Literatura duńska

Literatura duńska – generalnie piśmiennictwo tworzone w języku duńskim na terenie Danii, jednak w poczet tej literatury tradycyjnie wchodzą również kroniki pisane w języku łacińskim oraz wczesne zapisy alfabetem runicznym.

Historia

Za pierwsze zabytki duńskiego języka pisanego uważa się zapisy runiczne z IX wieku (zob. kamienie runiczne z Jelling). Najstarsze teksty pisane to łacińskie kroniki, m.in. Gesta Danorum Saxo Grammaticusa (1208) (→ średniowieczne kroniki duńskie). Zabytki duńszczyzny to ustanowione przez króla Waldemara Zwycięskiego prawa Skanske Lov i Jyske Lov (w Codex Runicus).

Oprócz kronik w okresie średniowiecza powstawały w Danii (folke)viser (śpiewane ballady-opowieści).

Pierwsze duńskie tłumaczenie Pisma Świętego – Biblia Chrystiana III – zostało wydane w 1550 roku (Kopenhaga, nakład 3000 egzemplarzy). Była to edycja oparta głównie na niemieckim przekładzie Lutra z 1545. Biblia ta zawierała 92 drzeworyty autorstwa Erharda Altdorfera.

Duńska literatura świecka rozkwitła w epokach renesansu (prekursor: Ludvig Holberg) oraz romantyzmu (charakterystyczne dla okresu są powrót do korzeni kulturowych (→ mitologia nordycka) oraz rozwój poczucia przynależności narodowej (prekursor: Adam Gottlob Oehlenschläger, „król poezji nordyckiej”, autor hymnu narodowego Danii^[1]).

W połowie XIX wieku w historii literatury duńskiej pojawił się realizm; również w tym okresie Nikolai Frederik Severin Grundtvig (założyciel uniwersytetów ludowych) stworzył śpiewane do dziś psalmy (literatura religijna). Ważnymi postaciami okresu byli filozof Søren Kierkegaard oraz baśniopisarz Hans Christian Andersen; obydwaj znani również poza Danią.

Wiek XIX zakończył się w literaturze duńskiej tendencjami pesymistycznymi i symbolizmem (pisarze Herman Bang i nagrodzony literacką nagrodą Nobla^[2] (1917) Henrik Pontoppidan, poeci Johannes Jørgensen i Sophus Claussen, dramatopisarz Helge Rode(inne języki)). Jest to też okres tzw. → realizmu jutlandzkiego – inspiracji krajobrazem i kulturą Jutlandii (Jeppe Aakjær, Jakob Knudsen(inne języki), Johannes Jensen (nagroda Nobla^[2] w 1944)).

W XX wieku pojawiła się powieść społeczna (Martin Andersen Nexø, Hans Scherfig) oraz psychologiczna (Frederik Paludan-Müller(inne języki)); ważna dla tego okresu jest też twórczość Karen Blixen.

Literatura lat powojennych charakteryzowała się trzema osobnymi tendencjami: powrotem do romantyzmu, realizmem społecznym oraz tzw. nowym modernizmem (Peter Seeberg, Benny Andersen(inne języki), Ivan Malinovski(inne języki)).

W końcu wieku XX literatura duńska podejmowała problematykę społeczną (Vita Andersen, Christian Kampmann). Obecnie jednym z najpopularniejszych pisarzy duńskich jest Peter Høeg, piszący w duchu postkolonializmu.

Kanon literatury duńskiej

Kanon literatury duńskiej został określony 23 września 2004 roku przez duńskie ministerstwo oświaty (duń. Undervisningsministeriet)^[3]. Przez „kanon literatury” rozumie się listę duńskich autorów, z których dziełami duńskie dziecko powinno zapoznać się w procesie swej edukacji.

kanon wspólny (obowiązkowy)	szkoły podstawowe (uzup.)	gimnazja (uzup.)
bajki ludowe	baśnie ludowe	sagi
Ludvig Holberg	Johan Herman Wessel	Thomas Kingo
Adam Oehlenschläger	B.S. Ingemann	H. A. Brorson
N.F.S. Grundtvig	Christian Winther(inne języki)	Johannes Ewald
St. St. Blicher	Jeppe Aakjær	Emil Aarestrup
Hans Ch. Andersen	Thøger Larsen(inne języki)	Søren Kierkegaard
Herman Bang	H.C. Branner(inne języki)	Henrik Ibsen
Henrik Pontoppidan	Egan Mathiesen(inne języki)	J.P. Jacobsen
Johannes V. Jensen	Halfdan Rasmussen	Sophus Claussen
Martin Andersen Nexø	Tove Ditlevsen	Hans Kirk(inne języki)
Tom Kristensen	Benny Andersen(inne języki)	Villy Sørensen
Karen Blixen	Cecil Bødker	Inger Christensen
Martin A. Hansen	Ole Lund Kirkegaard(inne języki)
Peter Seeberg
Klaus Rifbjerg

Grupy i kierunki literackie

Herezja – ugrupowanie literackie skupione wokół czasopisma „Heretica” (1948–1953)^[4]
Realizm jutlandzki – nurt literacki istniejący na przełomie XIX i XX w., skupiający głównie pisarzy pochodzenia chłopskiego^[5]

Zobacz też

Przypisy

↑ Dania ma dwa hymny narodowe; autorem tekstu pierwszego Det er et yndig lang jest Adam Gottlob Oehlenschläger (1819), natomiast drugiego Kong Krystian Johannes Ewald (1828)
↑ ^a ^b Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury otrzymało trzech Duńczyków: Henrik Pontoppidan razem z Karlem Gjellerupem (1917) oraz Johannes Jensen (1944)
↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-05-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-01)].
↑ Gazda 2009 ↓, s. 202.
↑ Gazda 2009 ↓, s. 594.

Bibliografia

Stefan H. Kaszyński, Maria Krysztofiak. Dzieje literatury duńskiej. „Seria Filologia Skandynawska Nr 3”, 1985. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. ISSN 0208-7235.
Zenon Ciesielski: Słownik pisarzy skandynawskich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0275-5.
Grzegorz Gazda: Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. ISBN 978-83-01-15724-1.

[1] Dania ma dwa hymny narodowe; autorem tekstu pierwszego Det er et yndig lang jest Adam Gottlob Oehlenschläger (1819), natomiast drugiego Kong Krystian Johannes Ewald (1828)

[nobel-2] Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury otrzymało trzech Duńczyków: Henrik Pontoppidan razem z Karlem Gjellerupem (1917) oraz Johannes Jensen (1944)

[3] Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-05-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-01)].

[CITEREFGazda2009202-4] Gazda 2009 ↓, s. 202.

[CITEREFGazda2009594-5] Gazda 2009 ↓, s. 594.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]