się
się (język polski)
[edytuj]- znaczenia:
zaimek zwrotny
- (1.1) …używany w stronie zwrotnej – konstrukcji, w której wykonawca lub wykonawcy czynności jednocześnie doznają jej skutków
- (1.2) …używany jako forma bezosobowa
- (1.3) …używany dla oznaczenia zbiorowości wykonującej czynność
- przykłady:
- (1.1) Krzysztof poruszył się przez sen.
- (1.1) Anna się umyła.
- (1.1) Dzioby wielkich ptaków drapieżnych z wiekiem coraz bardziej zakrzywiają się i na koniec wierzchnie ostrze, zagiąwszy się, dziób zamyka, i ptak z głodu umierać musi. To mniemanie gminne przyjęli niektórzy ornitologowie[1].
- (1.2) Robi się późno.
- (1.3) Mówi się, że Janek ma się ożenić z Judytą.
- składnia:
- synonimy:
- (1.1) siebie
- antonimy:
- hiperonimy:
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- wyrazy pokrewne:
- związki frazeologiczne:
- etymologia:
- prasł. *sę[2]
- por. bułg. се, czes. se, dłuż. se, głuż. so, mac. се, ros. -ся, ros. -сь, scs. сѧ, słc. sa i słń. se
- por. łac. se
- uwagi:
- Istnieją czasowniki (np. bać się) używane zawsze z zaimkiem się. Są również takie czasowniki, które z zaimkiem się mają zupełnie inne znaczenie niż bez niego (np. stawać oraz stawać się).
- Zaimek się nie powinien stać ani na początku zdania, ani na końcu (chyba że zdanie składa się z samego czasownika, np. Wypogodziło się), ani po przyimku. Najlepiej umieszczać go przed czasownikiem, można go nawet oddzielić od czasownika innymi wyrazami, np. Chciałbym się z tobą spotkać o drugiej (nie: Chciałbym z tobą spotkać się o drugiej)[3][4]. Ponieważ jest nieakcentowany, jego miejsce w zdaniu zależy od wyrazów akcentowanych[5].
- Jeśli w zdaniu występują dwa wzajemnie zależne czasowniki z zaimkiem się, jeden z zaimków należy opuścić, np. Starał się nią opiekować jak najlepiej (nie: Starał się nią opiekować się jak najlepiej)[3].
- W zaimku się wystąpiła nieregularna redukcja grupy nagłosowej. Jej ślad przetrwał w formie swój[6].
- tłumaczenia:
- angielski: (1.1) -self (myself / yourself / himself itd.); (1.2) it; (1.3) one, they, you
- bułgarski: (1.1) се
- czeski: (1.1) se
- dolnołużycki: (1.1) se
- duński: (1.1) sig (mig / mig self, dig / dig selv itd.)
- esperanto: (1.1) si
- francuski: (1.1) se
- górnołużycki: (1.1) so
- hiszpański: (1.1) se (me, te, se, nos, os, se)
- interlingua: (1.1) se
- islandzki: (1.1) sig (mig, þig itd.), -st (końcówka dla czasownika); (1.2) það + czas.; (1.3) man + czas.
- jidysz: (1.1) זיך (zich); (1.2) עס (es); (1.3) מען / מע (me / men)
- kaszubski: (1.1) sã
- łaciński: (1.1) se
- macedoński: (1.1) се
- niderlandzki: (1.1) zich, zichzelf
- niemiecki: (1.1) sich (mich / dich itd.); (1.2) es (wird); (1.3) man
- norweski (bokmål): (1.1) seg (meg, deg itd.)
- rosyjski: (1.1) -ся / -сь
- rumuński: (1.1) se
- słowacki: (1.1) sa
- szwedzki: (1.1) sig (mig, dig itd.)
- ukraiński: (1.1) -ся, -сь
- wilamowski: (1.1) zyh́, zih́, śje, zich, zih
- włoski: (1.1) si
- źródła:
- ↑ Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz, objaśnienia poety do ks. IV w. 536–537.
- ↑ Hasło „-ся” w: Vasmer's Etymological Dictionary.
- ↑ 3,0 3,1 Słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2000.
- ↑ Edward Łuczyński, Jolanta Maćkiewicz, Językoznawstwo ogólne. Wybrane zagadnienia, wyd. II rozszerzone i uzupełnione, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, s. 112.
- ↑ Roman Zawiliński, Gdzie jest miejsce w zdaniu dla zaimka zwrotnego się i cząstki by?, „Poradnik Językowy” nr 1/1922, s. 1.
- ↑ Witold Mańczak, O zjawisku, które w tekstach polskich występuje w ponad 60% wyrazów, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze” nr 29/2015, s. 66.