Perz właściwy
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
perz właściwy | ||
Nazwa systematyczna | |||
Elymus repens (L.) Gould Madroño 9:127. 1947 | |||
Synonimy | |||
|
Perz właściwy[3] (Elymus repens) – gatunek byliny należący do rodziny wiechlinowatych. Znany też jako perz pełzający[4]. Występuje w Europie i Azji, na obszarach o klimacie kontynentalnym i subkontynentalnym. W Polsce roślina bardzo pospolita na całym niżu i w niższych położeniach górskich.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Łodyga
- Źdźbła wzniesione lub podnoszące się, nagie i gładkie, z kolankami i międzywęźlami. Osiągają wysokość 20–150 cm.
- Liście
- Wyrastają na łodydze skrętolegle, są żywozielone lub sinozielone, płaskie, równowąskie, o szerokości 4–15 mm. Otwartymi pochwami obejmują łodygę, młode pochwy liściowe są nieco owłosione, starsze są nagie. U nasady mają duże, wąskie ostrogi, sierpowato obejmujące źdźbło. Blaszka liściowa z wierzchu szorstka, z prześwitującymi nerwami, języczek liściowy krótki, delikatnie ząbkowany, przeważnie rdzawy.
- Kwiaty
- Na szczycie łodygi zebrane w spłaszczone kłosy o długości ok. 10 cm. Każdy kłos składa się z ok. 15-20 gęstych, jajowatolancetowatych, spłaszczonych po bokach kłosków. Kłoski o długości 10–15 mm, nieco odstające, zwykle 3-5 kwiatowe, ustawione na łodydze w dwóch szeregach, szeroką stroną do środka kłosa. 2 plewy niemal jednakowe, o długości 6–12 mm, zwykle 5-7 nerwowe. Dolna plewa lancetowata, zwykle zaostrzona i zakończona ością o długości do 6 mm. Roślina kwitnie od czerwca do września, jest wiatropylna.
- Owoc
- Równowąski, podługowaty, szarobiały lub żółtawy ziarniak o długości ok. 7–8 mm, nieco ponad 1 mm szerokości. Jest oplewiony.
- Kłącze[5]
- Błyszczące, żółtawe, jasnobrunatne lub żółtawobrunatne o grubości 2 do 3 mm. Międzywęźla długie do 6 cm są podłużnie bruzdowane i puste w środku. Na przekroju poprzecznym węzłów widoczny jest żółtawy rdzeń.
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Doskonale radzi sobie na wszystkich typach gleb uprawnych (z wyjątkiem skrajnie suchych gleb piaszczystych). Apofit, pospolity i bardzo uciążliwy chwast pól uprawnych. Rozprzestrzenia się przez nasiona dostające się do gleby wraz z ziarnem siewnym. W uprawach rolnych rozmnaża się wegetatywnie – odtwarzając się nawet z niewielkich fragmentów rozłogów. Geofit ryzomowy. Masowo zarasta ugory i nieużytki rolne. Rośnie także na siedliskach naturalnych – w zaroślach i na skrajach lasów. Jest bardzo wytrzymały na niesprzyjające warunki środowiska i doskonale radzi sobie w konkurencji z innymi roślinami o wodę i światło. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Agropyretea, Ass. Convolvulo-Agropyreton[6].
Zmienność
[edytuj | edytuj kod]Tworzy mieszańce z perzem sinym i perzem sitowym. Gatunek zróżnicowany na cztery podgatunki[7]:
- Elymus repens subsp. arenosus Melderis - występuje na wybrzeżach północno-zachodniej Europy
- Elymus repens subsp. atlantis (Maire) Ibn Tattou - rośnie w górach Atlas w Maroku
- Elymus repens subsp. calcareus (Cernjavski) Melderis - występuje w górach Macedonii
- Elymus repens subsp. repens - rośnie w całym zasięgu gatunku
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Surowiec zielarski
- Kłącze perzu (Graminis rhizoma) – całe lub rozdrobnione, umyte i wysuszone kłącze oczyszczone z korzeni przybyszowych[5]. Zawiera takie składniki, jak: inulina, saponiny, olejek eteryczny zawierający głównie kapilen, kwasy organiczne, substancje gumowe, śluzy (około 10%), krzemionkę, duże ilości węglowodanów - szczególnie trycytyny (3-18%), sole mineralne (zwłaszcza potas i żelazo), witaminę C).[potrzebny przypis]
- Działanie
- Słabe przeczyszczające, moczopędne, przeciwbakteryjne, przeciwgorączkowe, żółciopędne. Największe zastosowanie znajduje w leczeniu chorób przemiany materii, jako tzw. zioło czyszczące krew – w leczeniu choroby reumatycznej, dny moczanowej, trądziku. Jest surowcem bogatym w związki pochodne fruktozy – jest odpowiedni jako środek dietetyczny dla diabetyków. Używa się go po zatruciach, gdy trzeba z organizmu jak najszybciej usunąć trucizny, jak również po przebytych zakażeniach. Wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych. Stosowany jest także w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych, przy obrzękach wątroby, zmniejszonym wydzielaniu żółci, kamicy żółciowej, hemoroidach. Najczęściej stosowany jest w postaci odwaru.
Odwar z kłączy (1 łyżkę stołową rozdrobnionego suszu zalać 1 szklanką wody, doprowadzić do zawrzenia i od tego momentu gotować pod przykryciem przez 5-7 minut, przecedzić w razie potrzeby pić 2-3 razy dziennie po 2/3 szklanki) to bardzo skuteczny środek moczopędny i zalecany pomocniczo w cukrzycy. Jego picie stosuje się również w chorobach nerek, pęcherza moczowego, dolegliwości ze strony wątroby, kamicy nerkowej i żółciowej, złej przemianie materii i jako zioło „czyszczące krew”.
- Zbiór i suszenie
- Zbiór następuje wiosną lub na jesieni. Zebrane kłącze myje się i suszy w przewiewnym cieniu. Po wysuszeniu kłącza są czyszczone z drobnych korzeni przybyszowych i krajane na odcinki do 1cm.
Inne zastosowania
[edytuj | edytuj kod]- Zastosowanie rolnicze perzu jest niewielkie – ziele i kłącza mogą być używane jako pasza dla zwierząt.
- W okresach głodu dodawano do mąki zmielone kłącza perzu. Dodatek ten nie tylko ma własności odżywcze, ale również korzystnie oddziałuje na zdrowie.
- Kłącza perzu obok korzenia ryżowego, były niegdyś używane do wyrobu włosia szczotek i mioteł. Współcześnie zastosowanie to zostało wyparte przez znacznie tańsze w produkcji włókna wykonane z tworzyw syntetycznych
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-26] (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 630. ISBN 83-01-00129-1.
- ↑ a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Elymus repens na eMonocot [dostęp 2014-01-09].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
- Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
- Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
- Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- Stanisław Kohlmünzer: Farmakognozja: podręcznik dla studentów farmacji. Wyd. V unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003, s. 669. ISBN 83-200-2846-9.
- BioLib: 42531
- EoL: 1115777
- Flora of North America: 242320344
- FloraWeb: 27778
- GBIF: 5290299
- identyfikator iNaturalist: 60284
- IPNI: 90320-2
- ITIS: 512839
- NCBI: 52152
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-411505
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:90320-2
- Tela Botanica: 23913
- identyfikator Tropicos: 25515687
- USDA PLANTS: ELRE4
- CoL: 6F6PV