Pardwa mszarna

Pardwa mszarna
	Lagopus lagopus
	(Linnaeus, 1758)
	; Pardwa mszarna wiosną
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	grzebiące
Rodzina	kurowate
Podrodzina	bażanty
Plemię	Tetraonini
Rodzaj	Lagopus
Gatunek	pardwa mszarna
Synonimy
	Tetrao lagopus Linnaeus, 1758;
	Tetrao lagopus Linnaeus, 1758;
Podgatunki
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; Pardwa mszarna - zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Pardwa mszarna^[5], pardwa^[6] (Lagopus lagopus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae).

Systematyka

Systematyka tego gatunku jest zagmatwana, głównie ze względu na skomplikowany proces pierzenia^[7]. Wiele podgatunków jest ze sobą łączonych i to w różny sposób przez różnych autorów. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia 16 podgatunków L. lagopus^[8]:

L. lagopus scotica (Latham, 1787) – pardwa szkocka^[5] – Wielka Brytania, Irlandia.
L. lagopus variegata Salomonsen, 1936 – wysepki u wybrzeży zachodniej Norwegii.
L. lagopus lagopus (Linnaeus, 1758) – pardwa mszarna^[5] – Skandynawia, północna Rosja.
L. lagopus rossica Serebrovski, 1926 – kraje bałtyckie do centralnej Rosji.
L. lagopus koreni Thayer & Bangs, 1914 – Syberia do Kamczatki.
L. lagopus maior T. Lorenz, 1904 – północny Kazachstan, południowo-zachodnia Syberia.
L. lagopus brevirostris Hesse, 1912 – wschodni Kazachstan do południowo-środkowej Syberii i zachodniej Mongolii.
L. lagopus kozlowae Portenko, 1931 – północna Mongolia, południowa Syberia.
L. lagopus sserebrowsky Domaniewski, 1933 – północno-wschodnia Mongolia do południowo-wschodniej Syberii oraz północno-wschodnie Chiny.
L. lagopus okadai Momiyama, 1928 – Sachalin.
L. lagopus alascensis Swarth, 1926 – Alaska.
L. lagopus alexandrae Grinnell, 1909 – Aleuty, Kodiak, wyspy południowej i południowo-wschodniej Alaski, północno-zachodnia Kolumbia Brytyjska.
L. lagopus leucoptera Taverner, 1932 – północna część Kanady i jej arktyczne wyspy.
L. lagopus alba (J.F. Gmelin, 1789) – północna Kanada.
L. lagopus ungavus Riley, 1911 – północno-wschodnia Kanada.
L. lagopus alleni Stejneger, 1884 – Nowa Fundlandia.

Autorzy Handbook of the Birds of the World wyróżnili dodatkowo trzy podgatunki^[7]:

L. lagopus birulai Serebrovsky, 1926 – Wyspy Nowosyberyjskie
L. lagopus muriei Gabrielson & Lincoln, 1959 – wschodnie Aleuty, Kodiak. IOC wlicza tę populację do L. lagopus alexandrae.
L. lagopus kamtschatkensis Momiyama, 1928 – Kamczatka i północne Wyspy Kurylskie.

Występowanie

Zamieszkuje północną Europę, północną i środkową Azję oraz północną część Ameryki Północnej. Granica występowania wciąż przesuwa się ku północy. Występuje licznie w Skandynawii, gdzie jest ptakiem łownym. Podgatunek pardwa szkocka (L. lagopus scotica, niekiedy uznawana za odrębny gatunek Lagopus scotica) zamieszkuje wrzosowiska i torfowiska Szkocji, północnej Anglii i Irlandii (jest tam licznym ptakiem łownym).

Na terenie Polski w jej dzisiejszych granicach jeszcze w XVI wieku ptak ten być może gniazdował (jest wspomniany w dziele Mateusza Cygańskiego). Później zalatywał tylko wyjątkowo – w XIX wieku stwierdzony był dwukrotnie w północno-wschodniej Polsce. Mógł to być tylko podgatunek L. lagopus rossica. Ponadto dawniej kilkakrotnie podejmowano próby aklimatyzacji, np. w 1901 r. próbowano osiedlić pardwy szkockie nad jeziorem Łebsko^[9]. Nadal figuruje w spisie rodzimych gatunków, choć nie jest widywana.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Obie płci wyglądają podobnie i pierzą się 3 razy w roku. Koguty odróżnia się po większej czerwonej narośli skórnej nad okiem, tzw. róży – fragment nagiej skóry o czerwonym zabarwieniu pokryty brodawkami. Mają mocny dziób, niewielkie skrzydła i krótkie nogi. Pardwa mszarna podobna jest do pardwy górskiej, ale nieco od niej większa. Wydziela się 2 główne podgatunki:

L. lagopus lagopus – nad okiem czerwona róża, która jest wyraźniejsza u samca. Skrzydła białe, skrajne sterówki czarne. Zimą biała (nie ma czarnego paska ocznego tak jak pardwa górska), natomiast wiosną głowa i szyja szarobrunatna, boki ciała rude, a spód biały. Latem cała (poza białymi skrzydłami i ogonem) ruda w różnych odcieniach, samce są kasztanowobrązowe. W okresach przejściowych upierzenie pośrednie. Ma gęsto opierzony skok i pazury, dlatego też nogi z nitkowatymi piórami przypominają małe łapy ssaka. Ułatwiają one ptakom poruszanie się po śniegu.

Dzwoniący głos samca, jaki można usłyszeć, przypomina ludzki śmiech.

Pardwa szkocka (L. lagopus scoticus) – od pardwy mszarnej różni się ciemniejszym ubarwieniem latem i rdzawymi skrzydłami. Nie przybiera białej szaty zimowej.

Wymiary średnie

Długość ciała ok. 40–41 cm
Rozpiętość skrzydeł 60–65 cm
Masa ciała ok. 600 g

Biotop

Tundra, lasotundra, wrzosowiska o niskiej roślinności i pojedynczych krzewach oraz mszary. Są to zatem nieleśne siedliska powyżej granicy lasu w górach lub otwarte przestrzenie.

Okres lęgowy

Samica pardwy w upierzeniu zimowym, Norwegia

Gniazdo

Lęg zakładany w zagłębieniu w ziemi, podobnie jak u pardwy górskiej. Skąpo wyścielają gniazdo częściami roślin. Otoczone jest krzewami lub trawami. Tworzą monogamiczne pary.

Jaja

Jeden lęg w roku (w maju lub czerwcu) z 8 do 12 jaj.

Wysiadywanie

Jaja wysiadywane są przez okres 21 dni przez samicę.

Pisklęta

Zwykle 6–10 pisklętami opiekują się oboje rodzice. Szybko rosną, tak że już po 1,5 tygodniu zaczynają podlatywać. Młode dojrzewają płciowo w wieku jednego roku.

Pożywienie

Różne części roślin – pąki, jagody, nasiona, latem (w czasie wychowywania młodych) również bezkręgowce.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje pardwę mszarną za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji szacunkowo mieści się w przedziale 10–30 milionów dorosłych osobników. Trend liczebności populacji jest spadkowy^[3].

W Polsce ptak ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[10].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Lagopus lagopus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ McGowan 1994 ↓, s. 402.
↑ ^a ^b Lagopus lagopus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b BirdLife International and NatureServe (2014) Bird Species Distribution Maps of the World. 2012. Lagopus lagopus. In: IUCN 2015. The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2015.2. http://www.iucnredlist.org. Downloaded on 08 July 2015.
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Tetraonini Leach, 1820 (wersja: 2020-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-25].
↑ Busse i in. 1991 ↓, s. 53.
↑ ^a ^b Willow Grouse (Lagopus lagopus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)]. (ang.).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Pheasants, partridges, francolins. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-30]. (ang.).
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 268. ISBN 83-919626-1-X.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
P. J. K. McGowan: Family Phasianidae (Pheasants and Partridges). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 2: New World Vultures to Guineafowl. Barcelona: Lynx Edicions, 1994. ISBN 84-87334-15-6. (ang.).
Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Lagopus lagopus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[CITEREFMcGowan1994402-2] McGowan 1994 ↓, s. 402.

[iucn-3] Lagopus lagopus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[IUCN_map-4] BirdLife International and NatureServe (2014) Bird Species Distribution Maps of the World. 2012. Lagopus lagopus. In: IUCN 2015. The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2015.2. http://www.iucnredlist.org. Downloaded on 08 July 2015.

[mk-5] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Tetraonini Leach, 1820 (wersja: 2020-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-25].

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki199153-6] Busse i in. 1991 ↓, s. 53.

[ibc-7] Willow Grouse (Lagopus lagopus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)]. (ang.).

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Pheasants, partridges, francolins. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-30]. (ang.).

[9] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 268. ISBN 83-919626-1-X.

[10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]