Maksym Żeleźniak
 Maksym Żeleźniak - jeden z przywódców powstania na Ukrainie | |
| hetman | |
| Data i miejsce urodzenia |
ok. 1740 |
|---|---|
| Data śmierci |
po 1768 |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy |
Powstanie chłopów, hajdamaków i kozaków na Ukrainie w 1768 |
Maksym Żeleźniak (ukr. Максим Залізняк, ros. Максим Железняк) (ur. ok. 1740, zm. po 1768) – kozak zaporoski, przywódca powstania chłopskiego tzw. koliszczyzny.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w chutorze Kałyniwka pomiędzy wsiami Medwediwka i Iwkowce w okolicy Czehrynia w rodzinie chłopskiej. Według innego źródła przyszedł na świat w Iwkowcach[1]. Po śmierci ojca, w wieku 13 lat uciekł na Zaporoże. Około 1757 dotarł do kurenia tymoszewskiego i przez kolejne pięć lat zdobywał środki na utrzymanie wykonując drobne prace. W 1762 przeniósł się nad dolny brzeg Dniepru i utrzymywał się z rybołówstwa[1].
Od 1767 był sługą klasztornym w Monasterze Motronińskim[1]; był niepiśmienny[2].
W 1768 roku został jednym z przywódców koliszczyzny, wystąpienia hajdamackiego (w tym zbiegłych chłopów) na Ukrainie Prawobrzeżnej. Do wywołania powstania miał go przekonać ihumen prawosławny[3]. Został wybrany pułkownikiem, następnie hetmanem wojska hajdamackiego. Żeleźniak wraz z Iwanem Gontą byli bezpośrednio odpowiedzialni za rzeź humańską (21 czerwca 1768), kiedy po zdradzie Gonty hajdamacy opanowali zamek w Humaniu, wymordowali w mieście w ciągu jednego dnia do 20 tysięcy Polaków i Żydów, księży rzymskokatolickich i unickich, oraz innych ludzi szukających tam ratunku.
Kiedy powstanie zaczęło wymykać się spod kontroli, został schwytany przez wojska rosyjskie, po czym jako rosyjski poddany najprawdopodobniej skazany na katorgę i wywieziony na Syberię, do Nerczyńska, gdzie zmarł. Według innej wersji, zbiegł z zesłania, lecz został pojmany; istnieje też wersja, że zbiegł i wziął udział w powstaniu Jemieljana Pugaczowa w latach 1773-1775.
Żeleźniak jest jednym z głównych bohaterów poematu Hajdamacy (1841) Tarasa Szewczenki.
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Jego imię nosił pułk konny Armii Czynnej Ukraińskiej Republiki Ludowej[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Władysław Andrzej Serczyk, Koliszczyzna, Kraków 1968, s.77
- ↑ Władysław A. Serczyk, Historia Ukrainy, 1979, s. 191
- ↑ Leszczyński 2020 ↓, s. 216.
- ↑ Andrij Rukkas: Razem z Wojskiem Polskim. Armia Ukraińskiej Republiki Ludowej w 1920 roku. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej–Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020, s. 304. ISBN 978-83-8098-843-9.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Samsonowicz: Historia Polski do roku 1795. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1976.
- Adam Leszczyński: Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania. Wyd. 1. Warszawa: Grupa Wydawnicza Foksal Sp. z o.o., 2020. ISBN 978-83-280-8347-9.