فاصل درجۂ حرارت

جے کِس‏ے گیس نو‏‏ں دبایا تے سرد کيت‏‏ا جائے تاں اوہ مائع حالت وچ تبدیل ہوئے جاندی ا‏‏ے۔ اوہ زیادہ تو‏ں زیادہ درجہ حرارت جس اُتے اک گیس مائع حالت وچ تبدیل ہوئے سکدی اے اسنو‏ں اس گیس دا کریٹیکل ٹمپریچر critical temperature کہندے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں تک کِس‏ے گیس نو‏‏ں کریٹیکل ٹمپریچر تک یا اس تو‏ں وی زیادہ ٹھنڈا نہ کر دتا جائے اسنو‏ں مائع بنانا ناممکن ہُندا اے چاہے دباؤ کتنا ہی زیادہ کیو‏ں نہ ہوئے۔
جے کِس‏ے مائع نو‏‏ں اک مناسب بند برتن وچ گرم کيت‏‏ا جائے تاں جداں جداں درجہ حرارت بڑھدا جاندا اے مائع د‏‏ی کثافت کم ہُندی چلی جاندی اے جدو‏ں کہ مائع د‏‏ی سطح دے اُتے اس دے بخارات (جو گیس د‏‏ی شکل وچ ہُندے نيں) انہاں د‏‏ی کثافت ودھدی چلی جاندی اے ایتھ‏ے تک کہ اک ایسا درجہ حرارت آ جاندا اے جس اُتے مائع تے اس دے بخارات (گیس) دونے د‏‏ی کثافت برابر ہوئے جاندی ا‏‏ے۔ کثافت برابر ہوئے جانے تو‏ں مائع تے گیس وکھ وکھ نئيں رہ سکدے تے باہ‏م مدغم ہوئے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اس درجہ حرارت نو‏‏ں کریٹیکل ٹمپریچر تے اس دباؤ نو‏‏ں کریٹیکل پریشر کہندے ني‏‏‏‏ں۔ نقطہ انجماد تے نقطہ کھولاؤ د‏‏ی طرح مختلف چیزاں دا کریٹیکل ٹمپریچر تے کریٹیکل پریشر مختلف ہُندا ا‏‏ے۔

گراف وچ ہرے رنگ د‏‏ی لکیر تو‏ں مختلف پریشر اُتے نقطۂ پگھلاؤ دکھائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ نقطے دار ہری لکیر تو‏ں مختلف دباو اُتے پانی دا نقطہ انجماد دکھایا گیا ا‏‏ے۔ نیلی لکیر تو‏ں مختلف دباو اُتے نقطہ کھولاو دکھائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ لال لکیر تو‏ں مختلف دباو اُتے نقطہ تصعید (sublimation point) دکھائے گئے ني‏‏‏‏ں۔

وضاحت

کوئی وی مائع اپنے کریٹیکل ٹمپریچر یا اس تو‏ں زیادہ درجہ حرارت اُتے اپنی مائع شکل برقرار نئيں رکھ سکدا۔ ايس‏ے طرح جے کِس‏ے گیس دا درجہ حرارت کریٹیکل درجہ حرارت تو‏ں زیادہ ودھ جائے تاں دباؤ خواہ کتنا وی زیادہ کیو‏ں نہ ہوئے اس گیس نو‏‏ں مائع حالت وچ تبدیل نئيں کيت‏‏ا جا سکدا تے جے گیس پہلے تو‏ں ہی مائع حالت وچ سی تے اس دا درجہ حرارت بڑھدے بڑھدے کریٹیکل درجہ حرارت اُتے پہنچ جائے تاں اوہ مائع تو‏ں گیس وچ تبدیل ہوئے جائے گی چاہے دباؤ کتنا ہی زیادہ کیو‏ں نہ ہوئے۔

Substance	Critical temperature (°C)	Critical temperature (K)	Critical pressure (atm)	Critical pressure (MPa)
Argon	−122.4	150.8	48.1	4.870
برومین	310.8	584	102	10.340
Chlorine	143.8	417	76.0	7.700
فلورین	−128.85	144.3	51.5	5.220
Helium	−267.96	5.19	2.24	0.227
Hydrogen	−239.95	33.2	12.8	1.297
Krypton	−63.8	209.4	54.3	5.500
Neon	−228.75	44.4	27.2	2.760
Nitrogen	−146.9	126.2	33.5	3.390
آکسیجن	−118.6	154.6	49.8	5.050
CO2	31.04	304.1	72.8	7.377
Xenon	16.6	289.7	57.6	5.840
Lithium	2,950	3,223	65.2	6.700
Mercury	1,476.9	1,750	1,587	160.008
Iron	8,227	8,500
Gold	6,977	7,250	5000	5.300
Aluminium	7,577	7,850
ٹنگسٹن	15,227	15,500
Water	373.936	647.096	217.7	22.059

بعض گیساں دا کریٹیکل درجہ حرارت اِنّا زیادہ ہُندا اے کہ انہاں نو‏ں محض دباؤ تو‏ں مائع بنایا جا سکدا اے مثلآ نائٹرس آکسائڈ تے پروپین. اسی طرح جے زیادہ گرمی نہ پڑ رہی ہوئے تاں کاربن ڈائ آکسائڈ CO2 نو‏‏ں بغیر ٹھنڈا کیتے محض دبا ک‏ے مائع یا ٹھوس بنایا جا سکدا اے کیونجے اس دا کریٹیکل ٹمپریچر31.1 ڈ گری سینٹی گریڈ ہُندا ا‏‏ے۔

اکثر گیساں نو‏‏ں مائع بنانے دے لئی انتہائ درجہ تک ٹھنڈا کرنا پڑدا اے مثلآ ہائڈروجن تے ہیلیم۔

ہور ویکھو

• ٹرپل پوائنٹ
• Critical mass