Przejdź do zawartości

Prosument

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Prosumentzbitka wyrazów „producent” lub „profesjonalista” i „konsument”, przy czym chodzi tu o konsumenta zaangażowanego we współtworzenie i promowanie produktów ulubionej marki albo w jednoczesną produkcję i konsumpcję dóbr lub usług. Początkowo pojęcie „prosument” było jedynie połączeniem słów „producent” i „konsument”.

Często przez prosumenta rozumie się prosumenta energii odnawialnej, która to instytucja ma ważną rolę w transformacji energetycznej.

Prosument energii odnawialnej

[edytuj | edytuj kod]

Prosument energii odnawialnej to odbiorca końcowy wytwarzający energię elektryczną z odnawialnych źródeł energii (w Polsce najczęściej z mikroinstalacji fotowoltaicznej[1]) z założenia przeznaczoną do zaspokojenia własnych potrzeb.

Rozwinięciem prosumenta energii odnawialnej jest fleksument[2], w literaturze zagranicznej znany jako prosumager[3]. To prosument z magazynem energii, dzięki czemu może zapewnić usługi elastyczności, stabilizując sieć energetyczną oraz lepiej skorelować własne zapotrzebowanie na energię z produkcją energii.

Ze względu na charakterystyczną dla odnawialnych źródeł energii zależność od pogody, część wytwarzanej energii nie jest wykorzystana przez prosumenta, a zostaje wysłana do sieci energetycznej, w innych momentach prosument pobiera z sieci więcej energii niż produkuje. W różnych krajach stosuje się różne metody rozliczeń, na przykład net-billing, system opustów i taryfa gwarantowana.

Taryfa gwarantowana

[edytuj | edytuj kod]

Taryfa gwarantowana (ang. feed-in-tariff) to rozwiązanie, w której prosument sprzedaje energię elektryczną do sieci po stałej cenie przez wiele lat. Taryfy gwarantowane to rozwiązanie prawne powszechnie stosowane w USA, Australii, Niemczech i Japonii[4]. W Polsce została wprowadzona w 2015 roku, lecz szybko została zastąpiona przez system opustów.

System opustów

[edytuj | edytuj kod]

System opustów (net-metering) to system rozliczeń, w którym prosument energii odnawialnej może bezpłatnie odebrać określoną część energii wyeksportowaną do sieci energetycznej, zwykle w rozliczeniu rocznym.

System opustów przysługiwał w Polsce nowym prosumentom, którzy zgłosili swoje mikroinstalacje w okresie od 1 lipca 2016 do 31 marca 2022 roku. W tym czasie moc instalacji fotowoltaicznych w Polsce wzrosła z 199 MW do ponad 9000 MW, z czego większość przyłączonych mocy pochodziło z instalacji prosumentów energii odnawialnej[5].

Net-billing

[edytuj | edytuj kod]

Net-billing to system rozliczeń, w którym prosument sprzedaje energię elektryczną po cenie dynamicznej, w różnym stopniu dokładności odzwierciedlającej sytuację na giełdzie energii.

W Polsce rozliczani na zasadzie net-billingu są prosumenci, których instalacja została zgłoszona po 1 kwietnia 2022[6]. Wartość każdej kilowatogodziny energii oddanej do sieci ustalana jest na podstawie średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na Towarowej Giełdzie Energii z poprzedniego miesiąca, a od lipca 2024 – na podstawie ceny godzinowej[7].

Historia i rozwój koncepcji

[edytuj | edytuj kod]

Koncepcja „prosumpcji” po raz pierwszy pojawiła w 1972 roku, kiedy to Marshall McLuhan i Barrington Nevitt postawili tezę, że wraz z rozwojem nowych technologii elektrycznych konsument może coraz częściej stawać się producentem[8]. Dopiero jednak w 1980 roku termin został wprowadzony w książce The Third Wave przez Alvina Tofflera, pisarza i futurologa.

Z punktu widzenia nauk ekonomicznych prosumpcję definiuje się jako podjęte przez konsumenta czynności kreujące wartość, w wyniku których zostaje wytworzony produkt, który ostatecznie zostaje przez niego skonsumowany, a czynności te stają się doświadczeniami konsumenta z produktem[9].

Termin prosumpcja w sensie socjologicznym jest rozumiany zaś jako zjawisko będące przyczyną rozmycia dotychczasowego podziału na rynku na sferę produkcyjną oraz sferę konsumpcyjną. Jest to proces obejmujący uczestniczenie jednostek, bądź zorganizowanych grup prosumentów w czynnościach wytwarzania produktu przeznaczonego dla własnego użytku[10][11].

Prosument jest zaś uczestnikiem procesu prosumpcji, czyli użytkownikiem/konsumentem wytwarzającym produkt w celu jego skonsumowania we własnym zakresie, inaczej mówiąc produktu wytworzonego na własny użytek[11][12].

W wyniku działalności prosumenta wytworzone może być zarówno dobro materialne, usługa, jak również koncepcja[9].

Toffler podzielił prosumenta na dwie główne kategorie[11]:

  • prosumenta zaangażowanego w czynności prosumpcji pierwszej fali
  • prosumenta zaangażowanego w czynności prosumpcji trzeciej fali.

Prosument pierwszej fali oczekuje głównie korzyści ekonomicznych płynących z czynności prosumpcyjnych, natomiast prosument trzeciej fali także korzyści społecznych i ekologicznych[10]. Różnice w poziomie odczuwanych przez prosumenta korzyści można zilustrować, porównując prosumentów z krajów wysoko rozwiniętych oraz rozwijających się[12][13].

Kolejną płaszczyzną, na której można dokonać klasyfikacji prosumpcji oraz prosumenta jest stopień i zakres kooperacji pomiędzy uczestnikami tego procesu. Prosumenta ze względu na zakres współpracy z pozostałymi uczestnikami rynku dzielimy na prosumenta uczestniczącego w[12]:

  • prosumpcji indywidualnej: cechuje ją całkowity brak kooperacji, pełna niezależność prosumenta od innych uczestników rynku, występuje wtedy, gdy prosument jako jednostka uczestniczy w procesie prosumpcji samodzielnie
  • intraprosumpcji: to prosumpcja kolektywna, zachodzi wyłącznie w obrębie grupy prosumentów. Prosument uczestniczy w procesie współprojektowania lub koprodukcji produktu (przykładowo tworzenie otwartego oprogramowania, uzupełnianie wiedzy w bazie danych Wikipedii)
  • interprosumpcji: zachodzi ona pomiędzy grupą prosumentów a producentem. Występuje w formie współpracy prosumenta internauty z producentem za pośrednictwem portali społecznościowych w celu opracowania nowych lub ulepszenia istniejących produktów (np. smaku produktów spożywczych).

Równie istotnym podziałem jest podział ze względu na etap produkcji, w którym uczestniczy prosument i jest związany z procesem kreowania wartości; można rozróżnić trzy jego główne etapy: etap początkowy, przedział centralny oraz etap końcowy[9]. Przedziały te obejmują najczęściej czynności takie jak: badania rynku i projektowanie, gromadzenie surowców i wytwarzanie, marketing i reklama, sprzedaż i zakup, użytkowanie i konsumpcja oraz czynności post-konsumpcyjne, czyli utylizacja i recycling[9]. Zauważyć jednak należy, iż prosument skłania się równie często do udziału we wszystkich etapach produkcji jednocześnie, co oznacza zarazem, iż uczestniczyć może on we wszystkich fazach wchodzących w skład procesu kreowania wartości[9].

Należy również nadmienić, że za prosumenta (w nowoczesnym tego słowa znaczeniu) uznawany jest również konsument mający szeroką wiedzę o interesujących go produktach i usługach[13]. Wiedzę tę wykorzystuje przy podejmowaniu decyzji zakupowych, a także chętnie przekazuje ją innym. Stara się, zwłaszcza za pośrednictwem Internetu, mieć aktywny udział w tworzeniu oraz w promowaniu produktów i usług jego ulubionej marki[14].

Aktywność prosumentów widoczna jest również w obszarze zrównoważonego rozwoju[10], a w szczególności ochrony środowiska[15]. Określenie „prosument” jest używane, między innymi, w stosunku do producentów/konsumentów energii z mikro i małych źródeł odnawialnych[16][17][18]. Wdrażanie rozwiązań energetyki rozproszonej tj. idea Autonomicznych Regionów Energetycznych czy Program Prosument, określane jest mianem prosumeryzmu energetycznego[9].

Prosumeryzm (w szerokim tego słowa znaczeniu) można zdefiniować jako zbiór zachowań społecznych i postaw prosumenckich, które uznają za wyznacznik wartości produktu maksymalizację korzyści materialnych, jak również niematerialnych, tych płynących z procesu produkcji, jak również tych powstających w momencie konsumpcji[9].

Prosumeryzm (poza formą społeczną i energetyczną) może przyjmować również formę polityczną (np. demokracja elektroniczna, demokracja bezpośrednia, demokracja energetyczna, jednomandatowe okręgi wyborcze) lub gospodarczą (rynki i gospodarki prosumenckie); może również stanowić podstawę do tworzenia nowego rodzaju ładu społeczno-gospodarczo-politycznego, stwarzając alternatywę dla rozwiązań oferowanych przez kapitalizm (lub komunizm)[9].

Jedną z uczelni wyższych zajmujących się tematyką zachowań prosumenta na rynkach międzynarodowych jest Uniwersytet Techniczny w Monachium.

Inne znaczenie

[edytuj | edytuj kod]

Termin „prosument” może też oznaczać nabywcę zaawansowanych technicznie towarów (na przykład kamer cyfrowych) o jakości (a więc i cenie) pośredniej między profesjonalną (biznesową) a standardową (konsumencką).[potrzebny przypis]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Urząd Regulacji Energetyki, Rekordowy rok dla fotowoltaiki [online], Urząd Regulacji Energetyki [dostęp 2023-02-17] (pol.).
  2. Edyta Kunc, Bez wsparcia domowych magazynów energii dynamika rozwoju mikroinstalacji zostanie zahamowana – Polskie Stowarzyszenie Magazynowania Energii – PSME [online] [dostęp 2023-02-23] (pol.).
  3. Consumer, Prosumer, Prosumager [online], ScienceDirect [dostęp 2023-02-23] (ang.).
  4. Feed-In Tariff (FIT): Explanation, History and Uses [online], Investopedia [dostęp 2023-02-23] (ang.).
  5. Super User, Raport „Rynek Fotowoltaiki w Polsce 2022” [online], ieo.pl [dostęp 2023-02-23] (pol.).
  6. Nowy system rozliczania, tzw. net-billing – od 1 kwietnia 2022 r. dla nowych prosumentów – Ministerstwo Klimatu i Środowiska – Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Klimatu i Środowiska [dostęp 2023-02-17] (pol.).
  7. Net – billing – jak to działa? O net-billingu w prostych słowach [online], GLOBEnergia, 23 grudnia 2022 [dostęp 2023-02-17] (pol.).
  8. Take Today: The Executive as Dropout (Marshall McLuhan, Barrington Nevitt – 1972).
  9. a b c d e f g h Tomasz Szymusiak, Prosument – Prosumpcja – Prosumeryzm. Ekonomiczne oraz społeczne korzyści prosumpcji na przykładzie Polski oraz Niemiec (podejście naukowe), 30 października 2015, ISBN 978-3-639-89210-9.
  10. a b c Szymusiak T., Social and economic benefits of Prosumption and Lead User Phenomenon in Germany – Lessons for Poland, [w:] Sustainability Innovation, Research Commercialization and Sustainability Marketing, Sustainability Solutions, Kraków 2013.
  11. a b c Toffler, A., The Third Wave, William Collins Sons & Co. Ltd., New York 1980 (polskie wydanie: Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 1997, ISBN 83-06-02594-6).
  12. a b c Szymusiak T., Prosumpcja – wyzwanie dla marketingu oraz zarządzania. Charakterystyka oraz klasyfikacja współczesnego Prosumenta. Studium przypadku: Polacy a Niemcy, [w:] Finanse, zarządzanie i rachunkowość. Polska, Europa, Świat 2020, pod red. D. Adrianowski, K. Patora, J. Sikorski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013.
  13. a b Szymusiak T., Zaufanie społeczne jako czynnik determinujący Prosumeryzm na przykładzie ekologicznej żywności w Polsce oraz Niemczech, [w:] Zarządzanie przedsiębiorstwem we współczesnej gospodarce, pod red. T. Bernat, PPH ZAPOL Dmowski, Sobczyk Sp.J., Szczecin 2013.
  14. Prosument, czyli aktywny konsument 16 stycznia 2008.
  15. Szymusiak T., Prosumption – ein neues Konzept. Zwischen Markt und Ökologie., Sustainability Solutions, Kraków 2013.
  16. Każdy może produkować energię, 24.10.2012.
  17. Portal Gram w Zielone: Encyklopedia OZE – prosument.
  18. Zielony Instytut: Demokracja energetyczna.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii
  • Bogusław Szymański, Instalacje fotowoltaiczne – teoria i praktyka, Wydanie 7, Kraków, ISBN 978-83-65874-00-9.
  • Szymusiak Tomasz, Prosument – Prosumpcja – Prosumeryzm, Ekonomiczne oraz społeczne korzyści prosumpcji na przykładzie Polski oraz Niemiec (podejście naukowe), Wydawnictwo Bezkresy Wiedzy, 2015-10-30
  • Prosument – konsument przyszłości, Marketing w praktyce 18.02.2009
  • Dominik Koza: Prosument dobry dla dobrej reklamy, 13 stycznia 2008
  • Nadchodzi era prosumenta, Świat Konsumenta 10.05.2008
  • Biznes forum
  • Szymusiak Tomasz, Prosumpcja – wyzwanie dla marketingu oraz zarządzania. Charakterystyka oraz klasyfikacja współczesnego Prosumenta. Studium przypadku: Polacy a Niemcy, [w:] Finanse, zarządzanie i rachunkowość. Polska, Europa, Świat 2020, pod red. D. Adrianowski, K. Patora, J. Sikorski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013
  • Szymusiak Tomasz, Zaufanie społeczne jako czynnik determinujący Prosumeryzm na przykładzie ekologicznej żywności w Polsce oraz Niemczech, [w:] Zarządzanie przedsiębiorstwem we współczesnej gospodarce, pod red. T. Bernat, PPH ZAPOL Dmowski, Sobczyk Sp.J., Szczecin 2013
  • Szymusiak Tomasz, Alvin Toffler Prosument czy Lead User współczesnej ekonomii?, [w:] Dokonania naukowe doktorantów, Creativetime, Kraków 2013
  • Szymusiak Tomasz, Social and economic benefits of Prosumption and Lead User Phenomenon in Germany – Lessons for Poland, [w:] Sustainability Innovation, Research Commercialization and Sustainability Marketing, Sustainability Solutions, Kraków 2013
  • Szymusiak Tomasz, Prosumption – ein neues Konzept. Zwischen Markt und Ökologie., Sustainability Solutions, Kraków 2013
  • Szwed D., Maciejewska B., Smart grid – mądra sieć prosumentek i prosumentów OZE w: Demokracja energetyczna. Zielony Instytut, 2013
  • Oficjalna strona programu PROSUMENT