Aliens may be more like us than we think". University of Oxford. 31 October 2017.
  30. ↑ Stevenson, David S.; Large, Sean (25 October 2017). "Evolutionary exobiology: Towards the qualitative assessment of biological potential on exoplanets". International Journal of Astrobiology. 18 (3): 204–208. doi:10.1017/S1473550417000349. S2CID 125275411.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=له_نړۍ_څخه_د_باندې_ژوند&oldid=281354" نه اخيستل شوی