Wyspa Odrodzenia
Wyspa Odrodzenia (ros. Остров Возрождения – Ostrow Wozrożdienija; uzb. Tiklanish orollari), do około 2001 roku wyspa na Jeziorze Aralskim.
Jej dawny obszar jest podzielony granicą pomiędzy Kazachstanem a Uzbekistanem, przy czym delimitacji ani demarkacji terenu nie dokonano, toteż pozostaje on terytorium spornym.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pierwsi europejscy podróżnicy i kartografowie dotarli do Jeziora Aralskiego w XVIII wieku (m.in. Dmitrij Gładyszew i Iwan Murawin w 1740). Na mapach z tamtych czasów na Jeziorze Aralskim widoczne są bardzo liczne wyspy, zresztą kazachska i uzbecka nazwa jeziora – Arał tengyzy i Orol dengizi – oznacza "Morze Wysp". Na mapie Aleksieja Butakowa z roku 1853 widoczny jest m.in. archipelag Carskich Wysp (przybliżone współrzędne geograficzne 45°10'N 59°10'E), z których dwie największe nazwane są Wyspą Mikołaja I oraz Wyspą Carewicza. Kilkadziesiąt kilometrów na południe od Carskich Wysp znajdują się dwie kolejne (Bellingshausena i Łazariewa). Wszystkie te wyspy, w miarę wysychania Jeziora Aralskiego na przestrzeni XX wieku[1] powiększały swą powierzchnię, aby połączyć się w dużą wyspę, którą nazwano Wyspą Odrodzenia[2]. Latem 2001 jej południowy brzeg połączył się z uzbeckim brzegiem jeziora[3], zamieniając wyspę w półwysep, a przed 2014 wyspa zanikła zupełnie, łącząc się z lądem[3].
Zabudowania
[edytuj | edytuj kod]W 1948 wybudowano na wyspie tajne laboratorium testowania broni biologicznej. Przy laboratorium znajdowało się zamieszkane przez ok. 1500 osób osiedle o nazwie Kantubek (Кантубек) i drugie o nazwie Wozrożdienije (Возрождениe), obydwa obecnie opustoszałe i zrujnowane. Na zdjęciach satelitarnych tej okolicy widoczne jest także duże lotnisko z czterema krzyżującymi się pasami startowymi[4], z których najdłuższy ma blisko 3 km długości. W laboratorium hodowano, testowano i przechowywano odmiany m.in. wąglika i licznych innych bakterii mogących służyć do wywoływania epidemii na terytorium przeciwnika[5].
W 1971 ośrodek Aralsk-7 testował śmiercionośnego wirusa czarnej ospy (ospy prawdziwej)[5]. W lipcu 1971 roku statek badawczy Lew Berg w mgle podpłynął na około 15 km w okolice wyspy[6] łamiąc tym samym zakaz zbliżania się na odległość mniejszą niż 40 km. W sierpniu, już po opuszczeniu statku zachorowała młoda kobieta, która pełniła funkcję asystentki laboratoryjnej i pobierała próbki planktonu. W Aralsku wybuchła epidemia ospy[7].
Laboratorium zostało opuszczone w roku 1991, a wiele spośród znajdujących się tam pojemników ze śmiercionośną zawartością (m.in. z przetrwalnikami wąglika) nie zostało zniszczonych ani prawidłowo zabezpieczonych przed uszkodzeniem (w tym m.in. przed korozją). Skala zagrożenia, jakiego można obawiać się po tym laboratorium znana jest między innymi dzięki uciekinierowi z ZSRR, Kantajanowi Alibekowowi, który kierował sowieckim programem wąglika w innym kazachskim centrum broni biologicznej, w Stepnogorsku. Porzucone i rdzewiejące pojemniki z bakteriami wyhodowanymi na Wyspie Odrodzenia mogą się rozszczelnić i wówczas za pośrednictwem ptaków[8] (a obecnie, jako że dawna wyspa stała się półwyspem, także za pośrednictwem zwierząt lądowych) zarazki mogą być rozwleczone wokoło i w rezultacie zagrozić ludziom.
Wiosną i latem 2002 Brian Hayes, amerykański biochemik, poprowadził 113-osobową ekspedycję, która na mocy porozumienia między rządami Uzbekistanu i USA zneutralizowała od 100 do 200 ton wąglika. Koszt tej trzymiesięcznej operacji wyniósł około 5 milionów dolarów.
Zarówno Kantubek, jak i ośrodek Wozrożdienije popadają w ruinę i mimo że nazwy ich występują wciąż na mapach – nie są zamieszkane przez ludzi[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Proces ten przyspieszył znacznie po roku 1960, kiedy dały o sobie znać skutki nieprzemyślanej gospodarki ZSRR, zużywającej zasoby wodne rzek zasilających jezioro do nawadniania upraw bawełny i kiedy doszło do regionalnej katastrofy ekologicznej
- ↑ Równocześnie okoliczne płycizny przekształciły się w nowe wyspy, które przez pewien czas nosiły samodzielne nazwy – np. Koнстантин (Konstantin), Комсомольская (Komsomolskaja), a później połączyły się z główną wyspą
- ↑ a b zob. fotografia
- ↑ współrzędne geograficzne 45°9'29.53"N, 59°17'46.86"E
- ↑ a b Michał Banach, Aralsk-7 - opuszczone laboratorium na Wyspie Odrodzenia [online], SmartAge.pl, 3 maja 2020 [dostęp 2023-04-10] (pol.).
- ↑ Остров Возрождение: как Советский Союз испытывал биологическое оружие, „BBC News Україна” [dostęp 2023-04-10] (ros.).
- ↑ Остров заражения [online], Свободное пространство, 19 stycznia 2064 [dostęp 2023-04-10] (ros.).
- ↑ od czasu nasilenia się procesu degradacji Jeziora Aralskiego ptaki są jednak w jego okolicy coraz rzadziej spotykane
- ↑ (Remastered) Rebirth Island. Aralsk-7. [dostęp 2023-10-06].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- porównanie zdjęć wyspy z 1989 i 2003. earthobservatory.nasa.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-20)].
- porozumienie uzbecko-amerykańskie w sprawie odkażenia wyspy. cns.miis.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-06)].
- dawne instalacje sowieckiej broni biologicznej w Kazachstanie: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. cns.miis.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-05)].
- satelitarne i lotnicze zdjęcia laboratorium sowieckiego z lat 60.