Małogoszcz

Małogoszcz
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek w Małogoszczu (Plac Tadeusza Kościuszki)
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	jędrzejowski
Gmina	Małogoszcz
Prawa miejskie	1408–1869, 1996
Burmistrz	Paweł Król
Powierzchnia	9,68 km²
Populacja (31.12.2021); • liczba ludności; • gęstość	; 3647; 376,8 os./km²
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	28-366
Tablice rejestracyjne	TJE
	Położenie na mapie gminy Małogoszcz Małogoszcz
	Położenie na mapie Polski Małogoszcz
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Małogoszcz
	Położenie na mapie powiatu jędrzejowskiego Małogoszcz
	50°48′48″N 20°16′06″E/50,813333 20,268333
TERC (TERYT)	2602034
SIMC	0249343
	Urząd miejskiul. Jaszowskiego 3a; 28-366 Małogoszcz
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Małogoszcz – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Małogoszcz.

Gród kasztelański w prowincji łęczyckiej przed rozbiciem dzielnicowym i w księstwie łęczyckim do I połowy XIII wieku^[3]. Miasto królewskie w powiecie chęcińskim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku^[4]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego. Nazwa miasta pochodzi od staropolskiego imienia męskiego Małogost^[5].

Małogoszcz położony jest w historycznej Małopolsce, leżał w ziemi radomskiej, stanowiącej północno-zachodnią część ziemi sandomierskiej^[6]^[7].

Według danych z 1 stycznia 2018 Małogoszcz liczył 3 809 mieszkańców^[1].

W Małogoszczu znajduje się Szkoła Podstawowa im. 24 lutego 1863 roku oraz Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Powstania Styczniowego. Funkcjonują one w jednym budynku przy ul. 11 Listopada. W pobliżu miasta znajduje się cementownia, której właścicielem obecnie jest koncern Lafarge. Życie kulturalne miasta organizuje Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. W architekturze urbanistycznej zwraca uwagę osiedle wybudowane w latach 70. XX wieku podczas wznoszenia Cementowni Małogoszcz. Centrum architektonicznym miasta jest zabytkowy rynek. Na terenie miasta działa rozbudowana sieć internetowa zapewniająca mieszkańcom nielimitowany dostęp do internetu. Rozpoczęła ona działalność w 2003 roku.

W mieście swoją siedzibę ma klub piłkarski Wierna Małogoszcz, grający w latach 2004–2011 w III lidze^[8].

Przez miasto przechodzi niebieski szlak turystyczny z Jedlnicy do Żarczyc a na placu Kościuszki (rynku) zaczyna się czarny szlak do rezerwatu Milechowy^[9].

Historia

Osobne artykuły: Kasztelanie zapilickie i Kasztelania małogoska.

Małogoszcz został założony w czasach wczesnopiastowskich jako osada na skrzyżowaniu szlaków handlowych. Przed rozbiciem dzielnicowym i w początkowej fazie rozbicia dzielnicowego, gród kasztelański Małogoszcz znajdował się w prowincji łęczyckiej, a od ok. 1231 r. w księstwie łęczyckim (księstwo to wtedy razem z Małogoszczem zostało odłączone przez Konrada Mazowieckiego od księstwa krakowskiego i przyłączone do Mazowsza)^[3]^[10]. Za rządów Konrada Mazowieckiego księstwo łęczyckie utraciło w 1239 r. lub 1243 r. kasztelanię małogoską, ale również dwie inne kasztelanie zapiliczańskie (zlokalizowane po stronie wschodniej Pilicy): żarnowską i skrzyńską, które na stałe przeszły do dzielnicy sandomierskiej^[3]^[10]^[11]^[12].

Najstarsze zapiski o grodzie kasztelańskim pochodzą z bulli arcybiskupa gnieźnieńskiego z 1136. Gród miał arcybiskupowi oddawać dziesięcinę ze zboża, miodu oraz skór. W XII w. Małogoszcz stanowił ważny lokalny ośrodek gospodarczy. Osada była znana jako gród kasztelański Malogost oraz często odwiedzana przez książąt i królów polskich. W 1140 roku przebywała w Małogoszczu wdowa po Bolesławie Krzywoustym księżna Salomea. W 1259 r. gród został zniszczony przez najazd tatarski. W XIV wieku król Kazimierz Wielki wzniósł fortyfikacje obronne. W 1273 r. w Małogoszczu spędzała dzień Bożego Narodzenia Święta Kinga, księżna krakowska i sandomierska.

W 1408 r. Małogoszcz uzyskał od króla Władysława Jagiełły prawa miejskie. Miasto zachowało obowiązek udzielania stacji^[13]. W 1572 r. przez Małogoszcz wieziono do Krakowa ciało Zygmunta Augusta. 1 czerwca 1582 r. w Małogoszczu nocował Stefan Batory udający się do Warszawy na swoją koronację. W latach 1591–1595 w Małogoszczu wybudowano kościół w stylu barokowym.

Pomyślny rozwój miasta był związany z rozwojem wyrobu płótna (XVI–XVII w.). W pierwszej połowie XVII w., zwłaszcza w czasie kiedy starostami małogoskimi byli Samuel i Stanisław Lanckorońscy, trwał nieprzerwanie do potopu szwedzkiego rozwój miasta, co znalazło potwierdzenie w liczbie ludności i stanie zabudowy. Szacuje się, iż przed „potopem” w mieście było 180 budynków mieszkalnych i 1200 osób. Po odejściu wojsk szwedzkich, w 1661 r. przybyli do miasta lustratorzy królewscy naliczyli ogółem 130 budynków, z czego 114 w części królewskiej i 16 w części kościelnej. Liczbę ludności oszacowano na ok. 700-800 osób. Wynika z tego, że straty w ludziach zamknęły się w granicach 380–400 osób^[14]. Był to obraz pełnej pauperyzacji miasta i mieszczan, jednak nie tak katastrofalny, jak zniszczonych niemal doszczętnie Chęcin.

W 1795 r. w wyniku III rozbioru Polski miasto znalazło się w zaborze austriackim. Małogoszcz zapisał się następnie w polskich walkach narodowowyzwoleńczych. W czerwcu 1794 r. zatrzymał się w nim z armią naczelnik generał Tadeusz Kościuszko po bitwie pod Szczekocinami. Kwaterował na plebanii, która pełniła też funkcję lazaretu (wśród rannych był Bartosz Głowacki). Tu też zmarli od ran odniesionych w bitwie pod Szczekocinami generałowie Insurekcji kościuszkowskiej Jan Grochowski i Józef Wodzicki^[15] (gen. Józef Wodzicki pochowany został w kościele OO. kapucynów w Krakowie). W nieistniejącym kościele św. Krzyża (Betanii) przy ulicy Warszawskiej, w 1794 r. mieścił się powstańczy lazaret (obecnie znajduje się tam szkoła).

24 lutego 1863 r. rozegrała się jedna z najkrwawszych bitew powstania styczniowego – I bitwa pod Małogoszczem. W małogoskiej plebanii mieścił się sztab generała Mariana Langiewicza. Za pomoc powstańcom, a także z powodu spadku liczby ludności, w 1869 r. rząd rosyjski odebrał Małogoszczowi prawa miejskie.

W 1904 r. wielki pożar zniszczył znaczną część osady. Podczas I wojny światowej, na przełomie 1914 i 1915 r., linia frontu przebiegała w pobliżu Małogoszcza, który został doszczętnie zniszczony przez ogień artyleryjski. W 1915 r. wieś została zajęta przez wojska niemieckie i austriackie.

Osobny artykuł: Stacja Małogoszcz.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w granicach woj. kieleckiego.

W styczniu 1945 r.do Małogoszcza wkroczyły wojska radzieckie.

W 1996 r. Małogoszcz odzyskał prawa miejskie.

Żydzi w Małogoszczu

W 1775 r. miasto uzyskało przywilej zabraniający żydowskiego osadnictwa. Jednakże prawdopodobnie ok. 1789 r. żyli już tutaj Żydzi. W 1882 r. powstała samodzielna gmina żydowska. W okresie międzywojennym liczba małogoskich Żydów stale wzrastała z 415 osób w 1921 r. (19% ogółu mieszkańców) do 1050 w 1938 r. Bożnica znajdowała się przy ulicy Jędrzejowskiej 16, zaś cmentarz żydowski przy szosie prowadzącej do Jędrzejowa. Podczas II wojny światowej, 28 sierpnia 1942 r., Niemcy zebrali wszystkich tutejszych Żydów i wywieźli ich do Jędrzejowa. Stamtąd deportowano ich do obozu zagłady w Treblince.

Demografia

Na koniec 2014 r. miasto zajmowało powierzchnię 9,68 km² i liczyło 3872 mieszkańców^[16].

Piramida wieku mieszkańców Małogoszcza w 2014 roku^[1].

Urodzeni

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Małogoszczu.

Zabytki

kościół pw. Wniebowzięcia NMP wybudowany w latach 1591–1595, dzięki staraniom dziekana małogoskiego Jakuba Biedy Chrostkowica. W roku 1642 dobudowano wieżę. Do niej w roku 1894 dostawiono jeszcze kruchtę. Kościół, drewniana dzwonnica z połowy XIX w. i budynek plebanii z przełomu XVI i XVII tworzą zespół wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.112/1-3 z 11.02.1967)^[17].
- chrzcielnica z 1610 roku
Kościół pw. św. Stanisława Biskupa z 1595 roku na wzgórzu Babinek. Zbudowany z inicjatywy Jakuba Biedy Chrostkowica. Obecnie pełni funkcję kaplicy cmentarnej. Okrągłą wieżę wieńczy fryz z ornamentowanych kafli późnorenesansowych z końca XVI stulecia. Kamienny, późnorenesansowy portal. W ołtarzu znajduje się obraz z końca XVIII wieku przedstawiający patrona kościoła, otoczonego duchowieństwem i szlachtą, ukazujący go w chwili wskrzeszania Piotrowina. Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.113 z 11.02.1967)^[17]
cmentarz żydowski z II połowy XIX w. (nr rej.: A.114 z 8.01.1991)^[17]
pomnik Tadeusza Kościuszki, wzniesiony przez małogoszczan w 1917 r.
cmentarz z mogiłami powstańców z 1863 roku

Nieistniejące:

Kościół św. Krzyża z 1617 r. ze szpitalem „Betania”. Zniszczony po 1794 roku.

Wspólnoty wyznaniowe

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Małogoszcz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
↑ ^a ^b ^c MarekM. Koter MarekM., Historyczno-geograficzne podstawy oraz proces kształtowania się regionu łódzkiego., [w:] T.T. Marszał (red.), Miasto – region – gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016, s. 131–161 .
↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
↑ M. Karaś, O staropolskich imionach dwuczłonowych zachowanych w nazwach miejscowych, [w:] Onomastica, r. II, z. 2, Wrocław 1956.
↑ Stanisław Kutrzeba: Skład Sejmu Polskiego 1493–1793 w: „Przegląd Historyczny”, tom II, nr 3, red. Jan Karol Kochanowski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1906, s. 312.
↑ Sławomir Wróblewski: Zamki i dwory obronne województwa sandomierskiego w średniowieczu. Wydawnictwo GOLDRUK, Nowy Sącz 2006, s. 23. ISBN 83-924034-5-2
↑ Szymon Piasta: 80 lat Świętokrzyskiego Związku Piłki Nożnej. Kielce: Oficyna Poligraficzna APLA Spółka Jawna, 2008, s. 292-294. ISBN 978-83-85953-44-9.
↑ opis szlaku na stronie Urzędu Miasta i Gminy.
↑ ^a ^b PawełP. Zięba PawełP., Przynależność administracyjno-terytorialna Przedborza na przestrzeni wieków [online], przedborz.com.pl [dostęp 2019-09-16] .
↑ Żarnów: Historia miejscowości [online], sztetl.org.pl (Wirtualny Sztetl) [dostęp 2019-09-16] .
↑ Malogoszcz – miasto królewskie [online], dawnekieleckie.pl, 13 listopada 2011 [dostęp 2019-09-16] .
↑ TadeuszT. Brzeczkowski TadeuszT., Podatki zwyczajne w Polsce w XV wieku, [w:] Acta Universitatis Nicolai. Copernici, Historia XVIII – Nauki Humanistyczne”, z. 128, Toruń 1982, s. 58 .
↑ [w:] Studia Kieleckie, Ludność Małogoszcza w latach 1662-1686 w świetle ksiąg metrykalnych 1974, s. 61-73.
↑ J.J. Wiśniewski J.J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Jędrzejowskiem, Mariówka 1930, s. 107 .
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. GUS, 2011-08-10, s. 142. ISSN 1505-5507.
↑ ^a ^b ^c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 8 [dostęp 2015-10-15] .
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04] .

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona internetowa miasta
Małogoszcz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 37 .
Małogoszcz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 297 .

[Populacja2018-1] Małogoszcz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[2] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.

[:0-3] MarekM. Koter MarekM., Historyczno-geograficzne podstawy oraz proces kształtowania się regionu łódzkiego., [w:] T.T. Marszał (red.), Miasto – region – gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016, s. 131–161 .

[4] Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.

[5] M. Karaś, O staropolskich imionach dwuczłonowych zachowanych w nazwach miejscowych, [w:] Onomastica, r. II, z. 2, Wrocław 1956.

[6] Stanisław Kutrzeba: Skład Sejmu Polskiego 1493–1793 w: „Przegląd Historyczny”, tom II, nr 3, red. Jan Karol Kochanowski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1906, s. 312.

[7] Sławomir Wróblewski: Zamki i dwory obronne województwa sandomierskiego w średniowieczu. Wydawnictwo GOLDRUK, Nowy Sącz 2006, s. 23. ISBN 83-924034-5-2

[8] Szymon Piasta: 80 lat Świętokrzyskiego Związku Piłki Nożnej. Kielce: Oficyna Poligraficzna APLA Spółka Jawna, 2008, s. 292-294. ISBN 978-83-85953-44-9.

[9] s szlaku na stronie Urzędu Miasta i Gminy.

[:1-10] PawełP. Zięba PawełP., Przynależność administracyjno-terytorialna Przedborza na przestrzeni wieków [online], przedborz.com.pl [dostęp 2019-09-16] .

[11] Żarnów: Historia miejscowości [online], sztetl.org.pl (Wirtualny Sztetl) [dostęp 2019-09-16] .

[12] Malogoszcz – miasto królewskie [online], dawnekieleckie.pl, 13 listopada 2011 [dostęp 2019-09-16] .

[13] TadeuszT. Brzeczkowski TadeuszT., Podatki zwyczajne w Polsce w XV wieku, [w:] Acta Universitatis Nicolai. Copernici, Historia XVIII – Nauki Humanistyczne”, z. 128, Toruń 1982, s. 58 .

[14] [w:] Studia Kieleckie, Ludność Małogoszcza w latach 1662-1686 w świetle ksiąg metrykalnych 1974, s. 61-73.

[15] J.J. Wiśniewski J.J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Jędrzejowskiem, Mariówka 1930, s. 107 .

[16] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. GUS, 2011-08-10, s. 142. ISSN 1505-5507.

[zabytek-17] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 8 [dostęp 2015-10-15] .

[18] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Miasta	Małogoszcz
Części miasta	Jarków Sabianów Suwałki
Wsie	Bocheniec Henryków Karsznice Kozłów Lasochów Leśnica Lipnica Ludwinów Mieronice Mniszek Rembieszyce Wiśnicz Wola Tesserowa Wrzosówka Wygnanów Zakrucze Złotniki Żarczyce Duże Żarczyce Małe
Części wsi	Błonie Bołdyn Dziadówki (Lasochów) Dziadówki (Żarczyce Małe) Górka Kolonie (Leśnica) Kolonie (Złotniki) Leśniczówka Milianów Okupniki (Wola Tesserowa) Okupniki (Wygnanów) Okupniki (Zarzyce Duże) Okupniki Drugie Okupniki Pierwsze Pniak Polesie Poprzeczaki Stara Wieś Zakrucze
Kolonia	Góry Lasochowskie
Kolonie wsi	Brzezinki Cieśle Dziadówki (Leśnica) Dziadówki (Mniszek) Górajek Hektary Jelonek Kępa Nowa Wieś Parcela Pręty
Osady wsi	Borki Brodki Bugaj Grobla Jaców Ława Pałeczki Pierzchnica Podwyspa Słupek Stacja Małogoszcz Stoki Szubienica Stoczki Zastawy
Przysiółki wsi	Dołki Doły Jawor Kopaniny Leśniak Podedwór Żabiniec

Miasta	Jędrzejów Małogoszcz Sędziszów Wodzisław
Gminy miejsko-wiejskie	Jędrzejów Małogoszcz Sędziszów Wodzisław
Gminy wiejskie	Imielno Nagłowice Oksa Słupia Sobków

Przynależność wojewódzka	gubernia kielecka (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (1945–75)
Miasta	Jędrzejów (do 1870 i od 1916) Małogoszcz (do 1870) Sobków (do 1870) Wodzisław (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Brzegi (do 1954) Imielno (od 1973) Jędrzejów (Andrejew) (1870–1916) Jędrzejów (od 1973) Kozłów (do 1870) Lipa (do 1874) Małogoszcz (od 1870) Mierzwin (do 1954) Mstyczów (do 1954) Nagłowice Nawarzyce (do 1954) Oksa (od 1973) Prząsław (do 1954) Raków (do 1954) Sędziszów Słupia (← od 1947) Sobków Węgleszyn (do 1954) Wodzisław Złotniki (do 1954)
Gromady (1954–72)	Brzegi (1954–68) Brzeście (1954–72) Chomentów (1954–72) Cierno Żabieniec (1954–59) Deszno (1954–59) Dębska Wola (1954 →) Gniewięcin (1954–59) Imielno (1954–72) Jasionna (1954–61) Jędrzejów (1969–72) Klimontów (1954–61) Korytnica (1954–59) Kozłów (1954–72) Krzcięcice (1954–72) Lipno (1954–59) Lubcza (1954–55 →) Łukowa (1954–68 (→)) Łysaków (1954–68) Małogoszcz (1954–72) Miąsowa (1954–72) Mierzawa (1954–72) Mierzwin (1954–61) Mokrzko (Mokrsko Dolne) Motkowice (1954–68) Mstyczów (1954–72) Nagłowice (1954–72) Nawarzyce (1954–72) Obiechów (1954–59) Oksa (1954–72) Opatkowice (1954–72) Pawłowice (1954–59) Piotrkowice (1954–59) Podchojny (1954–68) Potok Wielki (1954–61) Prząsław (1954–72) Rakoszyn (1954–59) Raków (1954–72) Raszków (1954–59) Rożnica (1954–61) Sędowice (1954–55 →) Sędziszów (1954–72) Skroniów (1954–68) Słupia (1954–72) Sobków (1954–72) Strzeszkowice (1954–59) Tarnawa (1954–68) Trzciniec (1954–72) Tur (1954–55 →) Warzyn (1954–72) Węgleszyn (1954–72) Węgrzynów (1954–72) Wodzisław (1954–72) Wola Teserowa (1954–61) Zielonki (1954–59) Złotniki (1954–72) Żarczyce (1954–61)