Rzepak

Rzepak
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	kapusta
Gatunek	kapusta rzepak
Odmiana	rzepak
	Nazwa systematyczna
	Brassica napus subsp. napus
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Rzepak (Brassica napus L. var. napus) – odmiana kapusty rzepak. Występuje tylko w uprawie^[3]. Dość często dziczeje z upraw, ale jest tylko efemerofitem. Status we florze Polski: efemerofit, kenofit^[4]. Prawdopodobnie jest mieszańcem kapusty warzywnej (Brassica oleracea) i kapusty właściwej (Brassica rapa)^[4]. Jest uprawiany głównie w krajach Eurazji.

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona i rozgałęziona o wysokości 1–1,5 m.
Korzeń: Ma głęboki korzeń palowy oraz liczne, ale słabo rozwinięte korzenie boczne.
Kwiaty: Żółte, 4–płatkowe, o płatkach długości 9–18 mm. Zebrane są w grono dłuższe od liści.
Liście: Ulistnienie skrętoległe, liście sinozielone, pokryte woskiem. Liście dolne są powcinane i duże, górne małe i całobrzegie. Nasady górnych liści swoją nasadą obejmują łodygę co najmniej w połowie jej obwodu.
Owoc: Łuszczyna zawierająca wiele nasion. Nasiona rzepaku ozimego zawierają zwykle 45–47% tłuszczu^[5].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna lub dwuletnia. Szacuje się, że rzepak ozimy potrzebuje jesienią około 75–80 dni z temperaturą powyżej 5 stopni Celsjusza, aby odpowiednio przygotować się do zimy, co oznacza, że termin siewu w północno-wschodniej Polsce przypada na 5 – 10 sierpnia, a w zachodniej i południowej 20 – 25 sierpnia^[6]. Kiełkuje po 7 dniach od wysiewu. Przed zimą zdąży jeszcze wytworzyć skróconą łodygę z 8-10 liśćmi. Kwitnie w następnym roku przez około 45 dni^[5]. Kwiaty zapylane są przez pszczoły^[7]. Łuszczyna pęka dość łatwo, stąd też przy zbiorze rzepaku mogą wystąpić dość duże straty.

Rzepak ozimy stanowi ważny element płodozmianu i zostawia po sobie zasobne stanowisko (duża ilość materii organicznej oraz resztki pożniwne bogate w potas), które najlepiej nadaje się pod uprawę zbóż^[8].

Zastosowanie

Roślina oleista: Jedna z najważniejszych roślin w tej grupie roślin uprawnych. Z nasion uzyskuje się olej jadalny (olej rzepakowy), z niego wytwarza się margarynę i inne tłuszcze kuchenne^[5]. Tłuszcz uzyskuje się głównie przez tłoczenie wstępnie zmiażdżonych nasion zimnych lub podgrzanych w prasach ślimakowych lub walcowych, a także ekstrahuje się za pomocą różnych rozpuszczalników.^[9]. Otrzymany olej ma zabarwienie ciemnożółte, po rafinacji – jasnożółte. Jest to olej nieschnący zawierający głównie kwas oleinowy i linolowy. Współczesne odmiany praktycznie nie zawierają kwasu erukowego. Używany do celów spożywczych olej musi być dezodoryzowany^[10].
Roślina przemysłowa

W przemyśle olej rzepakowy jest wykorzystywany także do produkcji pokostu^[11].
Z oleju rzepakowego wytwarza się biodiesel – paliwo do napędu silników wysokoprężnych.

Roślina pastewna

Śruta poekstrakcyjna otrzymana po wytłoczeniu oleju jest cenną, zawierającą dużo białka paszą dla zwierząt^[5].
Słoma rzepakowa nie nadaje się ani na paszę dla zwierząt, ani na ściółkę, może być natomiast wykorzystana jako opał, może być wykorzystywana do produkcji płyt pilśniowych^[7].

Roślina miododajna: Ze względu na dużą powierzchnię upraw jest to roślina o bardzo dużym znaczeniu w pszczelarstwie.
Inne: W Chinach i Indiach uprawiany był do celów oświetleniowych i spożywczych^[10].

Uprawa

Uprawiany jest w wielu krajach świata w średnich szerokościach geograficznych (klimat umiarkowany i podzwrotnikowy). Występuje w dwóch formach: jako rzepak jary (roślina jednoroczna) i rzepak ozimy (roślina dwuletnia)^[11]. W Polsce uprawia się głównie rzepak ozimy i jego uprawy zajmują 95% powierzchni upraw wszystkich roślin oleistych^[7]. W Chinach jest uprawiany w dużych ilościach w dorzeczu Jangcy jako uprawa zimowa. W Indiach jako uprawa na gruntach nienawadnianych. W Europie, zwłaszcza w okresie II wojny światowej, olej rzepakowy zajął poważne miejsce na rynku jako produkt spożywczy, a także jako olej techniczny. Największym producentem w Europie jest Francja a zaraz za nią Niemcy.

Najwięksi producenci rzepaku (średnia 2008-2012) (w milionach ton)^[12]
1	Kanada	13,6
2	Chiny	13,3
3	Indie	6,9
4	Francja	5,2
5	Niemcy	5,2
6	Australia	2,3
7	Wielka Brytania	2,3
8	Polska	2,1
9	Ukraina	1,8
10	Czechy	1,1

Synonimy

Odmiana posiada wiele synonimów nazwy naukowej^[3]:

Brassica campestris subsp. napus (L.) Hook. f. & T. Anderson
Brassica campestris f. biennis Schübl. & G. Martens
Brassica napus f. annua (Schübl. & G. Martens) Thell.
Brassica napus var. annua W. D. J. Koch
Brassica napus f. biennis (Schübl. & G. Martens) Thell.
Brassica napus var. biennis (Schübl. & G. Martens) Rchb.
Brassica napus subsp. oleifera (Delile) Sinskaya
Brassica napus var. oleifera Delile
Brassica napus var. sahariensis A. Chev.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-01-30].
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d Uprawy.pl – rzepak ozimy. [dostęp 2013-03-09].
↑ MojaRola.pl, Optymalne terminy siewu rzepaku ozimego [online], 11 sierpnia 2018 .
↑ ^a ^b ^c Uprawa Rzepaku. [dostęp 2010-10-30].
↑ Uprawa rzepaku ozimego – na co zwrócić uwagę? - Uprawa | Magazyn rolniczy Agro Profil [online] [dostęp 2021-05-26] (pol.).
↑ Małgorzata Wroniak, Krzysztof Krygier, Andrzej Anders, Robert Rusinek: Technologiczne aspekty otrzymywania oleju rzepakowego na potrzeby produkcji biopaliwa. [dostęp 2020-05-13].
↑ ^a ^b Jan Falkowski, Jerzy Kostrowicki: Geografia rolnictwa świata. Warszawa: PWN, 2001.
↑ ^a ^b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
↑ Food and Agriculture Organization of the United Nations: FAOstat. [dostęp 2014-01-13]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-01-30].

[klucz-4] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[www.uprawy.pl-5] Uprawy.pl – rzepak ozimy. [dostęp 2013-03-09].

[6] MojaRola.pl, Optymalne terminy siewu rzepaku ozimego [online], 11 sierpnia 2018 .

[www.uprawyekologiczne.pl-7] Uprawa Rzepaku. [dostęp 2010-10-30].

[8] Uprawa rzepaku ozimego – na co zwrócić uwagę? - Uprawa | Magazyn rolniczy Agro Profil [online] [dostęp 2021-05-26] (pol.).

[9] Małgorzata Wroniak, Krzysztof Krygier, Andrzej Anders, Robert Rusinek: Technologiczne aspekty otrzymywania oleju rzepakowego na potrzeby produkcji biopaliwa. [dostęp 2020-05-13].

[falkowski-10] Jan Falkowski, Jerzy Kostrowicki: Geografia rolnictwa świata. Warszawa: PWN, 2001.

[S-11] Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[12] Food and Agriculture Organization of the United Nations: FAOstat. [dostęp 2014-01-13]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]