Wybory w Polsce

Ten artykuł od 2009-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Wybory w Polsce obecnie przeprowadza się dla wyboru Prezydenta RP (wybory prezydenckie), posłów na Sejm i senatorów (wybory parlamentarne), posłów do Parlamentu Europejskiego (wybory europejskie), a także radnych sejmików województw, rad powiatów i gmin oraz prezydentów lub burmistrzów miast i wójtów (wybory samorządowe)^[1].

Za organizację i przebieg wyborów odpowiada w Polsce Państwowa Komisja Wyborcza wraz z jej organem wykonawczym – Krajowym Biurem Wyborczym^[2].

Historia wyborów w Polsce

I Rzeczpospolita

Wybory w Polsce mają długą tradycję, od czasów pierwszego Sejmu walnego w 1493, który był przedstawicielstwem szlachty wybranej na sejmikach ziemskich; Sejm zwoływany był co 2 lata na okres 6 tygodni, sejmiki zaś wybierały po 2 posłów (związanych instrukcjami).

W czasach I Rzeczypospolitej najdonioślejsze znaczenie miał wybór monarchy, dokonywany w wyniku wolnej elekcji, zorganizowanej po raz pierwszy w 1573. Pierwszym królem wybranym w drodze wolnej elekcji był Henryk Walezy, ostatnim – wybranym w 1764 – Stanisław August Poniatowski. Instytucja elekcji viritim przetrwała aż do upadku państwa po III rozbiorze w 1795, będąc – obok liberum veto – w znacznej mierze przyczyną zagłady Rzeczypospolitej. Konstytucja 3 Maja przewidywała ustanowienie dziedzicznej monarchii, tron oddając dynastii Wettynów.

II Rzeczpospolita

Pierwsze na ziemiach polskich demokratyczne wybory do Sejmu Ustawodawczego (powszechne, tajne, równe i bezpośrednie), z proporcjonalnym podziałem mandatów (wybory pięcioprzymiotnikowe) odbyły się 26 stycznia 1919, niedługo po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918; dekret Naczelnika Państwa o ordynacji wyborczej czynne i bierne prawo wyborcze przyznawał także kobietom – prawa wyborcze przysługiwały wszystkim obywatelom, liczącym 21 lat w dniu rozpisania wyborów, bez różnicy płci.

Konstytucja marcowa utrzymała powszechność praw wyborczych, ograniczając jedynie cenzus wieku w wyborach do Senatu: 30 lat dla czynnego, i 40 lat dla biernego prawa wyborczego. Wybory parlamentarne do Sejmu i Senatu przeprowadzono w 1922, 1928 i w 1930 (tzw. wybory brzeskie).

Konstytucja kwietniowa, wprowadzająca system prezydencki, zmieniła system wyborów na nieproporcjonalne i nie całkiem wolne – 1/3 senatorów mianował Prezydent RP. W tym systemie przeprowadzono wybory 1935 i 1938.

Wybory parlamentarne

Wybory prezydenckie

Wybory do Sejmu Śląskiego

Referenda

Polska Rzeczpospolita Ludowa

W okresie powojennym pierwsze wybory zorganizowano w 1947 w celu wyłonienia członków Sejmu Ustawodawczego. W kampanii przedwyborczej zamordowano 140 działaczy PSL, 10 tysięcy z nich aresztowano, w tym 149 kandydatów na posłów. Same wyniki wyborów sfałszowano, oddając władzę w ręce komunistów^[3]. W PRL-u ordynacja wyborcza „bez skreśleń” stwarzała jedynie pozory demokracji, preferując wyłącznie kandydatów PZPR. Wybory odbywały się regularnie, regularnie również były fałszowane.

Wybory parlamentarne w PRL-u

Wybory prezydenckie

Wybory do rad narodowych

Referenda w PRL-u

III Rzeczpospolita

Następne (częściowo) wolne wybory odbyły się 4 czerwca 1989. Zgodnie z ustaleniami Okrągłego Stołu w wolnych wyborach wybrano wszystkich senatorów oraz 35% posłów (tzw. Sejm kontraktowy), pozostałe miejsca zagwarantowane były dla PZPR i partii satelickich. Wybory te uznaje się często za początek III Rzeczypospolitej, w której odbywają się całkowicie wolne wybory pięcioprzymiotnikowe.

Frekwencja (%) w wyborach do Sejmu, Parlamentu Europejskiego, samorządowych (I tura) i prezydenckich (I tura).

Wybory parlamentarne w III RP

Wybory prezydenckie w III RP

Wybory samorządowe w III RP

Wybory do Parlamentu Europejskiego w III RP

Referenda w III RP

Osobny artykuł: Referendum ogólnokrajowe.

Zarządzanie wyborów

Zgodnie z ustawą z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 2408), poszczególne wybory są zarządzane przez i w formie:

Wybory	Zarządza	Forma zarządzenia	Uwagi
Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej	Marszałek Sejmu	Postanowienie Marszałka Sejmu
Wybory do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Wybory do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej	Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej	Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej	W przypadku skrócenia kadencji Sejmu – na mocy uchwały Sejmu albo zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku wyborów uzupełniających do Senatu – PKW podaje do publicznej wiadomości w formie obwieszczenia postanowienie na terenie okręgu, którym odbędą się wybory.
Wybory samorządowe	Prezes Rady Ministrów	Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów	Dotyczy: rad gmin, rad powiatów, sejmików województw i rad dzielnic m.st. Warszawy oraz wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. W przypadku wyborów uzupełniających do rady, wybory te zarządza wojewoda.
Wybory do Parlamentu Europejskiego	Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej	Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowa Komisja Wyborcza - Kadencja 2014-2018 [online], pkw.gov.pl [dostęp 2018-07-29] (pol.).
↑ Państwowa Komisja Wyborcza - Strona główna [online], pkw.gov.pl [dostęp 2019-05-25] (pol.).
↑ Komuniści fałszują wybory

Linki zewnętrzne

Demokracja urn – Tygodnik „Wprost”, Nr 1192 (9 października 2005)
Strona Państwowej Komisji Wyborczej
Kandydaci do Parlamentu Europejskiego. euro.wybory-pl.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-22)].
Najnowsze informacje o wyborach w Polsce

[1] Państwowa Komisja Wyborcza - Kadencja 2014-2018 [online], pkw.gov.pl [dostęp 2018-07-29] (pol.).

[2] Państwowa Komisja Wyborcza - Strona główna [online], pkw.gov.pl [dostęp 2019-05-25] (pol.).

[3] Komuniści fałszują wybory

[4] W latach 1922–1933 i w 1989 wyborów dokonywało Zgromadzenie Narodowe, w 1947 dokonał Sejm Ustawodawczy.

[1]

[2]

[3]

[A]

Historia	Kalendarium Stolica Władcy Historia kobiet w Polsce Prehistoria ziem polskich Historia Polski (do 1138) Polska w okresie rozbicia dzielnicowego (1138–1320) Historia Polski (1320–1386) Historia Polski (1386–1492) Historia Polski (1492–1572) Historia Polski (1572–1697) Historia Polski (1697–1763) Historia Polski (1764–1795) Pod zaborami (1795–1918) Polska w czasie I wojny światowej II Rzeczpospolita Polska w czasie II wojny światowej Polska Rzeczpospolita Ludowa Gospodarka Partie polityczne LWP III Rzeczpospolita
Geografia	Krainy historyczne Krainy geograficzne Mapy topograficzne Miejscowości i ich części Miasta Lasy Wyspy Jeziora Rzeki Góry Parki narodowe Szata roślinna Fauna Ochrona przyrody Regionalizacja fizycznogeograficzna
Prawo i ustrój polityczny	Podział administracyjny Konstytucja System prawny Prawa człowieka Wymiar sprawiedliwości Parlament Wybory Partie polityczne Politycy Polityka zagraniczna Polska w organizacjach międzynarodowych Polska w Unii Europejskiej
Demografia, bezpieczeństwo i życie społeczne	Demografia Polskie nazwiska Polacy Polonia Związki wyznaniowe Mniejszości narodowe i etniczne Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego Przestępczość Siły Zbrojne System opieki zdrowotnej Ordery i odznaczenia (lista) Sport Święta państwowe Dni wolne od pracy
Kultura	Architektura Polszczyzna Styl narodowy Sztuka Teatr Kinematografia Literatura Dewizy polskie Media Muzyka Pieśni hymniczne Tańce narodowe Folklor Stroje ludowe Edukacja System oświaty Szkolnictwo wyższe Filozofia Polscy patroni Etymologia nazwy Godło Flagi Polonica Tradycje życia codziennego Kuchnia
Gospodarka	Rolnictwo Przemysł Turystyka Transport Marynarka Handlowa Polska Wyłączna Strefa Ekonomiczna Waluta Narodowy Bank Polski Giełda Papierów Wartościowych Transformacja systemowa Plan Balcerowicza Historia gospodarcza Energetyka Kopalnie Górnośląski Okręg Przemysłowy Polska A i B Venture capital