Zygmunt Berling
generał broni | |
Data i miejsce urodzenia |
27 kwietnia 1896 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
11 lipca 1980 |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1914–1953 |
Siły zbrojne |
Armia Austro-Węgier |
Formacja | |
Jednostki |
59 Pułk Piechoty |
Stanowiska |
dowódca kompanii piechoty |
Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa, |
Odznaczenia | |
Zygmunt Henryk Berling (ur. 27 kwietnia 1896 w Limanowej[a][2][3], zm. 11 lipca 1980 według różnych źródeł w Konstancinie-Jeziornie[4] lub w Warszawie[5][6]) – polski wojskowy i polityk, z wykształcenia prawnik. Podpułkownik piechoty Wojska Polskiego (II RP), generał broni Wojska Polskiego (ludowego), dowódca 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i 1 Armii WP, zastępca Naczelnego Dowódcy WP. Komendant Akademii Sztabu Generalnego (1947, 1948–1953). Wiceminister leśnictwa (1957–1970), prezes Naczelnej Rady Łowieckiej Polskiego Związku Łowieckiego (1957–1959). Poseł do Krajowej Rady Narodowej (1943–1947)[5]. Kawaler Virtuti Militari za wojnę polsko-bolszewicką, Budowniczy Polski Ludowej.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Młodość
[edytuj | edytuj kod]Syn Michała i Aurelii z domu Russek[2][3]. W literaturze i dokumentach istnieją rozbieżności co do daty, miejsca urodzenia, pochodzenia oraz wyznania Zygmunta Berlinga. W części opracowań jako miejsce urodzenia podawana jest Limanowa, według innych wieś Dąbrówka Niemiecka[1]. Część badaczy wskazuje na niemieckie lub szwedzkie korzenie rodziny Berlingów oraz jej przynależność do kościoła kalwińskiego. Sam Berling podawał w młodości w ankietach szkolnych jako swoją przynależność wyznaniową judaizm[1]. W „Roczniku Oficerskim 1928” podano datę urodzenia 29 kwietnia 1896[7], a w „Roczniku Oficerskim 1932” podano datę urodzenia 27 kwietnia 1896[8].
Zygmunt Berling miał piątkę rodzeństwa: braci Henryka, Mariana i Adama oraz siostry Wandę i Emilię[9].
Od 1904 uczęszczał do szkoły powszechnej, a później do II Gimnazjum w Nowym Sączu, w którym 2 lipca 1915 zdał maturę[10]. W okresie nauki w szkole wstąpił do organizacji „Filarecja”. Od 1913 był członkiem Związku Strzeleckiego, gdzie odbył pierwsze przeszkolenie wojskowe[11].
I wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]Po wybuchu I wojny światowej, we wrześniu 1914 zaciągnął się jako ochotnik do Legionów Polskich. Początkowo służył w szeregach 2 pp w składzie II Brygady Legionów[3]. Pełnił funkcję zastępcy dowódcy plutonu, brał udział w kampanii karpackiej. Odniósł rany w bitwach pod Mołotkowem oraz pod Rafajłową. Po odbyciu leczenia szpitalnego w stopniu sierżanta pełnił stanowisko szefa kompanii etapowej. Następnie został przydzielony do 4 pp w składzie III Brygady. W sierpniu 1915 ukończył szkołę oficerską i został mianowany chorążym. Dowodził plutonem, pełnił obowiązki dowódcy 9 kompanii. W listopadzie 1916 awansowany na stopień podporucznika[12]. Podczas tzw. kryzysu przysięgowego nie został internowany, wszedł natomiast w skład Polskiego Korpusu Posiłkowego, gdzie został dowódcą kompanii w batalionie uzupełniającym. Po bitwie pod Rarańczą, w lutym 1918 został internowany w obozie w Dułowie (węg. Dulfalva) na Zakarpaciu. Zwolniony w kwietniu 1918. Następnie do listopada 1918 służył w armii austro-węgierskiej.
Dwudziestolecie międzywojenne
[edytuj | edytuj kod]W listopadzie 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego i przydzielony do odtworzonego 4 pułku piechoty Legionów, gdzie został dowódcą kompanii marszowej w stopniu porucznika. Od stycznia 1919 uczestniczył w walkach o Lwów i Gródek Jagielloński przeciw Ukraińcom[3]. W lutym 1920 awansowany do stopnia kapitana. Podczas wojny polsko-bolszewickiej odznaczył się w obronie Lwowa przed Armią Czerwoną.
Studiował z przerwami na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W listopadzie 1921 uzyskał na nim absolutorium[13].
3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 263. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był nadal 4 pułk piechoty Legionów[14]. W 1922 został odznaczony krzyżem srebrnym Orderu Virtuti Militari[15]. 22 lipca 1922 został zatwierdzony na stanowisku pełniącego obowiązki dowódcy III batalionu 59 pp w Inowrocławiu[16][17]. W latach 1923–1925 był słuchaczem Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie i w tym czasie pozostawał oficerem nadetatowym 59 pp[18]. 31 marca 1924 został mianowany majorem ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 roku i 83. lokatą w korpusie oficerów piechoty[19]. Z dniem 1 października 1925, po ukończeniu kursu i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, został przeniesiony do dowództwa 15 Dywizji Piechoty w Bydgoszczy na stanowisko szefa sztabu[20]. Podczas przewrotu majowego opowiedział się po stronie wojsk Józefa Piłsudskiego. W lutym 1927 został wyznaczony na stanowisko szefa Oddziału Ogólnego Sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie. Z dniem 1 stycznia 1930 został mianowany szefem wydziału w Biurze Ogólno-Organizacyjnym Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie[21]. 2 grudnia 1930 został mianowany podpułkownikiem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1931 roku i 11. lokatą w korpusie oficerów piechoty[22]. W styczniu 1931 powrócił do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie na stanowisko szefa sztabu[23][24]. Jesienią 1932 został zastępcą dowódcy 6 pułku piechoty Legionów w Wilnie[25]. W okresie od 13 listopada 1935 do 2 kwietnia 1937 dowodził tym oddziałem. Wiosną 1937 został przeniesiony na stanowisko dowódcy 4 pułku piechoty Legionów w Kielcach. W marcu 1939 został zwolniony z zajmowanego stanowiska i przeniesiony do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr X z pozostawieniem w garnizonie Kielce i zachowaniem dodatku służbowego[26]. Przed odejściem z pułku, 16 marca, pożegnał żołnierzy wyznaczonych do składu załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.
W styczniu 1939 płk Stefan Rowecki wystawił Berlingowi pochlebną opinię służbową, przedstawiając do awansu na pułkownika[27]. Jednakże po upływie dwóch miesięcy zmienił diametralnie swoją pozycję[13]. Z dniem 31 lipca 1939 Zygmunt Berling przeniesiony został w stan spoczynku[28]. Nie do końca są jasne okoliczności odejścia Berlinga z wojska. Jedna z nich wskazuje na daleko posunięte zaniedbania służbowe. Stefan Rowecki w swoim pamiętniku pod datą Kwiecień 1939 wymienia bowiem wśród swoich prac: „moje uwagi i nacisk na najbardziej zaniedbany w dywizji 4 pułk piechoty, doprowadzające do zmiany dowódcy pułku podpułkownika Berlinga i zastępcy dowódcy, podpułkownika Ciechanowicza”[29]. Inna wersja mówi, że Berling odszedł z wojska na własną prośbę w czerwcu 1939 po wyroku sądu honorowego dotyczącego sprawy jego rozwodu z drugą żoną (oficerski sąd honorowy uznał jego postępowanie za wyłudzenie majątku żony i zachowanie niegodne honoru oficera)[30]. Od 1 lipca 1939 odbywał praktykę w Państwowym Instytucie Rozrachunkowym w Warszawie.
II wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]Kampanię wrześniową 1939 spędził bez przydziału, pomimo kilkakrotnych próśb skierowanych do władz wojskowych nie został zmobilizowany. Wyjechał do Brześcia, a następnie przyjechał do Wilna. Po agresji ZSRR na Polskę, jeszcze przed przekazaniem miasta przez Armię Czerwoną Litwie, 4 października 1939 został aresztowany przez funkcjonariuszy NKWD. Do 1940 więziony był w obozie w Starobielsku. Przebywając tam zdecydował się na współpracę z NKWD. Wskutek tej decyzji udało mu się uniknąć egzekucji z rąk NKWD w czasie zbrodni katyńskiej. W trakcie likwidacji obozu starobielskiego został wywieziony do obozu Pawliszczew Bor. Następnie był przetrzymywany w obozie jenieckim NKWD w Griazowcu[31][32]. Następnie po przyjęciu obywatelstwa ZSRR w listopadzie 1940[33] został skierowany wraz z grupą oficerów Wojska Polskiego deklarujących chęć wspierania ZSRR do willi NKWD w Małachówce pod Moskwą, gdzie pomagał w ich weryfikacji, badaniu prawdziwego stosunku do ZSRR, a następnie selekcji pod kątem przydatności do służby w Armii Czerwonej, w której planowano utworzyć polską dywizję. Był współautorem deklaracji lojalności przesłanej na ręce Józefa Stalina w marcu 1941.
Po ataku Niemiec na ZSRR, Zygmunt Berling wraz z grupą 12 oficerów Wojska Polskiego, jeńców polskich w niewoli sowieckiej, skierował sześciopunktowy manifest do szefa NKWD Ławrientija Berii, w którym zadeklarował chęć walki z III Rzeszą u boku ZSRR dla odbudowy Polski jako republiki sowieckiej w ramach ZSRR[34]. Po układzie Sikorski-Majski wstąpił do formowanej Armii Polskiej w ZSRR, pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Jednocześnie został oddelegowany przez NKWD do tej armii, w celu agenturalnego rozpoznania „roboty antysowieckiej”[35]. Przez gen. Andersa został mianowany szefem sztabu 5 Dywizji Piechoty w stopniu podpułkownika, a następnie szefem bazy ewakuacyjno-zaopatrzeniowej w Krasnowodsku. Był zwolennikiem pozostania oddziałów Wojska Polskiego w ZSRR i udziału w walkach na froncie wschodnim.
Po ewakuacji Armii Polskiej na Wschodzie do Iranu pozostał w ZSRR, co uznane zostało za dezercję, za którą został zdegradowany i wydalony z WP rozkazem gen. Władysława Andersa nr 36 z 20 kwietnia 1943. Wojskowy Sąd Polowy skazał go 26 lipca 1943 zaocznie na karę śmierci jako dezertera[3]. W orzeczeniu sąd uznał, że oskarżeni zbiegli z szeregów Armii Polskiej zdaniem sądu po to, by wstąpić do Armii Sowieckiej, a więc do służby państwa, którego jednym z celów politycznych jest pozbawienie bytu niepodległego Państwa Polskiego przez wcielenie jego ziem do ZSRR i dlatego skazał oskarżonych na karę śmierci. Wyrok ten nie był jednak prawomocny, ponieważ nie zatwierdził go Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych, gen. Kazimierz Sosnkowski.
Od maja 1943 był organizatorem 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Awansowany został przez Józefa Stalina do stopnia generała brygady i wyznaczony na jej dowódcę. Dowodził dywizją w bitwie pod Lenino. W marcu 1944 został mianowany dowódcą 1 Armii Polskiej w ZSRR.
Był skonfliktowany z komunistami z tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy Komitecie Centralnym WKP (b) w tym z Wandą Wasilewską. Zarzucali mu oni m.in. antysemityzm, dążenie do marginalizacji roli oficerów politycznych i błędne koncepcje polityczne. W tzw. Tezach numer 1 wysunął postulat, by powojenną Polską rządziło Wojsko Polskie z pominięciem partii politycznych – miał to być rząd oparty na wojsku i wyłoniony przez wojsko – spotkało się to ze zdecydowaną krytyką CBKP. Od tej pory był traktowany z nieufnością. Stanisław Radkiewicz mówił: „(...) wojsko wyślizguje się z naszych rąk. Nawet kontroli nie mamy, gdy Rola wyjeżdża, wszystko zostaje w ręku Berlinga”. Projektował utworzenie jednostek polskich bez udziału kadry oficerskiej z Armii Czerwonej, spotykając się z odporem Jakuba Bermana („Należy stanowczo sprzeciwić się tworzeniu jakichś specjalnych dywizji polskich, które mają być gwardią pretoriańską przyszłych zamachów stanu”)[36].
30 stycznia 1944, podczas uroczystości żałobnych upamiętniających ofiary zbrodni katyńskiej w swoim przemówieniu nad mogiłami katyńskimi obarczył Niemców odpowiedzialnością za zbrodnię[37]: Mamy obecnie broń w ręku, broń daną nam przez zaprzyjaźnionego sojusznika, przez Związek Radziecki, na który Niemcy nieudolnie usiłowali przerzucić zbrodnię tu przez nich dokonaną. Broń tę wykorzystać musimy dla wyzwolenia uciemiężonej Ojczyzny i dla pomszczenia tej wielkiej, niesłychanej zbrodni, której Niemiec tutaj dokonał[38]. Znał prawdę o tych wydarzeniach, jednak z przyczyn politycznych nie ujawniał jej. W I części swoich wspomnień Z łagrów do Andersa pisanych w okresie PRL opisuje już mord katyński jako winę Sowietów: „Prawdopodobnie miały one (opór i nieprzejednane stanowisko polskich oficerów wobec ZSRR - przyp. red.) wpływ na podjętą w przyszłości decyzję władz radzieckich, w której skutku wynikła straszliwa katyńska tragedia”[39].
Na przełomie lipca i sierpnia 1944 dowodził 1 Armią Wojska Polskiego w trakcie działań połączonych z forsowaniem Wisły i próbą uchwycenia przyczółka pod Dęblinem i Puławami, w końcowej fazie operacji brzesko-lubelskiej. Od 22 lipca 1944 był zastępcą Naczelnego Dowódcy WP w stopniu generała dywizji. Podczas powstania warszawskiego, po zajęciu przez Armię Czerwoną i 1 Armię WP warszawskiej Pragi, wypełniając zarządzenie[40] szefa sztabu 1 Frontu Białoruskiego gen. Michaiła Malinina (nakazujące 1 Armii WP wyjść do końca 15 września 1944 głównymi siłami na wschodni brzeg Wisły, jednocześnie prowadząc rozpoznanie rzeki, dokonać wyboru miejsca przeprawy desantowej, promowej i mostowej oraz przygotować się do forsowania rzeki w celu uchwycenia przyczółków na zachodnim brzegu w rejonie Warszawy), wydał rozkaz części podległych mu jednostek wojskowych (2 DP i 3 DP) przeprawić się na Czerniaków, Powiśle i Żoliborz, aby nawiązali kontakt z powstańcami i udzielili im pomocy wojskowej. Przy braku wystarczającej pomocy ze strony Armii Czerwonej (osłona lotnicza, wsparcie artyleryjskie, saperskie, środki przeprawy) – żołnierze polscy przeprawiali się na pontonach na lewy brzeg. Berling dopuścił się wówczas jednak kilku błędów operacyjnych[41]. W trakcie trwania akcji, co było jedną z przyczyn porażki – wielokrotnie nadmiernie rozpraszał siły i środki oraz sprzęt, jakimi dysponował podczas akcji, źle kalkulował przydzielanie środków przeprawowych wojskom wchodzącym do akcji, wydzielał do przepraw zbyt małe siły, aby mogły być skuteczne w obronie na drugiej stronie Wisły, oraz wybierał często niewłaściwy czas, okoliczności i rejony forsowania rzeki Wisły[41][42][43]. Berling nie zadbał także, by w skład grup forsujących rzekę weszła większa liczba oficerów sztabowych i członków dowództwa, którzy mogliby przejąć inicjatywę w dowodzeniu na uchwyconych przyczółkach[41][44].
Sam Zygmunt Berling był zwolennikiem współpracy z Armią Krajową i przyjmowania jej członków w szeregi Wojska Polskiego[45]. 27 lipca 1944 wydał rozkaz wzywający do rozbrojenia oddziałów AL, AK oraz BCh i wstępowania w szeregi 1 Armii Wojska Polskiego. Instrukcja polityczna 1 Armii WP zapewniała: „Dla wszystkich żołnierzy AK są szeroko otwarte podwoje Wojska Polskiego, wszystkie stanowiska wojskowe i szkoły wojskowe”[46].
Osobistym rozkazem Stalina wydanym 30 września 1944 został odwołany ze stanowiska dowódcy 1 Armii WP. Powody odwołania nie są do końca znane – po wojnie zrodziła się legenda[47], iż była to reakcja na decyzję Berlinga w sprawie pomocy powstaniu warszawskiemu (podtrzymywana również przez samego Berlinga, co zaznacza w wydanych drukiem wspomnieniach), jednak zwolnienie ze stanowiska nastąpiło dopiero w dwa tygodnie po wydaniu rozkazu, który był znany szefowi sztabu 1 Frontu Białoruskiego gen. Malininowi, a sam Berling działał na mocy jego wcześniejszego zarządzenia[41]. Wersji o samodzielnej decyzji Berlinga o pomocy powstaniu warszawskiemu nie potwierdził również marsz. Konstanty Rokossowski (wówczas dowódca 1 Frontu Białoruskiego, w ramach którego działała 1 Armia WP dowodzona przez Berlinga), który napisał w swoich wspomnieniach, iż o wszystkim wiedział[47] i osobiście zatwierdził plan forsowania Wisły w rejonie Czerniakowa[47]. Jest możliwe, iż rzeczywistą przyczyną odwołania były błędy dowódcze Berlinga w czasie ofensywy pod Dęblinem i Puławami oraz walka członków Biura Politycznego KC PPR i Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o wpływy u Stalina. Decyzja Stalina w praktyce zakończyła polityczną karierę Berlinga.
Pozbawionego dowództwa nad wojskiem Berlinga Krajowa Rada Narodowa na wniosek jej przewodniczącego Bolesława Bieruta wyznaczyła 25 listopada 1944 szefem Polskiej Misji Wojskowej w Moskwie. Berling odmówił jednak przyjęcia tego stanowiska i skierował do Stalina list, w którym zaatakował swoich politycznych oponentów w kraju (różne są wersje jakie sformułowania zawierał: „Na kolanach błagam Was, zabierzcie tę bandę trockistów!” lub „Błagam Was, uratujcie Polskę dla Związku Radzieckiego z rąk trockistowskiej szajki międzynarodowego bandytyzmu!”, odnosząc te słowa do Bermana, Minca i Zambrowskiego”[48]). W odpowiedzi został wezwany do ZSRR i zmuszony do podjęcia studiów na Wojskowej Akademii Sztabu Generalnego Armii Czerwonej im. Klimienta Woroszyłowa w Moskwie. 15 grudnia 1944 na posiedzeniu PKWN przyjęto jednogłośnie uchwałę stwierdzającą, że „gen. Berling swoim postępowaniem ujawnił swoje wrogie demokracji polskiej oblicze, postawił siebie poza nawiasem demokracji polskiej walczącej o wyzwolenie Polski”[36].
Otrzymał zgodę na powrót do kraju dopiero po sfałszowanych przez PPR wyborach do Sejmu Ustawodawczego i po podpisaniu przez siebie zobowiązania o niezabieraniu głosu w sprawach politycznych. 10 lutego 1947 wrócił do Polski. Ubiegał się o przyjęcie do PPR, jednak jego wniosek o członkostwo w partii został odrzucony[49]. Zajął się organizowaniem Akademii Sztabu Generalnego. 12 kwietnia 1947 został powołany na stanowisko komendanta tej uczelni wojskowej, jednak 8 października 1947 został odwołany z zajmowanej funkcji. Ponownie kierował ASG w latach 1948–1953. W tym okresie kadrę naukową tej uczelni stanowiło wielu przedwojennych oficerów Wojska Polskiego, a także tych, którzy służyli w Armii Krajowej oraz Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie (m.in. gen. Heliodor Cepa, gen. Józef Kuropieska, płk Jan Rzepecki, płk Franciszek Skibiński)[49]. W 1953, głównie z uwagi na zły stan zdrowia, przeszedł w stan spoczynku. W późniejszym okresie był podsekretarzem stanu w Ministerstwie Państwowych Gospodarstw Rolnych oraz w Ministerstwie Rolnictwa. Od 1957 do 1970 piastował stanowisko wiceministra leśnictwa – inspektora generalnego łowiectwa. Od 1957 zajmował także stanowisko prezesa Naczelnej Rady Łowieckiej Polskiego Związku Łowieckiego[3].
Dopiero w 1963 wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[3][13]. Zasiadał we władzach Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, gdzie był wiceprezesem Rady Naczelnej. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 4A-1-29)[50]
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]30 stycznia 1920 dowódca Okręgu Generalnego „Kielce” zezwolił mu na zawarcie związku małżeńskiego z Kazimierą z domu Chodnikiewicz (1898–1981)[51][52][53]. Z tego związku urodziło się czworo dzieci. Jego córka z pierwszego małżeństwa, Krystyna Barbara (1927–2015), była sanitariuszką w powstaniu warszawskim[54][55].
20 czerwca 1934 Zygmunt Berling rozwiódł się z pierwszą żoną, a już 20 października tego samego roku w Turdzie poślubił Rumunkę, Jolandę Magyarosi. Rozwiódł się z nią po kilku miesiącach. Trzecią żoną była Maria Mika (1918–1994)[56], sekretarka Wydziału Wojskowego ZG ZPP, z którą miał syna Krzysztofa (1943–1996)[57].
Opinie o generale Berlingu
[edytuj | edytuj kod]- Stefan Kisielewski w liście pisanym do Jerzego Giedroycia z 1963: Oburza mnie zawsze, gdy we wspomnieniach emigracyjnych oficerów czy polityków poniżany jest czy spotwarzany generał Berling. Wszak fakt, że ten, z legionowych wywodzący się formacji oficer, pozostał w Rosji i potrafił znaleźć wspólny język z komunistami, dla Polski ma większe znaczenie polityczne i praktyczne niż działalność najbardziej bohaterskich oficerów polskich na zachodzie.[potrzebny przypis]
- Zdzisław Peszkowski: Czułem, że jest on (Berling) częścią jakiegoś polskiego etosu rozdarcia.[potrzebny przypis]
Awanse
[edytuj | edytuj kod]- chorąży – 20 sierpnia 1915
- podporucznik – 1 listopada 1916
- porucznik – 1918
- kapitan – 1920 ze starszeństwem z 1 czerwca 1919
- major – 31 marca 1924 ze starszeństwem z 1 lipca 1923 i 82. lokatą w korpusie oficerów piechoty
- podpułkownik – 1932 ze starszeństwem z 1 stycznia 1931
- pułkownik – 1 maja 1943
- generał brygady – 10 sierpnia 1943
- generał dywizji – 22 lipca 1944
- generał broni – 7 października 1963[13]
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Budowniczych Polski Ludowej (1974)[58]
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1966)
- Order Krzyża Grunwaldu I klasy (uchwała KRN z 15 marca 1944)[59]
- Order Sztandaru Pracy I klasy (dwukrotnie: 1956 i 1964[60])
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
- Order Krzyża Grunwaldu III klasy
- Order Sztandaru Pracy II klasy
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 6040 (1922)[15]
- Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)[61][62][63]
- Krzyż Walecznych (dwukrotnie, przed 1932)[63]
- Krzyż Walecznych (po 1939)
- Złoty Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)[64][63]
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
- Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1967)[65]
- Odznaka Grunwaldzka
- Odznaka Kościuszkowska
- Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1969)[66]
- Złota Odznaka „Za pracę społeczną dla miasta Krakowa” (1973)[67]
- Order Lenina (ZSRR, dwukrotnie)
- Order Przyjaźni Narodów (ZSRR, 1973)
- Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR)
- Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR)
- Medal jubileuszowy „25-lecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR)
- Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR)
- Gwiazda Krzyża Walecznych (nadana przez Stowarzyszenie Polaków Członków Ruchu Oporu we Francji)
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Na cześć generała Berlinga nazwanych zostało wiele ulic, mostów, szkół i innych obiektów publicznych w całej Polsce, m.in. w latach 1981–1998 jego imię nosił most Łazienkowski[68]. W 1985 w Warszawie odsłonięto jego pomnik[69]. Po wejściu w 2016 w życie przyjętej przez Sejm RP tzw. ustawy dekomunizacyjnej[70] pomnik został wskazany do usunięcia, co miało nastąpić do końca 2019. 4 sierpnia 2019 został przewrócony i rozbił się na kawałki[71]. Zgodnie z opinią miejskiego konserwatora zabytków m.st. Warszawy nie będzie odbudowany, a jego pozostałości zostaną przekazane do muzeum[72]. Przewodniczący Sojuszu Lewicy Demokratycznej Włodzimierz Czarzasty zaapelował 8 sierpnia 2019 do prezydenta Warszawy Rafała Trzaskowskiego o odbudowę pomnika[73], krytyczny stosunek do jego usunięcia wyraził również Bohdan Piętka, publicysta związanego z ruchem narodowym tygodnika „Myśl Polska”[74].
Pomnik Zygmunta Berlinga znajduje się również na Cytadeli w Poznaniu.
Postać generała Zygmunta Berlinga występuje w radzieckim filmie wojennym Żołnierze wolności (1977) w reż. Jurija Ozierowa, gdzie w postać tę wcielił się aktor Tadeusz Schmidt[75], a także w polskim film wojennym Do krwi ostatniej (1978) w reż. Jerzego Hoffmana[76]. W jego rolę wcielił się tam aktor Wojciech Pilarski. W 1988 Roman Wionczek nakręcił film fabularny Generał Berling również z Wojciechem Pilarskim w roli głównej[77].
W 1981 został wybity medal upamiętniający Zygmunta Berlinga, wydany przez Mennicę Państwową, a zaprojektowany przez Edwarda Gorola[78].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Według innych źródeł Zygmunt Berling urodził się we wsi Dąbrówka Niemiecka[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Marcin Spórna , Słownik najsławniejszych wodzów i dowódców polskich, Kraków: Zielona Sowa, 2006, s. 26, ISBN 83-7435-094-6 .
- ↑ a b Jaczyński 1993 ↓, s. 18.
- ↑ a b c d e f g Dane osoby z katalogu kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL. katalog.bip.ipn.gov.pl. [dostęp 2023-09-18].
- ↑ Jaczyński 1993 ↓, s. 380.
- ↑ a b Profil na stronie Biblioteki Sejmowej. [dostęp 2023-09-18].
- ↑ Nazwy do zmiany. ul. Berlinga Zygmunta [online], ipn.gov.pl [dostęp 2024-08-08] .
- ↑ Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928, s. 172.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932, s. 24.
- ↑ Jaczyński 1993 ↓, s. 19.
- ↑ Jaczyński 1993 ↓, s. 23.
- ↑ Biografia Zygmunt Berling – postacie II wojny światowej [online], sww.w.szu.pl [dostęp 2019-03-21] .
- ↑ Wykaz Legionistów Polskich 1914–1918. Zygmunt Berling. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2015-08-21].
- ↑ a b c d Generał broni Zygmunt Henryk Berling [online], dws-xip.pl [dostęp 2019-03-23] .
- ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 41.
- ↑ a b Wykaz odznaczonych orderem wojskowym „Virtuti Militari” V kl. oficerów i szeregowych z b. 4-go pułku piechoty Legionów Polskich. Żołnierz Polski nr 28 (307), 9 lipca 1922, s. 15.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 22 lipca 1922 roku, s. 551.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 293, 406.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 266, 349.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 32 z 2 kwietnia 1924 roku, s. 169.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 101 z 7 października 1925 roku, s. 546.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 381.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 3 grudnia 1930 roku, s. 327.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 10.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 465.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 413.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 527.
- ↑ Stefan Rowecki, Wspomnienia i notatki autobiograficzne (1906–1939), Czytelnik, Warszawa 1988.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 956.
- ↑ Stefan Rowecki, Wspomnienia i notatki autobiograficzne (1906–1939), Czytelnik, Warszawa 1988, s. 81.
- ↑ Dr Jarosław Pałka: Zygmunta Berlinga do zdrady popchnęła ambicja, [w: dzieje.pl].
- ↑ Jerzy Turski: Lista jeńców z obozu w Griazowcu. W: Zdzisław Peszkowski: Wspomnienia jeńca z Kozielska. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 1989, s. 66. ISBN 83-85015-66-3.
- ↑ Lista jeńców Kampanii Wrześniowej 1939, umieszczonych w obozie w Griazowcu. raportnowaka.pl. s. 2. [dostęp 2015-11-20].
- ↑ Ryszard Nazarewicz , Armii Ludowej dylematy i dramaty, Warszawa: Oficyna Drukarska, 1998, s. 36, ISBN 83-909166-0-6, OCLC 69278377 .
- ↑ Jako członkowie jednego z narodów uciśnionych przez faszystowskiego agresora, jedyną drogę do wyzwolenia narodu polskiego widzimy we współpracy ze Związkiem Socjalistycznych Republik Rad, w ramach którego [podkreślenie – S.C.] ojczyzna nasza będzie się mogła w sposób pełnowartościowy rozwijać. Sławomir Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011, s. 43.
- ↑ Sławomir Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011, s. 43.
- ↑ a b Anna Sobór-Świderska , Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa: IPN, 2009, s. 141, ISBN 978-83-7629-090-4, OCLC 836862492 .
- ↑ Gustaw Butlow: W lesie katyńskim. Nad mogiłą ofiar zbrodni niemieckiej. W: Andrzej Leszek Szcześniak: Katyń. Relacje, wspomnienia, publicystyka. Warszawa: Alfa, 1989, s. 225–226. ISBN 83-7001-296-5.
- ↑ Łukasz Bertram, ‘Kłamstwo katyńskie’, Karta 66 (2011), s. 88.
- ↑ Więzienie i obóz, [w:] Zygmunt Berling , Wspomnienia – Z łagrów do Andersa, 1990, s. 26 .
- ↑ Twierdzenie to jest oparte na depeszy gen. Malinina do Berlinga, której autentyczności Berling zaprzeczał w liście do szefa Wojskowego Instytutu Historycznego, gen. Bronisława Bednarza. M. Berlingowa „Bliżej prawdy”, s. 243–246.
- ↑ a b c d Lech Kowalski: Generał ze skazą. Biografia wojskowa gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2001, s. 55–57. ISBN 83-88794-43-4.
- ↑ Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk, Stefan Zwoliński: Bez możliwości wyboru. Wojsko polskie na froncie wschodnim 1943–1945. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1993, s. 174–180. ISBN 83-11-08252-9.
- ↑ Edward Kospath-Pawłowski: Wojsko Polskie na Wschodzie 1943–1945. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1993, s. 176–186. ISBN 83-85621-24-5.
- ↑ Krzysztof Wasilewski , Masakra żołnierzy Berlinga [online], tygodnikprzeglad.pl, 29 września 2014 [dostęp 2019-03-23] .
- ↑ Generał Berling mimo wszystko zasługuje na coś lepszego, niż tępy wandalizm [online], histmag.org [dostęp 2019-10-26] .
- ↑ Bez alternatywy: akowcy w armii Berlinga [online], polska-zbrojna.pl [dostęp 2019-10-26] .
- ↑ a b c Stanisław Dronicz: Wojsko i politycy. Warszawa: Wydawnictwo CB, 2002, s. 19–20. ISBN 83-86245-84-0.
- ↑ Anna Sobór-Świderska , Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa: IPN, 2009, s. 141, 142, ISBN 978-83-7629-090-4, OCLC 836862492 .
- ↑ a b Paweł Wroński, Berling. Nie będę bolszewikiem [online], wyborcza.pl [dostęp 2019-07-19] (pol.).
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
- ↑ Kazimiera Berling [online], geni.com [dostęp 2019-03-23] .
- ↑ Dziennik Rozkazów Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce” Nr 7 z 30 stycznia 1920 roku, pkt 39 Zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego.
- ↑ Kazimiera Berling (z d. Chodnikiewicz) [online], myheritage.pl [dostęp 2019-03-23] .
- ↑ Barbara Michajlik [online], geni.com [dostęp 2019-03-23] .
- ↑ Powstańcze Biogramy – Krystyna Berling [online], 1944.pl [dostęp 2019-03-23] .
- ↑ Maria Berling [online], geni.com [dostęp 2019-03-23] .
- ↑ Krzysztof Berling [online], geni.com [dostęp 2019-03-23] .
- ↑ Zaszczytne wyróżnienie i uhonorowanie najbardziej zasłużonych ludzi pracy, „Dziennik Polski”, 1974, nr 172, s. 1.
- ↑ Aleksander Mazur , Order Krzyża Grunwaldu: monografia historyczna, 2005, s. 157 .
- ↑ Wręczenie odznaczeń w Belwederze. „Nowiny”, s. 2, nr 170 z 20 lipca 1964.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. Nadanie Krzyża i Medalu Niepodległości. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 361, nr 8 z 11 listopada 1931. Ministerstwo Spraw Wojskowych.
- ↑ a b c Rocznik Oficerski 1932, s. 24.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 634 „w uznaniu zasług, położonych na polu pracy w poszczególnych działach wojskowości”.
- ↑ Za zasługi dla obronności Kraju [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 110, 10 maja 1967, s. 2.
- ↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 6, 20 czerwca 1969, s. 4.
- ↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. Krakowa, 19 listopada 1973, s. 3
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 401. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1990, s. 92. ISBN 83-7005-211-8.
- ↑ Dz.U. z 2018 r. poz. 1103 – Ustawa z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki.
- ↑ Tomasz Urzykowski: Przewrócony pomnik Berlinga rozbił się na kawałki. Policja szuka sprawcy. wyborcza.pl, 4 sierpnia 2019. [dostęp 2019-08-05].
- ↑ „Pomnik Berlinga nie może zostać odbudowany”. Ustawą dekomunizacyjną został wskazany do usunięcia. polsatnews 6.08.2019.
- ↑ Czarzasty do Trzaskowskiego: odbuduj pomnik Berlinga! [online], fakt.pl, 8 sierpnia 2019 [dostęp 2019-10-09] .
- ↑ Bohdan Piętka , Wytyczył drogę Berlingowi [online], mysl-polska.pl [dostęp 2019-10-09] .
- ↑ Sołdaty swobody [online], filmpolski.pl [dostęp 2019-03-25] .
- ↑ Do krwi ostatniej [online], filmpolski.pl [dostęp 2019-03-21] .
- ↑ Generał Berling [online], filmpolski.pl [dostęp 2019-03-23] .
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 86. ISBN 83-919305-8-0.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917, s. 20.
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Zygmunt Berling, Wspomnienia, t. I, Z łagrów do Andersa, Warszawa 1990, ISBN 83-7043-136-4.
- Zygmunt Berling, Wspomnienia, t. II, Przeciw 17 Republice, Warszawa 1990, ISBN 83-7043-144-5.
- Zygmunt Berling: Wspomnienia, t. III, Wolność na przetarg, Warszawa 1990, ISBN 83-7043-152-6.
- Maria Berlingowa, Bliżej prawdy, Warszawa 1990.
- Andrzej Topol, Zygmunt Henryk Berling 1896–1980, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1990, ISBN 83-226-0312-6.
- Stanisław Jaczyński: Zygmunt Berling. Między sławą a potępieniem. Warszawa: Wyd. Książka i Wiedza, 1993. ISBN 83-05-12657-9. OCLC 833971536.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, tom I: A–H, Toruń 2010, s. 133–143.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Odezwa Generała Zygmunta Berlinga do polskich żołnierzy w armii niemieckiej w styczniu 1944 roku. dziedzictwo.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-16)].
- Armia Berlinga – posłuchaj wspomnień byłych żołnierzy. Polskie Radio. [dostęp 2019-07-18].
- Tomasz Wojciechowski: Berling wymazywany z historii. tygodnikprzeglad.pl. [dostęp 2019-07-22].
- Stanisław Nicieja: Zygmunt Berling. Generał, który nie chciał być Andersem. nto.pl. [dostęp 2019-07-22].
- Absolwenci Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie
- Absolwenci Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Członkowie Polskiego Związku Łowieckiego
- Członkowie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej
- Członkowie ZBoWiD
- Członkowie Związku Patriotów Polskich
- Członkowie Związku Strzeleckiego (1910–1914)
- Dowódcy 1 Armii Wojska Polskiego
- Dowódcy 1 Warszawskiej Dywizji Piechoty
- Dowódcy 4 Pułku Piechoty Legionów
- Dowódcy 6 Pułku Piechoty Legionów
- Dowódcy batalionów 59 Pułku Piechoty Wielkopolskiej
- Generałowie broni ludowego Wojska Polskiego
- Honorowi obywatele Nowego Sącza
- Internowani w Dulfalvie
- Jeńcy polscy obozu NKWD w Griazowcu (1940–1941)
- Komendanci Akademii Sztabu Generalnego
- Ludzie urodzeni w Limanowej
- Obrońcy Lwowa (1920)
- Odznaczeni Brązowym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju”
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Krzyżem Niepodległości
- Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych (trzykrotnie)
- Odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Medalem „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
- Odznaczeni Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945
- Odznaczeni odznaką honorową „Za Zasługi dla Warszawy”
- Odznaczeni Orderem Budowniczych Polski Ludowej
- Odznaczeni Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy
- Odznaczeni Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy (dwukrotnie)
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy II klasy
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Oficerowie Akademii Sztabu Generalnego
- Oficerowie dowództwa 5 Wileńskiej Dywizji Piechoty
- Oficerowie dyplomowani II Rzeczypospolitej
- Oficerowie piechoty Legionów Polskich 1914–1918
- Oficerowie piechoty Polskiego Korpusu Posiłkowego
- Oficerowie Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR 1941–1942
- Oficerowie Wojska Polskiego – absolwenci Wojskowej Akademii Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych ZSRR
- Osoby skazane na karę śmierci
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Podpułkownicy piechoty II Rzeczypospolitej
- Podpułkownicy piechoty Polskich Sił Zbrojnych
- Polacy – oficerowie armii austro-węgierskiej
- Polacy – żołnierze Cesarskiej i Królewskiej Armii w I wojnie światowej
- Polacy odznaczeni Orderem Lenina
- Polacy odznaczeni Orderem Przyjaźni Narodów
- Polscy działacze społeczni
- Polscy myśliwi
- Polscy prawnicy
- Polskie ofiary represji stalinowskich
- Posłowie do Krajowej Rady Narodowej
- Szefowie sztabu 15 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty
- Uczestnicy bitwy o Lwów 1918–1919 (strona polska)
- Uczestnicy bitwy o Lwów (1920)
- Uczestnicy bitwy pod Lenino (1943)
- Uczestnicy bitwy pod Mołotkowem 1914
- Uczestnicy bitwy pod Rafajłową 1915
- Uczestnicy walk na przyczółku warecko-magnuszewskim (1944)
- Uczestnicy walk o przyczółki pod Dęblinem i Puławami (1944)
- Uczestnicy walk przewrotu majowego 1926 (strona Józefa Piłsudskiego)
- Uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej (strona polska)
- Uczestnicy wojny polsko-ukraińskiej (strona polska)
- Urodzeni w 1896
- Wiceministrowie i urzędnicy PRL
- Wojskowi związani z Nowym Sączem
- Zastępcy dowódcy 6 Pułku Piechoty Legionów
- Zmarli w 1980
- Żołnierze II Brygady Legionów Polskich
- Żołnierze III Brygady Legionów Polskich
- Żołnierze Legionów Polskich 1914–1918
- Żołnierze ludowego Wojska Polskiego – uczestnicy walk na froncie wschodnim