Podagrycznik pospolity

Podagrycznik pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	podagrycznik
Gatunek	podagrycznik pospolity
	Nazwa systematyczna
	Aegopodium podagraria L.; Sp. pl. 1:265. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Podagrycznik pospolity^[4] (Aegopodium podagraria L.) – gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych. Nazwa polska pochodzi od tego, że dawniej leczono nim dnę moczanową, potocznie zwaną podagrą^[5]. Nazwy zwyczajowe: barszlica, ger, giersz, kozia stopa, srocyna, śnitka, krzemionka^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy obszar jego występowania to Europa i zachodnia Azja^[5]. Występuje na obszarze od Francji na wschód, na północy sięga południowej Szwecji i Finlandii, na południu rośnie na Półwyspie Apenińskim, Bałkańskim, w Azji Mniejszej i na Kaukazie. W Azji sięga na wschodzie po Kazachstan i środkową Syberię^[3]. Został poza tym rozprzestrzeniony i jako gatunek zawleczony występuje w północno-zachodniej Europie (Wyspy Brytyjskie, Islandia), pospolicie na terenie USA i Kanady w Ameryce Północnej, w Azji poprzez obszary Rosji sięga po Wyspy Japońskie^[7]^[3], obecny jest także w Australii i Nowej Zelandii^[7].

We florze Polski jest bardzo pospolitym gatunkiem rodzimym^[8]. W Tatrach sięga do ponad 1600 m, w Sudetach do ok. 1200 m n.p.m.^[9]

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, górą rozgałęziająca się, naga lub krótko owłosiona, w środku pusta (dęta) i bruzdowana. Osiąga wysokość 30–100 cm. Pod ziemią czołgające się, silne kłącze o zgrubiałych węzłach, wytwarzające liczne rozłogi^[5]^[9].
Liście: Odziomkowe i dolne łodygowe są długoogonkowe, podwójnie trójlistkowe; środkowy listek jest największy. Poszczególne listki są niesymetrycznie jajowate, zaostrzone, pojedynczo lub podwójnie piłkowane, ogonkowe. Dolne liście pochwiasto osadzone na łodydze. Liście górne są pojedynczo trójdzielne. Charakterystyczną cechą gatunkową pozwalającą na rozróżnienie tego gatunku od innych, poza tym podobnych roślin, jest budowa ogonków liściowych. Na przekroju poprzecznym mają proste lub słabo na zewnątrz wysklepione brzegi, rdzeń w środku i zawsze są gładkie^[5].
Kwiaty: Drobne kwiaty tworzą duże baldachy złożone, 10–25 szypułkowe^[9], bez pokryw i pokrywek (rzadko zdarza się pokrywa z kilku listków^[9]). W poszczególnych baldaszkach jest 12–20 pojedynczych kwiatów na równej długości szorstkich szypułkach. Występują kwiaty zarówno obupłciowe, jak i tylko męskie. Płatki korony białe lub jasnoróżowe, o wierzchołkach zagiętych do środka^[5]^[10].
Owoce: Rozłupnie rozpadające się łatwo na dwie rozłupki o długości 3–5 mm i szerokości 1,2 mm. Mają one po dojrzeniu brunatną barwę i dwa, jaśniejsze^[5], nitkowate żebra^[9]. Są proste lub słabo zgięte, na przekroju są okrągławe (podobne do owoców kminku, ale bez zapachu i smaku)^[9].

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, geofit i hemikryptofit^[8]. Kwitnie od czerwca do lipca, kwiaty przedprątne, owadopylne^[11]. Silnie rozmnaża się wegetatywnie za pomocą kłączy^[5]. Nasiona kiełkują słabo. Masa 1000 owoców wynosi 2,4 g. Na jednej roślinie wyrasta średnio 2800 owoców.
Siedlisko: Wilgotne i świeże zarośla, lasy liściaste, ogrody, przydroża, nad brzegami wód. Często rośnie przy płotach. W uprawach rolniczych i ogródkach jest uporczywym chwastem, gdyż odtwarza się nawet z niewielkich fragmentów kłącza. Odznacza się przy tym ogromną siłą konkurencyjną w stosunku do innych gatunków, dzięki czemu szybko opanowuje teren. Często tworzy całe łany. Jest gatunkiem wskaźnikowym gleb bogatych w próchnicę i azot. Preferuje miejsca zacienione^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Querco-Fagetea i All. Aegopodion podagrariae^[12].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n=22 (rzadko), 42, 44^[8].
Korelacje międzygatunkowe: Na podagryczniku pospolitym pasożytują niektóre gatunki grzybów: Erysiphe heraclei powodujący chorobę zwaną mączniakiem prawdziwym, Mycosphaerella podagrariae wywołujący plamistość liści, szpetczak Protomyces macrosporus powodujący zniekształcenie liści, grzybopodobny lęgniowiec Plasmopara crustosa wywołujący mączniaka rzekomego i Puccinia aegopodii wywołująca rdzę. Na nadziemnych pędach żeruje pluskwiak Cavariella aegopodii, chrząszcze Chrysolina oricalcia, Phaedon tumidulus i Oomorphus concolor, liście minowane są przez larwy muchówek Phytomyza obscurella i Cryptaciura rotundiventris, w korzeniach żeruje larwa chrząszcza Liophloeus tessulatus^[13]. Na jego kwiatostanach zwykle przebywa wiele chrząszczy odżywiających się pyłkiem^[6].

Zastosowanie

Roślina ozdobna: Gatunek czasami uprawiany, głównie jako roślina okrywowa. Może rosnąć w miejscach zacienionych (np. pod drzewami). Używa się do tego celu przeważnie odmian ogrodowych o ozdobnych liściach. Dzięki bardzo ekspansywnemu wzrostowi szybko pokrywa teren, utrudniając rozwój chwastów^[14].; Odmiany ozdobne^[15]:

'Bengt' – rośliny nie wytwarzające rozłogów, o liściach kędzierzawych,
'Variegata' – liście pstre, biało-zielone.

Roślina jadalna: Jako pożywienie wykorzystywali go starożytni Rzymianie, zjadany był w Szwecji, Szwajcarii, także w Polsce. Z młodych liści można na wiosnę sporządzać sałatkę o aromatycznym, nieprzyjemnym i gorzkim smaku, ale zawierającą cenne witaminy. Starsze liście można gotować. Według Łukasza Łuczaja liście, zwłaszcza starsze mają smak nieprzyjemny i w jego opinii roślina nadaje się do spożycia raczej tylko w ostateczności^[16].
Roślina kosmetyczna: Ze świeżego ziela można sporządzać oczyszczające maseczki kosmetyczne. Działają one rozgrzewająco i poprawiają oddychanie skóry^[6].
Roślina lecznicza: Dawniej leczono zielem dnę moczanową. Okładano nim także rany^[5].

Surowiec: ziele i korzeń zawierające m.in.: białka, tłuszcze, flawonoidy, karoteny, kwasy organiczne, sole mineralne, terpeny, olejki eteryczne, prowitaminę A, witaminę C^[6].
Działanie i zastosowanie: słabe uspokajające, moczopędne, przeciwzapalne^[16]. Herbatę z suszonych liści podagrycznika stosowano w leczeniu dny moczanowej, stanów zapalnych nerek i pęcherza, żylaków odbytu, pomocniczo w kamicy nerkowej oraz na poprawę przemiany materii. Świeże liście przyspieszają gojenie się ran^[6].

Roślina paszowa: Roślina u różnych autorów ma różne oceny znaczenia pastewnego. Bywa określana jako chętnie zjadana przez zwierzęta^[17], ale też według innych autorów spożywana ma być niechętnie, a przy tym choć nieszkodliwa dla zwierząt, określana jest jako mało pożywna i wodnista^[11].
Inne zastosowania: Z wysuszonych kwiatostanów sporządzano dawniej barwnik do farbowania tkanin na cytrynowo^[6].

Szkodliwość i zwalczanie

Podagrycznik jest trudnym do zwalczenia chwastem w cienistych ogrodach. Zachwaszcza zwłaszcza rośliny wieloletnie: truskawki, krzewy owocowe, ogrody warzywne i kwiatowe, parki, klomby. Rozplenia się szybko za pomocą kłączy i rozłogów. Plewienie jest mało skuteczne, gdyż kłącza są łamliwe i łatwo odrastają z nich nowe rośliny^[6]. Usuwanie go jest czasochłonne, wymaga dwukrotnego przekopania grządki (w odstępie 2 tygodni) i dokładnego wybrania wszystkich fragmentów kłączy^[14].

Uprawa

Podagrycznik pospolity może być uprawiany jako roślina okrywowa, zwykle pod drzewami. Uprawia się go też na rabatach, nie należy jednak sadzić go w ziemi w sąsiedztwie innych roślin ozdobnych, gdyż ze względu na swój ekspansywny wzrost łatwo zagłuszy je, a za pomocą kłączy szybko rozprzestrzenia się i wkrótce może zająć całą działkę. Z tego względu zaleca się uprawianie go na miejscach, gdzie nie zagraża innym roślinom, uprawę w pojemnikach, a jeśli w gruncie to na odrębnych rabatach, lub po odizolowaniu miejsc uprawy zakopanymi w glebie pasami izolującymi. Jest bardzo łatwy w uprawie, ale stosowanie go w roli rośliny okrywowej wymaga dużej rozwagi, łatwiej bowiem założyć jego uprawę, niż ją zlikwidować. Wymaga raczej wilgotnego podłoża^[14], w czasie suszy i upałów letnich zalecane jest podlewanie^[15], nie ma specjalnych wymagań co do gleby^[14]. Rozmnaża się łatwo poprzez podział kłączy^[14].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Aegopodium podagraria L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-23] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 25, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Notatnik rolnika. Podagrycznik pospolity. [dostęp 2018-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-04)].
↑ ^a ^b Discover Life Maps. [dostęp 2018-03-04].
↑ ^a ^b ^c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 68-69 .
↑ Marian Nowiński: Chwasty łąk i pastwisk. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966.
↑ ^a ^b Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005, s. 106, 150. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Malcolm Storey: Aegopodium podagraria L. (Ground Elder, Ground-elder, Goutweed, Bishop’S Weed). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-03-04].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b BeataB. Grabowska BeataB., TomaszT. Kubala TomaszT., Encyklopedia bylin. T. 1, A-J, Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2011, s. 51, ISBN 978-83-7506-845-0, OCLC 802818812 .
↑ ^a ^b Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004, s. 165. ISBN 83-904633-5-0.
↑ StanisławS. Włodarczyk StanisławS., Botanika łąkarska, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 118, ISBN 83-09-00163-0 .

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[powo-3] Aegopodium podagraria L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-23] .

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 25, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[cincura-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.

[notatnik-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Notatnik rolnika. Podagrycznik pospolity. [dostęp 2018-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-04)].

[discover-7] Discover Life Maps. [dostęp 2018-03-04].

[rutkowski-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[koczwara-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 68-69 .

[nowinski-10] Marian Nowiński: Chwasty łąk i pastwisk. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966.

[seidl-11] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[matuszkiewicz-12] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005, s. 106, 150. ISBN 83-01-14439-4.

[bioinfo-13] Malcolm Storey: Aegopodium podagraria L. (Ground Elder, Ground-elder, Goutweed, Bishop’S Weed). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-03-04].

[az-14] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[grabowska-15] BeataB. Grabowska BeataB., TomaszT. Kubala TomaszT., Encyklopedia bylin. T. 1, A-J, Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2011, s. 51, ISBN 978-83-7506-845-0, OCLC 802818812 .

[luczaj-16] Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004, s. 165. ISBN 83-904633-5-0.

[17] StanisławS. Włodarczyk StanisławS., Botanika łąkarska, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 118, ISBN 83-09-00163-0 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]