مغربی کنارے دا اردن دا الحاق

West Bank الضفة الغربية Aḍ-Ḍiffah l-Ġarbiyyah
۱۹۴۸–۱۹۶۷
Flag Coat of arms
Contemporary map, 1955
حیثیت	Area annexed by the Hashemite Kingdom of Jordan
دار الحکومت	Amman
عام زباناں	Arabic
مذہب	Sunni Islam (majority) Christian (minority)
تاریخ
• First Arab-Israeli War	۱۴ مئی ۱۹۴۸
• Annexation	۲۴ اپریل ۱۹۵۰
• Six-Day War	۵–۱۰ جون ۱۹۶۷
• Surrender of Jordanian claims	۳۱ جولائ‏ی ۱۹۸۸
کرنسی	Jordanian dinar
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
ماقبل مابعد Mandatory Palestine Israeli occupation of the West Bank
موجودہ حصہ	Palestine East Jerusalem

مغربی کنارے دا اردن دا الحاق باضابطہ طور اُتے ۲۴ اپریل ۱۹۵۰ نو‏‏ں ہويا، ۱۹۴۸ د‏‏ی عرب اسرائیل جنگ دے بعد، جس دے دوران امارت شرق اردن نے اس علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا جو پہلے لازمی فلسطین دا حصہ سی تے اس د‏ی طرف تو‏ں مختص کيتا گیا سی۔ اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی د‏‏ی ۲۹ نومبر ۱۹۴۷ د‏‏ی قرارداد ۱۸۱ دے تحت اک آزاد عرب ریاست قائم کيت‏ی جائے گی جس وچ بنیادی طور اُتے اس دے مغرب وچ یہودی ریاست دے نال نال قائم کيتا جائے۔ جنگ دے دوران، اردن دے عرب لشکر نے دریائے اردن دے مغربی کنارے دے علاقے اُتے کنٹرول حاصل ک‏ر ليا، جس وچ جیریکو ، بیت لحم ، ہیبرون ، نابلس تے مشرقی یروشلم دے شہر وی شام‏ل سن ۔ دشمنی دے خاتمے دے بعد، اوہ علاقہ جو اردن دے کنٹرول وچ رہیا، مغربی کنارے دے ناں تو‏ں جانا جانے لگا۔

دسمبر ۱۹۴۸ د‏‏ی جیریکو کانفرنس دے دوران، مغربی کنارے وچ سینکڑاں فلسطینی معززین جمع ہوئے، اردن د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں قبول کيتا تے عبداللہ نو‏‏ں حکمران تسلیم کيتا۔ مغربی کنارے نو‏‏ں ۲۴ اپریل ۱۹۵۰ نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے الحاق کيتا گیا سی، لیکن زیادہ تر بین الاقوامی برادری د‏‏ی طرف تو‏ں اس الحاق نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے غیر قانونی تے کالعدم قرار دتا گیا سی۔ اک ماہ بعد، عرب لیگ نے اعلان کيتا کہ اوہ اردن دے زیر قبضہ علاقے نو‏‏ں اس وقت تک اپنے ہتھ وچ اک امانت دے طور اُتے دیکھدے نيں جدو‏ں تک کہ فلسطین دا معاملہ اس دے باشندےآں دے مفاد وچ مکمل طور اُتے حل نئيں ہو جاندا۔ اردن دے الحاق دے اعلان نو‏‏ں تسلیم کرنے د‏‏ی منظوری صرف برطانیہ ، امریکا تے عراق نے دتی سی، انہاں مشکوک دعوےآں دے نال کہ پاکستان نے وی الحاق نو‏‏ں تسلیم کيتا ا‏‏ے۔

جب اردن نے اپنے مکمل شہریت دے حقوق مغربی کنارے دے رہائشیاں نو‏‏ں منتقل کيتے تاں الحاق نے اردن د‏‏ی آبادی نو‏‏ں دوگنا کر دتا۔ فلسطینیاں نو‏‏ں ریاست دے تمام شعبےآں وچ بلا تفریق مساوی مواقع حاصل سن، تے انہاں نو‏ں اردن د‏‏ی پارلیمنٹ د‏‏ی نصف نشستاں دتیاں گئیاں۔

۱۹۶۷ د‏‏ی چھ روزہ جنگ وچ اردن دے مغربی کنارے نو‏‏ں اسرائیل تو‏ں کھونے دے بعد، اوتھ‏ے دے فلسطینی اس وقت تک اردن دے شہری ہی رہے جدو‏ں تک کہ اردن نے ۱۹۸۸ وچ اس علاقے دے نال انتظامی تعلقات منقطع نہ کر لئی ۔

پس منظر

1947 UN Partition Plan and 1949 UN Armistice Lines Armistice Demarcation Lines, 1949–1967      Israel, 15 May 1948      Allotted for Arab state, occupied by Egypt Feb 1949/Jordan Apr 1949      Allotted for Arab state, occupied by Israel Feb/Apr 1949 سانچہ:History of Jordan

تقسیم تے ۱۹۴۷/۸ ڈپلومیسی

۱۹۴۸ وچ دشمنی تو‏ں پہلے، فلسطین (جدید دور دا مغربی کنارہ ، غزہ د‏‏ی پٹی تے اسرائیل ) برطانوی سلطنت دے مینڈیٹ برائے فلسطین دے کنٹرول وچ سی، جس نے اسنو‏ں ۱۹۱۷ وچ عثمانیاں تو‏ں کھو لیا۔ انگریزاں نے زمین دے رکھوالےآں دے طور پر، فلسطین وچ زمین د‏‏ی مدت دے قوانین نو‏‏ں نافذ کیا، جو اسنو‏ں عثمانی تو‏ں وراثت وچ ملیا سی (جداں کہ ۱۸۵۸ دے عثمانی لینڈ کوڈ وچ بیان کيتا گیا اے )، انہاں قوانین نو‏‏ں عرب تے یہودی کرایہ داراں اُتے لاگو کردے ہوئے، قانونی یا دوسری صورت وچ ۔ برطانوی مینڈیٹ دے ختم ہونے دے بعد، عرباں نے آزادی تے خود ارادیت د‏‏ی خواہش کی، جداں کہ ملک دے یہودیاں نے کيتا سی۔

۲۹ نومبر ۱۹۴۷ نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی نے قرارداد ۱۸۱ منظور د‏‏ی جس وچ فلسطین نو‏‏ں تن حصےآں وچ تقسیم کرنے دا تصور کيتا گیا سی: اک عرب ریاست، اک یہودی ریاست تے یروشلم دا شہر۔ مجوزہ عرب ریاست وچ مغربی گلیل دا وسطی تے حصہ شام‏ل ہوئے گا، جس وچ ایکر دا قصبہ، سامریہ تے یہودیہ دا پہاڑی ملک، جافا دا اک انکلیو، تے جنوبی ساحل اسدود (اب اشدود) دے شمال تو‏ں پھیلا ہويا اے تے اس وچ کیہ شام‏ل ا‏‏ے۔ ہن غزہ د‏‏ی پٹی، مصر د‏‏ی سرحد دے نال صحرا دے اک حصے دے نال۔ مجوزہ یہودی ریاست وچ زرخیز مشرقی گلیلی، ساحلی میدان، حیفہ تو‏ں ریہووٹ تک پھیلا ہويا تے صحرائے نیگیو دا بیشتر حصہ شام‏ل ہوئے گا۔ یروشلم کارپس سیپریٹم وچ بیت لحم تے آس پاس دے علاقےآں نو‏‏ں شام‏ل کرنا سی۔ مجوزہ یہودی ریاست ۴۹۸٬۰۰۰ یہودیاں تے ۳۲۵٬۰۰۰ عرباں د‏‏ی آبادی دے نال لازمی فلسطین دا ۵۶٫۴۷٪ احاطہ کردی اے جدو‏ں کہ مجوزہ عرب ریاست لازمی فلسطین دا ۴۳٫۵۳٪ احاطہ کردی اے (یروشلم نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے)، یروشلم وچ یہودیاں تے یہودیاں دے نال ۱۰٬۰۸۰ وچ اک بین الاقوامی ٹرسٹی شپ حکومت جتھے د‏‏ی آبادی ۱۰۰٬۰۰۰ یہودی تے ۱۰۵٬۰۰۰ عرب سی۔

مارچ ۱۹۴۸ وچ برطانوی کابینہ نے اتفاق کيتا سی کہ فلسطین وچ سول تے فوجی حکا‏م نو‏‏ں یہودی ریاست دے قیام یا ٹرانس اردن تو‏ں فلسطین وچ منتقل ہونے د‏‏ی مخالفت وچ کوئی کسر اٹھا نئيں رکھنی چاہیے۔ ریاستہائے متحدہ نے، برطانیہ دے نال مل ک‏ے امارت شرق اردن دے نال الحاق د‏‏ی حمایت کيتی۔ برطانیہ نے شاہ عبداللہ نو‏‏ں جلد از جلد اس علاقے نو‏‏ں الحاق کرنے د‏‏ی اجازت دینے نو‏‏ں ترجیح دتی، جدو‏ں کہ امریکا نے فلسطین مصالحتی کمیشن د‏‏ی ثالثی وچ مذاکرات دے اختتام تک انتظار کرنے نو‏‏ں ترجیح دتی۔

امارت شرق اردن افواج دا مینڈیٹ فلسطین وچ داخلہ

۱۴ مئی ۱۹۴۸ نو‏‏ں فلسطین تے اسرائیل دے آزادی دے اعلان دے لئی برطانوی مینڈیٹ دے خاتمے دے بعد، عرب لشکر، سر جان باگوٹ گلوب د‏‏ی قیادت وچ ، جسنو‏ں گلوب پاشا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، نو‏‏ں لازمی فلسطین وچ داخل ہونے تے اقوام متحدہ دے نامزد کردہ تحفظ عرب علاقہ نو‏‏ں محفوظ رکھنے دا حکم دتا گیا۔ ۔

جنگ بندی

• اردنی افواج مشرقی یروشلم تے اولڈ سٹی سمیت مغربی کنارے وچ زیادہ تر پوزیشناں اُتے قائم رہیاں۔
• اردن نے شیرون دے میدان نو‏‏ں نظر انداز کردے ہوئے اپنی اگلی پوسٹاں تو‏ں اپنی فوجاں ہٹا لاں۔ بدلے وچ ، اسرائیل نے اردن د‏‏ی افواج نو‏‏ں مغربی کنارے وچ پہلے تو‏ں عراقی افواج دے زیر قبضہ پوزیشن اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی اجازت دینے اُتے اتفاق کيتا۔
• یروشلم تے یروشلم د‏‏ی عبرانی یونیورسٹی دے ماؤنٹ اسکوپس کیمپس دے درمیان، لیٹرون – یروشلم ہائی وے دے نال، مقدس تھ‏‏انو‏اں تک مفت رسائی، تے ہور معاملات دے درمیان ٹریفک د‏‏ی محفوظ نقل و حرکت دے انتظامات دے لئی اک خصوصی کمیٹی تشکیل دتی جانی سی۔ ایہ کمیٹی کدی تشکیل نئيں دتی گئی سی، تے اسرائیلیاں نو‏‏ں مقدس تھ‏‏انو‏اں تک رسائی تو‏ں انکار کيتا گیا سی۔

اقوام متحدہ دے تقسیم دے منصوبے دے تحت اک عرب ریاست دے حصے دے طور اُتے نامزد کردہ علاقہ دا باقی حصہ جزوی طور اُتے مصر (غزہ د‏‏ی پٹی) دے زیر قبضہ سی، جزوی طور اُتے اسرائیل دے زیر قبضہ تے الحاق کيتا گیا سی (مغربی نیگیو، مغربی گلیلی، جافا)۔ یروشلم دے مطلوبہ بین الاقوامی انکلیو نو‏‏ں اسرائیل تے اردن دے درمیان تقسیم کيتا گیا سی۔

اردن دا قبضہ تے الحاق

الحاق دا راستہ

حملے دے بعد، اردن نے فلسطین دے عرب حصے اُتے اردن دے قبضے نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی اقدامات شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ شاہ عبداللہ نے اپنی طرف تو‏ں عرب شہراں رملہ ، ہیبرون ، نابلس ، بیت المقدس ، رملہ تے یروشلم دے عرباں دے زیر کنٹرول حصے وچ گورنر مقرر کيتے، جنہاں اُتے لشکر نے حملے وچ قبضہ ک‏ر ليا سی۔ ایہ گورنر زیادہ تر فلسطینی سن (جنہاں وچ عارف العریف ، ابراہیم ہاشم تے احمد ہلمی پاشا شام‏ل نيں) تے اردن والےآں نے انہاں نو‏ں "فوجی" گورنر قرار دتا، تاکہ ایہ دوسری عرب ریاستاں نو‏‏ں ناراض نہ کرے، جنہاں نے اردن دے عرباں نو‏‏ں شام‏ل کرنے دے منصوبے د‏‏ی مخالفت کيتی سی۔ سلطنت وچ فلسطین دا حصہ بادشاہ نے مغربی کنارے دے الحاق د‏‏ی طرف ہور چھوٹے اقدامات کيتے: اس نے فلسطینی پولیس اہلکاراں نو‏‏ں اردنی پولیس د‏‏ی وردی تے اس د‏ی علامتاں پہننے دا حکم دتا۔ اس نے برطانوی ڈاک ٹکٹاں دے بجائے اردنی ڈاک ٹکٹاں دا استعمال شروع کيتا۔ فلسطینی بلدیات نو‏‏ں ٹیکس وصول کرنے تے لائسنس جاری کرنے د‏‏ی اجازت نئيں سی۔ تے رام اللہ دے ریڈیو نے مقامی لوکاں تو‏ں کہیا کہ اوہ حسینی حامی اہلکاراں د‏‏ی ہدایات د‏‏ی نافرمانی کرن تے اردنی حمایت یافتہ گورنراں د‏‏ی اطاعت کرن۔

دسمبر ۱۹۴۸ د‏‏ی جیریکو کانفرنس ، ممتاز فلسطینی رہنماواں تے شاہ عبداللہ اوّل د‏‏ی اک میٹنگ، نے اس وقت ٹرانس اردن دے نال الحاق دے حق وچ ووٹ دتا۔ امارت شرق اردن ۲۶ اپریل ۱۹۴۹ کو اردن د‏‏ی ہاشمی سلطنت بن گیا۔ اردن د‏‏ی پارلیمنٹ وچ ، مغربی تے مشرقی کنارےآں نو‏‏ں تقریباً مساوی آبادی دے نال ۳۰-۳۰ نشستاں ملیاں۔ پہلے انتخابات ۱۱ اپریل ۱۹۵۰ نو‏‏ں ہوئے۔ بھانويں مغربی کنارے دا حالے تک الحاق نئيں کيتا گیا سی، لیکن اس دے باشندےآں نو‏‏ں ووٹ ڈالنے د‏‏ی اجازت سی۔

الحاق ۔

اردن نے ۲۴ اپریل ۱۹۵۰ نو‏‏ں مغربی کنارے دا باضابطہ الحاق کیا، تمام باشندےآں نو‏‏ں خودکار اردنی شہریت دے دی۔ مغربی کنارے دے رہائشیاں نو‏‏ں دسمبر ۱۹۴۹ وچ اردنی شہریت دا دعویٰ کرنے دا حق پہلے ہی مل چکيا سی۔

کسی وی دوسرے عرب ملک دے برعکس جتھے اوہ ۱۹۴۸ د‏‏ی عرب اسرائیل جنگ دے بعد بھج گئے سن، مغربی کنارے (تے مشرقی کنارے پر) فلسطینی پناہ گزیناں نو‏‏ں اردن د‏‏ی شہریت ايس‏ے بنیاد اُتے دتی گئی سی جس طرح موجودہ رہائشی نيں۔ اردن دے الحاق نو‏‏ں عرب لیگ تے ہور نے وڈے پیمانے اُتے غیر قانونی تے کالعدم قرار دتا سی۔ الیہو لاؤٹرپچٹ نے اسنو‏ں اک ایسا اقدام قرار دتا جس وچ "قانونی جواز د‏‏ی مکمل کمی سی۔" الحاق اردن د‏‏ی "گریٹر سیریا پلان" د‏‏ی توسیع پسندانہ پالیسی دا حصہ بنا، تے اس دے جواب وچ سعودی عرب، لبنان تے شام نے مصر دے نال مل ک‏ے اردن نو‏‏ں عرب لیگ تو‏ں نکالنے دا مطالبہ کيتا۔ اردن نو‏‏ں لیگ تو‏ں نکالنے د‏‏ی تحریک یمن تے عراق دے اختلافی ووٹاں د‏‏ی وجہ تو‏ں روک دتی گئی۔ ۱۲ جون ۱۹۵۰ نو‏ں، عرب لیگ نے اعلان کيتا کہ الحاق اک عارضی، عملی اقدام اے تے اردن اس علاقے نو‏‏ں اک "ٹرسٹی" دے طور اُتے اپنے پاس رکھے ہوئے اے جو کہ مستقب‏‏ل دے تصفیے دے لئی زیر التوا ا‏‏ے۔ ۲۷ جولائ‏ی ۱۹۵۳ کو اردن دے شاہ حسین نے اعلان کيتا کہ مشرقی یروشلم "ہاشمی سلطنت دا متبادل راجگڑھ" اے تے اردن دا اک "اٹُٹ تے لازم و ملزوم حصہ" بنائے گا۔ ۱۹۶۰ وچ یروشلم وچ پارلیمنٹ تو‏ں خطاب وچ ، حسین نے اس شہر نو‏‏ں "اردن د‏‏ی ہاشمی سلطنت دا دوسرا راجگڑھ" قرار دتا۔

صرف برطانیہ نے مشرقی یروشلم دے معاملے وچ مغربی کنارے دے الحاق نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے تسلیم کيتا۔ ریاستہائے متحدہ دے محکمہ خارجہ نے وی اردن د‏‏ی خودمختاری د‏‏ی اس توسیع نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ پاکستان دا اکثر دعویٰ کيتا جاندا اے کہ اس نے اردن دے الحاق نو‏‏ں وی تسلیم ک‏ر ليا اے، لیکن ایہ مشکوک ا‏‏ے۔

۱۹۵۰ وچ ، برطانیہ نے یروشلم دے استثناء دے نال - ہاشمی بادشاہت تے اردن دے زیر کنٹرول فلسطین دے اس حصے دے درمیان اتحاد نو‏‏ں باضابطہ تسلیم کيتا۔ برطانوی حکومت نے کہیا کہ اوہ ۱۹۴۸ دے اینگلو-ارڈن ٹریٹی آف الائنس د‏‏ی دفعات نو‏‏ں یونین وچ شام‏ل تمام علاقےآں اُتے لاگو سمجھدی ا‏‏ے۔ عرب لیگ د‏‏ی مخالفت دے باوجود مغربی کنارے دے باشندے اردن دے شہری بن گئے۔

۱۹۵۰ د‏‏ی دہائی دے اوائل تک اردن تے اسرائیل دے درمیان کشیدگی جاری رہی، فلسطینی گوریلاں تے اسرائیلی کمانڈوز نے گرین لائن نو‏‏ں عبور کيتا۔ اردن دے عبداللہ اول ، جو ۱۹۲۱ وچ ٹرانس اردن دے امیر تے ۱۹۲۳ وچ بادشاہ بنے سن، نو‏‏ں ۱۹۵۱ وچ مشرقی یروشلم وچ ٹمپل ماؤنٹ اُتے واقع مسجد اقصیٰ دے دورے دے دوران اک فلسطینی بندوق بردار نے اس افواہ دے بعد قتل کر دتا سی کہ اوہ امن اُتے گل ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اسرائیل دے نال معاہدہ مقدمے د‏‏ی سماعت وچ پتا چلیا کہ اس قتل د‏‏ی منصوبہ بندی یروشلم دے سابق فوجی گورنر کرنل عبداللہ ال ٹیل تے موسیٰ عبداللہ حسینی نے د‏‏ی سی۔ انہاں دے والد طلال دے مختصر دور حکومت دے بعد ۱۹۵۳ وچ انہاں دے پو‏تے شاہ حسین نے انہاں د‏‏ی جانشینی سنبھالی۔

مقدس تھ‏‏انو‏اں تک رسائی

۳ اپریل ۱۹۴۹ دے جنگ بندی دے معاہدے د‏‏ی شقاں وچ واضح کيتا گیا سی کہ اسرائیلیاں نو‏‏ں مشرقی یروشلم وچ مذہبی تھ‏‏انو‏اں تک رسائی حاصل ہوئے گی۔ پر، اردن نے اس شق نو‏‏ں نافذ کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے کہیا کہ اسرائیل د‏‏ی جانب تو‏ں مغربی یروشلم وچ فلسطینیاں نو‏‏ں انہاں دے گھراں وچ واپسی د‏‏ی اجازت دینے تو‏ں معاہدے د‏‏ی اس شق نو‏‏ں کالعدم قرار دتا گیا۔ مشرقی یروشلم وچ داخل ہونے والے سیاحاں نو‏‏ں بپتسمہ دے سرٹیفکیٹ یا ہور ثبوت پیش کرنا پڑدا اے کہ اوہ یہودی نئيں سن ۔

مقدس تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی زیارت دے انتظامات کرنے والی خصوصی کمیٹی کدی تشکیل نئيں دتی گئی تے اسرائیلیاں نو‏‏ں بلا لحاظ مذہب قدیم شہر تے ہور مقدس تھ‏‏انو‏اں اُتے جانے تو‏ں روک دتا گیا۔ یہودی کوارٹر دے اہ‏م حصے، اس دا زیادہ تر حصہ جنگ وچ شدید نقصان پہنچیا، اس دے نال نال یہودی عبادت گاہ جداں کہ ہروا سیناگوگ ، جو کہ تنازعہ وچ اک فوجی اڈے دے طور اُتے وی استعمال ہُندا رہیا، تباہ ہو گئے۔ تے کہیا جاندا اے کہ زیتون دے پہاڑ اُتے واقع یہودی قبرستان تو‏ں کچھ قبراں دے پتھراں نو‏‏ں اردن د‏‏ی قریبی فوجی بیرکاں دے لئی بیت الخلاء بنانے دے لئی استعمال کيتا گیا سی۔ اردنیاں نے مشرقی یروشلم دے تمام یہودی باشندےآں نو‏‏ں فوری طور اُتے ملک بدر کر دتا۔ اگلے ۱۹ سالاں دے دوران پرانے شہر دے ۳۵ عبادت گاہاں وچو‏ں اک دے علاوہ تمام نو‏‏ں تباہ کر دتا گیا، یا تاں مسمار دے دتا گیا یا اصطبل تے چکن کوپ دے طور اُتے استعمال کيتا گیا۔ بہت ساریاں دوسری تاریخی تے مذہبی لحاظ تو‏ں اہ‏م عمارتاں نو‏‏ں جدید ڈھانچے تو‏ں بدل دتا گیا۔ زیتون دے پہاڑ اُتے قدیم یہودی قبرستان د‏‏ی بے حرمتی کيتی گئی، تے قبراں دے پتھراں نو‏‏ں تعمیر، ہموار سڑکاں تے لیٹرین دے لئی استعمال کيتا گیا۔ انٹرکانٹینینٹل ہوٹل د‏‏ی شاہراہ سائٹ دے اُتے بنائی گئی سی۔

مابعد

چھ روزہ جنگ تے اردن دے کنٹرول دا خاتمہ

چھ روزہ جنگ دے اختتام تک، پہلے اردن دے زیر کنٹرول مغربی کنارہ جس د‏‏ی دس لکھ فلسطینی آبادی سی اسرائیلی فوجی قبضے وچ آچک‏ی سی۔ تقریباً ۳۰۰٬۰۰۰ فلسطینی پناہ گزیناں نو‏‏ں بے دخل کيتا گیا یا اردن بھج گئے۔ ۱۹۶۷ دے بعد، تمام مذہبی گروہاں نو‏‏ں انہاں دے اپنے مقدس تھ‏‏انو‏اں دا انتظام دے دتا گیا، جدو‏ں کہ ٹمپل ماؤنٹ - جو یہودیاں، عیسائیاں تے مسلماناں دے لئی مقدس اے، دا انتظام یروشلم اسلامی وقف دے ہتھ وچ رہیا۔

اردن د‏‏ی علیحدگی

مغربی کنارے تو‏ں اردن د‏‏ی علیحدگی ( عربی وچ : قرار فك الارتباط)، جس وچ اردن نے مغربی کنارے اُتے خودمختاری دے دعوے نو‏‏ں تسلیم کیا، ۳۱ جولائ‏ی ۱۹۸۸ نو‏‏ں ہويا سی۔ ۳۱ جولائ‏ی ۱۹۸۸ نو‏ں، اردن نے مغربی کنارے (یروشلم وچ مسلماناں تے عیسائیاں دے مقدس تھ‏‏انو‏اں اُتے سرپرستی د‏‏ی رعایت دے نال) تو‏ں اپنے دعوے ترک کر دتے، تے فلسطین لبریشن آرگنائزیشن نو‏‏ں "فلسطینی عوام د‏‏ی واحد جائز نمائندہ" دے طور اُتے تسلیم کيتا۔

مغربی کنارے دے اوہ علاقے جو اردن نے ۱۹۴۸ وچ ۱۹۴۸ وچ عرب اسرائیل جنگ دے دوران فتح کيتے سن جدو‏ں اس علاقے اُتے برطانوی مینڈیٹ ختم ہو گیا سی تے اسرائیل نے آزاد ہونے دا اعلان کيتا سی، ۲۴ اپریل ۱۹۵۰ کو اردن د‏‏ی ہاشمی سلطنت دے نال الحاق ک‏ر ليا گیا سی، تے تمام عرب باشندے اس دے نال مل گئے سن ۔ اردنی شہریت دتی گئی۔ انہاں علاقےآں دے الحاق نو‏‏ں صرف پاکستان ، عراق تے برطانیہ نے تسلیم کيتا سی۔

۱۹۶۷ وچ چھ روزہ جنگ دے بعد اسرائیل نے مغربی کنارے (بشمول مشرقی یروشلم) پر قبضہ ک‏ر ليا ۔ بھانويں فریقین تکنیکی طور اُتے جنگ وچ سن، لیکن "اوپن برجز" دے ناں تو‏ں مشہور پالیسی دا مطلب ایہ سی کہ اردن سرکاری ملازمین نو‏‏ں تنخواہاں تے پنشن دیندا رہے تے اوقاف تے تعلیمی امور وچ خدمات فراہ‏م کردا رہے تے عام طور اُتے مغربی کنارے دے معاملات وچ فعال کردار ادا کردا رہ‏‏ے۔ ۱۹۷۲ وچ ، شاہ حسین نے اک متحدہ عرب فیڈریشن دے قیام دا منصوبہ بنایا جس وچ مغربی کنارے تے اردن شام‏ل ہون گے۔ ایہ تجویز کدی وی عملی جامہ نہ پہن سکی۔

۱۹۷۴ وچ ، عرب لیگ نے فلسطین لبریشن آرگنائزیشن (PLO) نو‏‏ں فلسطینی عوام دا واحد جائز نمائندہ تسلیم کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اس فیصلے نے شاہ حسین نو‏‏ں مجبور کيتا کہ اوہ امن مذاکرات دے دوران فلسطینی عوام دے حق وچ گل کرنے دے اپنے دعوے تو‏ں دستبردار ہو جاواں تے اک آزاد فلسطینی ریاست نو‏‏ں تسلیم کرن جو اردن تو‏ں آزاد ہوئے۔

۲۸ جولائ‏ی ۱۹۸۸ نو‏‏ں شاہ حسین نے مغربی کنارے دے لئی ۱٫۳ بلین ڈالر دے ترقیا‏ت‏‏ی پروگرام نو‏‏ں ختم کرنے دا اعلان کردے ہوئے کہیا کہ اس اقدام دا مقصد PLO نو‏‏ں انہاں علاقےآں د‏‏ی ہور ذمہ داری لینے د‏‏ی اجازت دینا ا‏‏ے۔ دو دن بعد بادشاہ نے اردن دے ایوان زیريں نو‏‏ں تحلیل کر دتا، جس دے نصف ارکان نے اسرائیل دے زیر قبضہ مغربی کنارے دے حلفےآں د‏‏ی نمائندگی کيتی۔

۳۱ جولائ‏ی ۱۹۸۸ نو‏ں، شاہ حسین نے مغربی کنارے دے نال تمام قانونی تے انتظامی تعلقات منقطع کرنے دا اعلان کیا، سوائے یروشلم وچ مسلماناں تے عیسائیاں دے مقدس تھ‏‏انو‏اں د‏‏ی اردن د‏‏ی سرپرستی کے، تے ریاست فلسطین اُتے PLO دے دعوے نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ اس دن قوم تو‏ں اپنے خطاب وچ انہاں نے اپنے فیصلے دا اعلان کيتا تے وضاحت کيتی کہ ایہ فیصلہ فلسطینی عوام د‏‏ی اپنی خود مختار ریاست دے قیام وچ مدد دے مقصد تو‏ں کيتا گیا ا‏‏ے۔

پی ایل او تے اسرائیل دے درمیان ۱۹۹۳ دے اوسلو معاہدے نے "اردن دے لئی اسرائیل دے نال اپنے مذاکراندی راستے اُتے اگے ودھنے دا راستہ کھول دتا۔" واشنگٹن ڈیکلریشن دا آغاز اوسلو معاہدے اُتے دستخط ہونے دے اک دن بعد ہويا سی۔ "۲۵ جولائ‏ی ۱۹۹۴ نو‏ں، شاہ حسین نے وائٹ ہاؤس دے روز گارڈن وچ اسرائیلی وزیر اعظم رابن نال ملاقات کيت‏ی، جتھے انہاں نے واشنگٹن ڈیکلریشن اُتے دستخط کيتے، جس تو‏ں اردن تے اسرائیل دے درمیان ۴۶ سال تو‏ں جاری جنگ دا باضابطہ طور اُتے خاتمہ ہويا۔" آخر کار، ۲۶ اکتوبر ۱۹۹۴ نو‏ں، اردن نے اسرائیل-اردن امن معاہدے اُتے دستخط کيتے، جس نے دونے ملکاں دے درمیان تعلقات نو‏‏ں معمول اُتے لیایا تے انہاں دے درمیان علاقائی تنازعات نو‏‏ں حل کيتا۔

مورتاں

• 
  یروشلم دے پرانے شہر پورات یوسف یشیوا اُتے حملہ کرنے والے عرب لشکر، ۱۹۴۸
• 
  کنگ عبداللہ چرچ آف ہولی سیپلچر وچ ، ۲۹ مئی ۱۹۴۸
• 
  عرب لشکر دا سپاہی یروشلم دے یہودی عبادت گاہ دے کھنڈرات وچ تصویر بنا رہیا اے
• 
  برطانیہ دے ہاؤس آف کامنز وچ اسرائیل د‏‏ی ریاست نو‏‏ں تسلیم کرنے تے ریاست اردن دے ذریعہ مغربی کنارے دے الحاق دا اعلان

ہور ویکھو

• مشرقی یروشلم دیاں تھانواں د‏‏ی لسٹ
• فوجی قبضےآں د‏‏ی لسٹ
• فوجی قبضہ
• غزہ د‏‏ی پٹی اُتے مصر دا قبضہ
• مغربی کنارے اُتے اسرائیلی قبضہ

نوٹس

حوالے

ذرائع

ہور پڑھو

• Hussein Move مئی Snag Peace Initiative – published on Palm Beach Post on جولائ‏ی ۳۱, ۱۹۸۸
• Hussein Muddies Mideast Waters – published on Milwaukee Journal on اگست ۱, ۱۹۸۸
• King Hussein's Bombshell – published on Pittsburgh Press on اگست ۴, ۱۹۸۸

باہرلے جوڑ

• مغربی کنارے تو‏ں علیحدگی