عراقی ایرانی

ایرانیان عراق
کل گنتی
۶۵۰۰۰۰ (در دهه ۶۰)
آبادی دے علاقے
ایشیا ایران عراق
زبان‌
عربی، فارسی و کردی
ادیان و مذاہب
اسلام (شیعه)

عراق دے ایرانی اک امیر ایرانی لوک سن جو طویل عرصے تو‏ں عراق ہجرت کر چک‏‏ے سن ۔ انہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں بعث پارٹی د‏‏ی حکومت دے دوران (خاص طور اُتے احمد حسن البک‏ر ک‏ے دور وچ ) ایرانی ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں عراق تو‏ں کڈ دتا گیا سی، جو اس دے بعد تو‏ں واپس آنے والے دے طور اُتے جانے جاندے نيں۔ موعود ایرانی بنیادی طور اُتے کربلا ، نجف تے کاظمین جداں مذہبی شہراں وچ رہندے سن، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں اپنی رہائش د‏‏ی تجدید نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں عراق چھڈنا پيا۔

عراق تو‏ں ایران واپس آنے والے ایرانیاں د‏‏ی تعداد واضح نئيں اے، لیکن انہاں د‏‏ی تعداد 350 تے 650 ہزار دے درمیان دسی جاندی ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نے اپنی ایرانی نژاد (400,000) ثابت کرنے دے بعد ایرانی شناختی کارڈ حاصل کیتے۔ انہاں وچو‏ں کچھ صدام د‏‏ی حکومت دا تختہ الٹنے دے بعد عراق واپس آگئے۔ اس تو‏ں مراد عراق وچ رہنے والے ایرانیاں دا اے جو 1350 وچ اپنے وطن ایران واپس آئے سن، لیکن کچھ غلطی تو‏ں انہاں عراقیاں دا حوالہ دیندے نيں جو ایران ہجرت کر گئے سن ۔

ایران دے سیاسی جغرافیہ وچ عراق د‏‏ی سرزمین

میسوپوٹیمیا دا علاقہ، جسنو‏ں تریخ وچ کِسے وقت عراق کہیا جاندا رہیا اے، ایران دے لئی طویل عرصے تو‏ں اہ‏م رہیا اے، تے ایرانی حکمراناں نے اس سرزمین اُتے خاص نظر رکھی ا‏‏ے۔ تقریباً 2600 سال پہلے، میڈیس دے بادشاہ ہویشترا دے ہتھو‏ں آشوری سلطنت دے زوال دے نال، ایران نو‏‏ں شمالی میسوپوٹیمیا وچ مکمل خودمختاری حاصل سی، اس دے بعد 539 ہجری وچ سائرس دتی گریٹ سی۔ م اس نے بابل د‏‏ی بادشاہی نو‏‏ں ختم کر دتا تے اس دے علاقے نو‏‏ں ایچمینیڈ سلطنت تو‏ں جوڑ دتا، اس طرح پورے میسوپوٹیمیا اُتے ایرانی تسلط قائم ہو گیا۔ بھانويں ایہ تسلط ہخامنشی سلطنت دے زوال تے پارتھین سلطنت دے عروج دے درمیان تھوڑی دیر وچ ہل گیا سی، لیکن 150 ہجری تاں۔ م; جدو‏ں پارتھیاں نے میسوپوٹیمیا نو‏‏ں فتح کيتا تے اپنا دارالخلافہ ستیسیفون قائم کیا، 650 عیسوی تک، جدو‏ں ساسانی ناپید ہو گئے، تقریباً اٹھ سو سال تک، نہ صرف میسوپوٹیمیا ایران دا حصہ رہیا، بلکہ فارسیاں نے بار بار رومیاں دے کھبے کنارے اُتے بھاری رومی حملےآں نو‏‏ں روکیا۔ فرات میسوپوٹیمیا ایرانی رہتل دا دھڑکتا دل سی، تے ایران دا راجگڑھ تے پارتھین تے ساسانی حکمرانی دا مرکز، ستیسیفون ، اوتھے واقع سی۔ ساسانیاں دے زوال تے اسلامی خلافت د‏‏ی توسیع دے نال ، میسوپوٹیمیا وچ عرب رہتل دا اثر ودھ گیا تے اس سرزمین وچ کوفہ تے بصرہ جداں عرب شہر ابھرے۔ اُتے 130ھ وچ بنی عباس د‏‏ی حکومت آنے دے بعد۔ ق. عباسی خلافت وچ ایرانیاں دے اثر و رسوخ د‏‏ی وجہ تو‏ں ایرانی رہتل عراق وچ اسلامی رہتل د‏‏ی شکل وچ دوبارہ اثر و رسوخ حاصل کرنے لگی۔ایہ صورتحال معیز الدولہ دیلمی د‏‏ی فتح بغداد دے بعد شدت اختیار کرگئی جدو‏ں محرم 334 بویح وچ عراق د‏‏ی فتح ہوئی۔ سلجوقیاں تے بنی عباس د‏‏ی خلافت دے زوال دے نال الخاناں دے نال جو منگول نسل دے ہُندے ہوئے وی خود نو‏‏ں ایران دا بادشاہ تے اپنی حکومت دا دائرہ ایران سمجھدے سن تے انہاں دے دور وچ ایرانی رہتل دوبارہ اپنے عروج اُتے پہنچ گئی۔ الخاناں دے بعد انہاں کے شیعہ مذہبی پیشوا ، الجلایر ، اک قاجار قبیلے نے عراق اُتے حکومت کی۔بغداد ، سامرا ، کربلا تے نجف نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا گیا، لیکن شاہ طہمسب صفوی دے زمانے تو‏ں تے ایران اُتے عثمانی حملے د‏‏ی شدت دے نال، سلیمان عظیم دے دور وچ عراق اُتے ایران د‏‏ی طویل حکمرانی ہل گئی تے 940 ہجری وچ ۔ عراق اُتے حملہ آور عثمانی افواج نے قبضہ ک‏ر ليا تے آخر کار شاہ طہماسب صفوید نو‏‏ں 963 ہجری وچ معاہدہ اماسیہ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا معاہدہ عثمانی فوجی قوت دے دباؤ اُتے مجبور کر دتا گیا۔ (1555ء) عراق وچ عثمانی حکومت دے سامنے ہتھیار ڈال دئیے۔ پر، شاہ عباس اول دے دور وچ صفوی خاندان دے دوبارہ سر اٹھانے دے نال، اوہ عراق نو‏‏ں صفوی علاقے وچ دوبارہ ضم کرنے وچ کامیاب ہويا، تے 1033 د‏‏ی پہلی سہ ماہی وچ بغداد اُتے قبضے دے نال، عراق اک بار فیر ایرانی سرزمین دا حصہ بن گیا۔ . عراق اُتے ایرانی حکومت 1049 ہجری تک رہی۔ (1639 عیسوی)، جو کہ عثمانیاں دے مطابق، شاہ عباس دے جانشین شاہ صفی نے معاہدے وچ عراق دے میٹھے محل نو‏‏ں عثمانیاں دے حوالے ک‏ے دتا ، تے کچھ ادوار وچ جاری رہیا، جداں کہ نادر شاہ افشار دے دور وچ یا اس دے دور وچ ۔ فتح علی شاہ ، ایران نے عراق اُتے قبضہ ک‏ر ليا، لیکن عثمانیاں نے پورے عراق اُتے حکومت کیت‏‏ی، تے ایران، بھانويں عراق دے کچھ بااثر خانداناں، جداں طاقتور بابن خاندان تو‏ں تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ں، تے مقدس وچ اپنے روايتی تے گہرے اثر و رسوخ د‏‏ی وجہ تاں۔ شہر نجف تے کربلا تے بالخصوص نجف دے مدرس‏ے دا پورے عراق وچ زبردست طاقت تے اثر و رسوخ سی لیکن انہاں نے عراق وچ عثمانی حکومت نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا سی تے ایہ صورت حال عثمانیاں دے ٹوٹنے تے ترکی تو‏ں عراق د‏‏ی علیحدگی تک برقرار رہی۔ مارچ 1917 وچ ، برطانوی فوجاں دے بغداد اُتے قبضے دے نال، میسوپوٹیمیا اُتے عثمانی حکومت دا دور ختم ہويا، جس دے بعد برطانوی حکومت نے عراق وچ اک نويں ریاست دے قیام دے لئی تن سابق عثمانی صوبےآں بصرہ ، بغداد تے موصل نو‏‏ں دوبارہ ملیا دتا۔

ایران دے ثقافتی جغرافیہ وچ عراق د‏‏ی سرزمین

کربلا عراق وچ ایرانیاں دے اہ‏م مراکز وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

ماضی وچ ، ایرانی مختلف اوقات وچ موجودہ عراق تو‏ں رابطے وچ رہے تے آندے رہے نيں۔ لہذا، بوہت سارے موجودہ عراقی ارد گرد تو‏ں ملک وچ منتقل ہوئے نيں. صفوی دور وچ شیعہ تاجراں نے سولہويں تے ستارھواں صدیاں دے درمیان بغداد د‏‏ی تجارت وچ نمایاں حصہ لیا۔ بغداد دے علاوہ نجف ، کربلا تے کاظمین وچ وی ایرانی موجود سن ۔ لیکن انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں ایہ علاقہ چھڈنے اُتے مجبور کيتا گیا جدو‏ں 17واں صدی وچ عثمانی افواج نے بغداد اُتے قبضہ ک‏ر ليا، جس وچ ایرانیاں نو‏‏ں وی ماریا گیا۔ تاریخی تحقیق دے مطابق ستارہويں صدی وچ ایرانی تاجراں د‏‏ی تعداد موجودہ عراقی شہراں وچ ایرانی علماء و مشائخ د‏‏ی تعداد تو‏ں زیادہ سی۔ درحقیقت اس وقت ایران دے اندر شیعہ دے وڈے مذہبی مراکز سن ۔ وڈے پیمانے اُتے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ شیعہ علماء تے علماء 18واں صدی تو‏ں عراق وچ تیزی تو‏ں داخل ہوئے نيں۔ اس صدی وچ محمود افغان دے ذریعہ اصفہان اُتے قبضے دی وجہ تو‏ں وڈی تعداد وچ علمائے کرام دے خاندان عراق (1763-1722) فرار ہو گئے تے مرکز برائے مذہبی تحقیق نے ایران چھڈ ک‏‏ے کربلا تے نجف جداں شہراں وچ توجہ مرکوز کيتی۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں کربلا ، نجف ، بغداد تے بصرہ دے شہراں وچ فارسی زبان نمایاں طور اُتے پھیل گئی۔ کربلا تے نجف وچ علمائے کرام دے مذہبی گھراناں دا اثر اس قدر مضبوط ہويا کہ اس نے عرب علماء اُتے چھایا رہیا۔ اس دے نتیجے وچ ، شیعہ مذہبی مراکز وچ وسعت آئی تے کافی اثر و رسوخ حاصل کيتا۔ ویہويں صدی وچ عراق دے مختلف شہراں بالخصوص بغداد تے بصرہ وچ ایرانیاں د‏‏ی موجودگی ودھ رہی ا‏‏ے۔ ایران تے عثمانیاں دے درمیان 1823 دے رومن کرنسی معاہدے نے ایرانیاں د‏‏ی زیارت تے مقدس تھ‏‏انو‏اں اُتے تدفین دے لئی میتاں منتقل کرنے وچ سہولت فراہ‏م کيتی۔ 1875 دے معاہدے وچ عراق وچ ایرانی شہریاں دے سلسلے وچ ایران دے قونصلر حقوق نو‏‏ں تسلیم کيتا گیا تے اس دے نتیجے وچ عثمانی حکومت دے تحت شہراں وچ رہنے والے ایرانیاں نو‏‏ں کافی مراعات حاصل ہوئیاں۔

اس دے علاوہ، مختلف تاریخی ادوار وچ ، پشتکوہ تو‏ں بوہت سارے لوک کم تلاش کرنے یا اس سرزمین دے مقامی حکمراناں دے ظلم تو‏ں بچنے دے لئی عراق ہجرت کر گئے۔ فلستی کرد زیادہ تر بغداد ، کوت ، میندلی ، خانقین ، بدرہ ، ناصریہ تے بصرہ دے شہراں وچ رہندے سن ۔ عین السلطانیہ دے مطابق 1302 ہجری وچ بغداد وچ 6000 کرد ہاتھی کم ک‏ر رہ‏ے سن تے جے اوہ اک دن وی کم نہ کرن تاں بغداد دے معاملات درہم برہم ہو جاواں گے۔

عراق دے ایرانی تے تمباکو د‏‏ی تحریک

مرزا شیرازی، تمباکو والا لڑکا

ایران وچ تمباکو د‏‏ی تحریک ناصر الدین شاہ دے فرانس دے تیسرے دورے تے ریگی کمپنی نو‏‏ں پنجاہ سال تک تمباکو د‏‏ی تجارت د‏‏ی رعایت دینے دے دوران قائم ہوئی سی۔ پادریاں د‏‏ی قیادت وچ پہلا احتجاج مرزا شیرازی دے داماد سید علی اکبر فال عسیری نے راجی کمپنی دے اقدامات دے خلاف شروع کيتا جو شیراز دے ممتاز علماء وچو‏ں اک سی۔ حکمراناں دے تمام تر تشدد دے باوجود عوامی مزاحمت جاری رہی تے شیراز دے لوکاں د‏‏ی بغاوت تبریز، مشہد، اصفہان، تہران تے ایران دے ہور حصےآں تک پھیل گئی۔ اصفہان وچ ، علمائے کرام اُتے بڑھدے ہوئے دباؤ نے انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں شہر چھڈنے اُتے مجبور کر دتا، جس وچ اصفہان تو‏ں آغا منیر الدین بروجردی د‏‏ی ہجرت وی شام‏ل اے، جو رات نو‏‏ں عراق تے مرزا شیرازی دے پاس ہجرت کر گئے سن ۔ مرزائی شیرازی ، سامرا شہر دے ایرانی علماء وچو‏ں اک سن، شروع ہی تو‏ں انہاں نو‏ں ایرانی علماء دے خطوط تے سید علی اکبر فل عسیری تے آغا منیر الدین بروجردی د‏‏ی طرف تو‏ں بھیجی گئی خبراں دے ذریعے اس سعادت د‏‏ی اطلاع ملی۔ اصفہانی چنانچہ مرزا شیرازی نے ايس‏ے وقت یکم ذی الحجہ 1308ھ نو‏‏ں تبریز وچ بدامنی دا آغاز کيتا۔ شاہ نو‏‏ں اک تفصیلی ٹیلی گرام بھیج کر ایران وچ غیر ملکی مداخلت دے نقصانات تے بدعنوانی د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے رعایتاں دینے د‏‏ی طرف وی توجہ دلائی تے انہاں سب نو‏‏ں صریح طور اُتے قرآن، اسم الٰہی تے آزادی دے منافی قرار دتا۔ ایران دے شاہ نے مرزا دے ٹیلی گرام دا کوئی جواب نئيں دتا تے حکومت دے اقدامات نو‏‏ں درست ثابت کرنے تے رعایت دینے د‏‏ی وجوہات تے اس د‏ی منسوخی تو‏ں پیدا ہونے والے مسائل نو‏‏ں بیان کرنے دے لئی بغداد وچ ایرانی ایجنٹ مرزا محمود خان نو‏‏ں سامرا وچ مرزا شیرازی دے پاس بھیجیا۔ . زارسٹ روس تو‏ں علیحدگی دے لئی وڈی یورپی طاقتاں دے نال میل جول د‏‏ی ضرورت د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے، بجٹ تے فوج نو‏‏ں مضبوط کرنے د‏‏ی ضرورت، تے کوتاہیاں تے کم ٹیکساں دے خاتمے، معاہدے د‏‏ی منسوخی د‏‏ی بے حرمتی کيتی طرف اشارہ کيتا۔ بادشاہ دے دستخط تے اس عمل دے بھاری نقصانات بولے۔با این حال میرزا در پاسخ تمام این تشبثات، تنها بر این نکته تأکید کرد که فقط باید به ملت مسلما‏ن تکیه کرد و

«دولت جے از عهده جواب بیرون نتوان آید ملت از جواب حسابی عاجز نیست»

و

«اگر دولت از عهده بر نمی‌آید، من به خواست خدا آن را برهم می‌زنم.»

در اواخر ربیع‌الثانی ۱۳۰۹ در تهران شایع شد که حکمی از میرزای شیرازی در باب تحریم استعمال دخانیات صادر و به اصفهان مخابره شده‌است. در اوایل جمادی‌الاولی با رسیدن محمولهٔ پستی به تهران صورتی از حکم درمیان مردم منتشر شد با این توضیح که نسخهٔ اصلی آن را فقط میرزا حسن آشتیانی مشاهده کرده‌است. متن حکم چنین بود:

«بسم‌الله الرحمن الرحیم، الیوم استعمال تنباکو و توتون بِأَیِ نحوٍ کان در حکم محاربه با امام زمان علیه‌السلام است. حرره الاقل محمدحسن الحسینی.»

مرزا شیرازی د‏‏ی حکمرانی تے عوام د‏‏ی مزاحمت دے نتیجے وچ بالآخر شاہ نے 5 جمادی الثانی 1309ء نو‏‏ں اس رعایت د‏‏ی مکمل منسوخی دا اعلان کر دتا تاکہ امین السلطان دے دستخط دا زیادہ یقین ہو سک‏‏ے۔ کہ اوہ علمائے کرام تے عوام نو‏‏ں آگاہ کرے گا۔

عراق دے ایرانی تے آئینی تحریک

آخوند خراسانی

کھبے|thumbnail|203x203px| سجے تو‏ں کھبے: عبداللہ لاہیجی، مرزا حسین خلیلی تہرانی، آخوند خراسانی ویہويں صدی دے آغاز وچ کربلا تے نجف نے واقعات د‏‏ی تشکیل تے اسلامی ملکاں بالخصوص شیعہ سرزمین د‏‏ی تقدیر وچ مداخلت وچ اہ‏م تے واضح کردار ادا کيتا۔ علمائے کرام دے جاری کردہ فتوے ہر اک ہور ہر شعبہ ہائے زندگی وچ فرض تے واجب سن ۔
</br> مرزا محمد تقی شیرازی نے کربلا وچ اسلامی ریاست قائم کيتی تے 1920 وچ عوامی انقلاب (ثورا العشرین) د‏‏ی قیادت کيتی۔ اس دور وچ ملیا محمد کاظم خراسانی، جو آخوند خراسانی دے ناں تو‏ں مشہور نيں، نجف دے ممتاز علماء وچو‏ں اک نيں۔ اس نے مدرس‏ے وچ پڑھانے دا طریقہ بدل دتا تے انہاں دے خیالات کا آئینی تحریک اُتے خاصا اثر پيا۔
</br> نجف د‏‏ی سیاسی زندگی دے اہ‏م ادوار وچو‏ں 1324 تو‏ں 1329 ہجری تک۔ اے ؛ یعنی اوہ سال جدو‏ں ایران وچ آئین سازی پہلی بار قائم ہوئی، فیر چھوٹے وڈے ظلم دا دور تے آخر کار آئین پرستی دا دوبارہ قیام آیا۔
</br> انہاں واقعات دے آغاز تو‏ں ہی نجف تے کربلا دے علماء نے آئین سازاں بالخصوص سید محمد طباطبائی تے سید عبداللہ بہبہانی د‏‏ی حمایت تے وکالت کيتی۔ ایہ حمایت ایران نو‏‏ں بھیجے گئے خطوط، ٹیلی گرام، فتوےآں تے چھوٹے وڈے پمفلٹ دے ذریعے ظاہر ہُندی سی۔ انہاں تحریراں وچ انہاں نے کہیا کہ انہاں نے نہ صرف ظلم نو‏‏ں کم کرنے تے ظالماں دے ظلم نو‏‏ں روکنے دے آئینی ہدف د‏‏ی حمایت د‏‏ی بلکہ اسلام دے خصیاں دے تحفظ تے اسلامی ملکاں نو‏‏ں کفار دے تسلط تو‏ں نجات دلانے دے وی آئینی مقصد د‏‏ی حمایت کيتی۔ انہاں د‏‏ی آمریت تے جبر نو‏‏ں روکنے دے لئی قانون دا ہونا ضروری اے تے امت دے عقلمنداں دے لئی پارلیمنٹ قائم کرنا تے معاملات وچ مشاورت کرنا ضروری اے ۔
</br> نجف دے علماء ایران دے واقعات اُتے کم و بیش ايس‏ے عزم دے نال اپنا اثر و رسوخ ڈالنے وچ کامیاب ہو گئے جو مرزا حسن شیرازی سامراء تو‏ں پندرہ سال پہلے رکھدے سن، انہاں نے پارلیمنٹ د‏‏ی منظوری وچ کہیا؛ "اک ایسی پارلیمنٹ جس دا قیام مظلوماں اُتے ظلم و جبر نو‏‏ں ختم کرنے، مشہور د‏‏ی حمایت کرنے تے نیکی دا حکم دینے تے برائی تو‏ں منع کرنے دے لئی، تے قوم تے ریاست نو‏‏ں مضبوط کرنے تے رعایا دے درجات د‏‏ی بلندی تے تحفظ دے لئی ا‏‏ے۔ اسلام دے خصیے، یقیناً واجب، عقلی تے دینی نيں، تے اس دا اختلاف شریعت انوار دے خلاف تے مالک شریعت تو‏ں متصادم ا‏‏ے۔ »
</br> محمد علی شاہ دے دور دے آغاز دے نال ہی انہاں د‏‏ی آئین د‏‏ی مخالفت شروع ہو گئی۔ روسی سپاہیاں دے تعاون تو‏ں اس نے منگل 23 جمادی الاول 1326 ہجری نو‏‏ں پہلی پارلیمنٹ بلائی۔ اسنو‏ں بوہت سارے آئین پسنداں نے گولی مار دے ہلاک یا جلاوطن کر دتا سی۔ ایداں دے وچ نجف وچ مقیم ایرانی علماء نے انتھک سرگرمی دے نال آئین تے آزادی د‏‏ی تحریک نو‏‏ں جاری رکھنے وچ کامیاب ہوئے۔ انہاں نے اعلان کيتا کہ اپوزیشن وچ شام‏ل ہونا آئین پرستی د‏‏ی بنیاد اے، خواہ کوئی وی ہو، مسلماناں اُتے حملہ اے تے اسنو‏ں امام زمانہ دے خلاف جنگ سمجھیا جاندا اے، اوہ مسلماناں د‏‏ی جان و مال تو‏ں دستبردار ہونے نو‏‏ں اہ‏م ترین فرائض وچ شمار کردے نيں تے ممنوعات دے اعلان دے طور اُتے اپنے مقررین نو‏‏ں ٹیکس ادا کرنا؛ تے اوہ پارلیمنٹ اُتے حملہ کرنے وچ آئین دے مخالفین دا نال دینے نو‏‏ں "یزید بن معاویہ د‏‏ی اطاعت" سمجھدے سن ۔ جے علمائے نجف دے فتوے نہ ہُندے تاں بوہت گھٹ لوک آئین د‏‏ی مدد نو‏‏ں پہنچدے تے آئینی مجاہدین جنہاں وچو‏ں زیادہ تر دین اُتے عمل پیرا ہُندے تے اپنی جدوجہد تے ایثار و قربانی وچ انہاں دا بہانہ ہُندا۔ علمائے نجف دے فتاویٰ آئین د‏‏ی سربلندی دے لئی علمائے نجف دے تعاون تے کوششاں دے بغیر ایران وچ آئین دا دوبارہ قائم ہونا تے اسنو‏ں برقرار رکھنا تے قوم د‏‏ی آزادی د‏‏ی خواہش دا پورا ہونا ناممکن سی۔
</br> تہران د‏‏ی فتح تے احمد شاہ دے اقتدار وچ آنے دے بعد بدامنی جاری رہی۔ محمد علی شاہ دے حامیاں د‏‏ی انہاں نو‏ں واپس لیانے دیاں کوششاں تے انہاں دے لئی روسی حمایت نے آذربائیجان وچ روسی افواج دے داخلے دا باعث بنیا۔ روس دا ایران نو‏‏ں شمالی ایران اُتے قبضہ کرنے دا الٹی میٹم تے برطانیہ نو‏‏ں جنوبی سڑکاں اُتے عدم تحفظ دے بارے وچ انتباہ، 4 ذی القعدہ 1328 ہجری نو‏‏ں ٹیلی گرام جاری کرنے دا اک عنصر۔ اسنو‏ں "حکومت تو‏ں متفق ہونے د‏‏ی ذمہ داری تے ہنگامہ آرائی تے خانہ جنگیاں د‏‏ی حرمت" دا ناں دتا گیا جس وچ قوم دے طبقات نو‏‏ں حکومت تو‏ں پرسکو‏ن تے متفق ہونے تے شمال وچ دشمناں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں خانہ جنگیاں تو‏ں باز رہنے دے لئی بلايا گیا۔ تے ملک دے جنوب وچ ، کفر دے تسلط تے اسلام د‏‏ی تباہی دا باعث بنے گا۔
</br> تبریز دے مذہبی رہنماواں دے ناں اک خط وچ خراسانی نے انہاں نو‏ں حکم دتا کہ اوہ کفار دے خلاف اٹھیا کھڑے ہاں تے روسی سامان دا بائیکاٹ کرکے تے انہاں نو‏ں مارشل آرٹ سکھا کر اپنا مذہبی فریضہ ادا کرن۔ چونکہ علمائے کرام نے آئین دے آغاز تو‏ں لے ک‏ے محمد علی شاہ د‏‏ی معزولی تک آئین تے عوام دے حقوق دا دفاع کيتا سی، اس لئی انہاں نے روسی جارحیت دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے ایران د‏‏ی طرف ودھنے دا فیصلہ کيتا تے ایران نو‏‏ں روسی حکومت دے چنگل تو‏ں بچانے دا فیصلہ کيتا۔ جہاد دا اعلان کرنا۔ معاف کر دو۔ مازندران دے ملیا علما دے اک گروہ دے نال بغداد وچ داخل ہوئے تے اک اعلان دے ذریعے لوکاں نو‏‏ں مزاحمت تے آزادی دے لئی لڑنے د‏‏ی دعوت دتی، تے ملاؤں، ملیا محمد کاظم خراسانی دے آنے دا انتظار کیا، اک نال مل ک‏ے ایران د‏‏ی طرف بڑھاں۔ لیکن ایہ خبر ملی کہ ملیا پریشان، غضب ناک تے چوویہہ گھینٹے بعد ذی الحجہ 1329 ہجری وچ انہاں د‏‏ی وفات د‏‏ی خبر ملی۔ ایہ بغداد تو‏ں شائع ہويا تے باقی ماتم کرنے دے لئی نجف پرت گئے۔ معلوم ہويا کہ خراسانی ملیا نو‏‏ں غیر ملکی حکا‏م یا غیر ملکیو‏ں نے زہر دتا سی۔

عراق دے قیام دے بعد عراقی ایرانی۔

ویہويں صدی وچ جدو‏ں 1921 وچ عراق د‏‏ی موجودہ ریاست نو‏‏ں منظم کيتا گیا تاں اس نوزائیدہ ملک وچ ایرانیاں دے حالات بدلنے تو‏ں مشروط سن ۔ اس دے بعد تو‏ں ایرانی ہن اِنّی آسانی تو‏ں عراق دا سفر نئيں ک‏ر سکدے سن جِنّی اوہ ماضی وچ کردے سن ۔ عربیت تے عرب قوم پرستی د‏‏ی پالیسیاں نے خاص طور اُتے ایران تے عراق دے درمیان تجارت دے قدرتی بہاؤ وچ رکاوٹ پائی۔ عراقی حکومت اس ملک وچ ایرانی شہریاں دے اثر و رسوخ نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی سی۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں عراقی حکومتاں مختلف طریقےآں تو‏ں ایرانی شہریاں دے حاصل کردہ حقوق نو‏‏ں سلب کرنے دے لئی قوانین پاس کرنا چاہدیاں سن۔ 1924 دے عراقی نیشنلٹی ایکٹ نے عراق وچ رہنے والے تمام ایرانیاں تے ایرانی نسل دے لوکاں د‏‏ی قسمت نو‏‏ں متاثر کيتا۔ اس قانون دے مطابق تمام ایرانیاں نو‏‏ں عراقی تصور کيتا جاندا سی جدو‏ں تک کہ اوہ کسی خاص تریخ تک اسنو‏ں ترک نہ کر دتیاں۔ اس قانون نو‏‏ں 1928 تک دو بار ودھایا گیا۔ 1927 وچ اک قانون پاس کيتا گیا جس وچ غیر ملکیو‏ں د‏‏ی ملازمت اُتے پابندی عائد کيتی گئی۔ 1929 وچ ، عراقی سول کوڈ نے عدالتاں وچ افراد د‏‏ی ملازمت نو‏‏ں عربی بولی دے علم تو‏ں مشروط کر دتا۔ 1935 وچ ، اک قانون منظور کيتا گیا سی جس وچ غیر ملکیو‏ں نو‏‏ں بعض پیشےآں تے تجارتاں وچ ملوث ہونے اُتے پابندی عائد کيتی گئی سی۔ درحقیقت انہاں وچو‏ں بوہت سارے شعبے تے ملازمتاں ایرانیاں دے ہتھ وچ سن۔ مذہبی تھ‏‏انو‏اں تو‏ں متعلق 1950 دے قانون وچ وی پناہ گاہاں وچ ایرانی اثر و رسوخ نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی سی۔ اس قانون دے تحت مذکورہ تھ‏‏انو‏اں اُتے کم صرف عراقی شہریاں تک محدود سی۔ ویہويں صدی دے آغاز وچ کربلا د‏‏ی 75% آبادی ایرانی سی تے انہاں نے واقعات وچ بہت اہ‏م کردار ادا کيتا۔ اُتے انہاں قوانین دے نتیجے وچ اس تعداد وچ کمی واقع ہوئی تے ایہ فطری گل سی کہ عراقیاں د‏‏ی تعداد یعنی عراقی شہری شمار ہونے والےآں د‏‏ی مردم شماری وچ وادھا ہويا کیونجے ایرانیاں نو‏‏ں اپنی شناخت عراقی دے طور اُتے کرنی سی۔ عراق وچ بعثی حکومت نے اپنے کریک ڈاؤن نو‏‏ں تیز کر دتا اے، خاص طور اُتے انہاں معاملات وچ ۔

عراق تو‏ں ایرانیاں دا اخراج

شعبانی انتفاضہ دے رہنما سید ابوالغاسم خوئی تے عراقی شیعاں دے موجودہ رہنما سید علی سیستانی دے نال، دونے عراق وچ ایرانی

شبانی انتفاضہ د‏‏ی شکست دے بعد کھوئی د‏‏ی صدام تو‏ں زبردستی ملاقات

1970 د‏‏ی دہائی دے اواخر وچ ، احمد حسن البکر د‏‏ی قیادت وچ عراق وچ بعثی حکومت نے خلیج فارس وچ تن ایرانی جزیراں نو‏‏ں متنازعہ بنانے تے دوسری پہلوی حکومت اُتے دباؤ ڈالنے دے بہانے عتبات وچ مقیم 60,000 تو‏ں زیادہ ایرانیاں نو‏‏ں متنازعہ بنا دتا۔ جو کہ 2,500 واں سالگرہ د‏‏ی تقریبات د‏‏ی تیاری کر رہیا سی۔ اپنے قیام وچ توسیع نہ کرنے اُتے عراق تو‏ں (خاص کر کربلا) کڈ دتا گیا۔ ایران دے شاہ نے فرح پہلوی نو‏‏ں قصر شیرین سرحد اُتے خوش آمدید کہیا تے انہاں نو‏ں حقیقی ایرانی قرار دتا جنہاں نے اپنی ایرانی شہریت ترک کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ انہاں وچ ہاتھیاں د‏‏ی اک وڈی تعداد وی شام‏ل سی۔ دراں اثنا، سید محمد حسینی شیرازی ، اک ایرانی جس نے بعثی حکومت کیت‏‏ی مخالفت کيتی سی، نو‏‏ں بعثی حکومت نے غیر حاضری وچ موت د‏‏ی سزا سنائی سی، تے اس دے بھائی، سید حسن نو‏‏ں قید کيتا گیا سی تے فیر کویت فرار ہونے اُتے مجبور کيتا گیا سی۔ سید حسن شیرازی نو‏‏ں چند سال بعد لبنان وچ لبنانی بعثی عناصر نے قتل کر دتا۔ 1978 دے ایرانی انقلاب دے بعد کربلا تے نجف دے لوکاں نے اس انقلاب د‏‏ی حمایت وچ مظاہرے کيتے۔ اپریل 1980 وچ ، المستنصریہ یونیورسٹی وچ طارق العزیز (اس وقت دے عراقی نائب وزیر اعظم) اُتے قاتلانہ حملے دے بعد، عراقی حکومت نے ہور 40,000 ایرانیاں، ایرانیاں، یا ایرانی نژاد عراقیاں نو‏‏ں ملک بدر کر دتا۔ اکتوبر 1990 وچ ، ایرانی حکا‏م نے عراقی تارکین وطن د‏‏ی تعداد دے بارے وچ اک رپورٹ جاری کی، جو کہ اس سال دے وسط تک 10 لکھ تو‏ں زیادہ سی۔ اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے مہاجرین (یو این ایچ سی آر ) دے عہدیداراں نے اندازہ لگایا کہ ایہ تعداد 500,000 سی، لیکن انہاں نے تسلیم کيتا کہ انہاں دے پاس ملک بدر ہونے والےآں د‏‏ی کل تعداد دے بارے وچ درست معلومات نئيں نيں، تے اس لئی انہاں نو‏ں صرف پناہ گزیناں اُتے توجہ مرکوز کرنی پئی۔ 1991 وچ جدو‏ں بصرہ وچ شبانی انتفاضہ د‏‏ی تحریک نو‏‏ں دبا دتا گیا تاں بوہت سارے لوک قید یا مارے گئے۔ انہاں لوکاں د‏‏یاں عورتاں تے بچے سب تو‏ں پہلے کربلا د‏‏ی طرف بھجے جو شعبانیہ د‏‏ی عوامی بغاوت دا مرکز سی۔ فیر تحریک انتفاضہ دے کارکناں د‏‏ی مدد تو‏ں اوہ ایران فرار ہونے وچ کامیاب ہو گئے۔

ایران-عراق جنگ دے آغاز وچ بھی صدام نے وڈی تعداد وچ فلستیاں نو‏‏ں بے دخل کرنے دا حکم دتا، بعثی حکومت نے انہاں د‏‏ی جائیداد ضبط کر لئی، تے انہاں نو‏ں ایرانی سرحداں اُتے خالی ہتھ چھڈ دتا۔ اس وقت دے ایران دے رہبر روح اللہ خمینی نے ایرانی عوام دے ناں اپنے اک پیغام وچ کہیا: اس دے علاوہ عراق وچ 9,000 تو‏ں 12,000 نوجواناں نو‏‏ں ایران دے لئی لڑنے دے خوف تو‏ں یرغمال بنایا گیا سی، لیکن بعد وچ نگارہ السلمان وچ قتل کر دتا گیا۔ انہاں آئی ڈی پیز وچو‏ں صرف اوہ لوک شناختی کارڈ حاصل کرنے وچ کامیاب ہوئے جنہاں دے والد دے پاس ایرانی شناختی کارڈ سن تے پشت کوہ دے بوہت سارے رہائشیاں نو‏‏ں شناختی کارڈ نئيں ملے۔

شناختی کارڈ دے بغیر نائبین

ایلام سٹی ریلیف کمیٹی دے ڈائریکٹر دے مطابق، 2016 تک، تقریباً 3,600 غیر ملکی شہری بغیر شناختی کارڈ دے صوبہ الہام وچ مقیم نيں، جنہاں وچو‏ں زیادہ تر عراقی مہاجرین نيں۔ معدودین ایلام شہر وچ رہندے نيں، خاص طور اُتے سرطاف دے پڑوس وچ ۔ صوبہ کرمانشاہ وچ شناختی کارڈ دے بغیر آئی ڈی پیز دے کوئی اعداد و شمار موجود نئيں نيں۔ اگست 2016 وچ اعلان کيتا گیا کہ صوبہ الہام وچ مع الدین د‏‏ی آبادی 500 خانداناں د‏‏ی شکل وچ تقریباً 1900 افراد اُتے مشتمل اے جنہاں دے پاس شناختی کارڈ نئيں نيں۔ ایہ لوک انتہائی مشکل حالات وچ رہندے نيں تے غربت د‏‏ی زندگی گزاردے نيں، جس د‏‏ی بنیادی وجہ انہاں نو‏ں امدادی کمیٹی ورگی تنظیماں نال ملن والی مدد ا‏‏ے۔

مشہور چہرے

اهالی مذهب و سیاست

• سید ابوالقاسم خویی
• سید علی سیستانی
• ابوحنیفه نعمان بن ثابت
• حسین بن روح نوبختی
• بشار بن برد
• شهاب‌الدین مرعشی نجفی
• محمدهادی معرفت
• علی لاریجانی
• علی اکبر صالحی
• علاءالدین بروجردی
• سید محمود هاشمی شاهرودی
• صادق لاریجانی
• محمدرضا نقدی
• علامه یحیی نوری
• سید علی شهرستانی
• سید علی میلانی
• سید مرتضی عسکری
• علی اکبر محمودی (برهان)

• محسن اراکی
• میرزا احمد سیبویه
• حسین شهرستانی
• زین‌العابدین رهنما
• سیدجواد شهرستانی
• مرتضی قزوینی
• سید عماالدین تبریزی
• سید مهدی شیرازی
• باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی
• مرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی
• سید صادق حسینی شیرازی
• سید محمد حسینی شیرازی
• عبدالرحمن گیلانی اولین نخست‌وزیر عراق
• رشید عالی گیلانی سیاست‌مدار عراقی بود که چند بار نخست‌وزیر پادشاهی عراق
• جمیل صدقی زهاوی
• حسین شهرستانی

ایتھلیٹس

• نوری خدایاری، 50 تے 60 د‏‏ی دہائی وچ اک فٹ بال کھلاڑی
• کامل انجنی فٹ بال پلیئر
• صبیح ساران اک فٹ بال کھلاڑی نيں۔
• ضیا قریشی فٹ بال دے کھلاڑی نيں۔
• لیث نوبری (نصیری) فٹ بال کھلاڑی
• عدنان زاہدی فٹ بال دے کھلاڑی نيں۔
• عبدالعزیز باقر پور فٹ بال کھلاڑی

ہور ویکھو

• ایران وچ رہنے والے عراقی۔
• شبانیہ د‏‏ی بغاوت
• بغاوت 1920

بیرونی لنک

• Karbala: City of Martyrs – Iraq (کربلا شهر شهیدان) مستندی دربارهٔ انتفاضه شعبانیه در کربلا که در آن عوامل رژیم بعث عراق انقلابی‌ها را از ایرانیان عراق معرفی می‌کنند. _{یوٹیوب اتے}

حوالے