Przejdź do zawartości

Krystyna Krahelska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Krystyna Krahelska
Danuta
Ilustracja
Krystyna Krahelska (1938)
kapral kapral
Data i miejsce urodzenia

24 marca 1914
Mazurki, gubernia mińska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

2 sierpnia 1944
Warszawa, Polska

Przebieg służby
Lata służby

1939–1944

Siły zbrojne

ZWZ-AK

Jednostki

Dywizjon Jeleń

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Walecznych (1920–1941) Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Medal Wojska Krzyż Armii Krajowej
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Legitymacja studencka Krystyny Krahelskiej wydana przez Uniwersytet Warszawski
Dom Prasy przy ul. Marszałkowskiej 3/5, w pobliżu którego została śmiertelnie ranna Krystyna Krahelska
Pomnik Syreny, do którego pozowała poetka
Fragment ekspozycji poświęconej Krahelskiej w Muzeum Powstania Warszawskiego

Krystyna Krahelska ps. „Danuta” (ur. 11 marca?/24 marca 1914 w Mazurkach k. Baranowicz, zm. 2 sierpnia 1944 w Warszawie) – polska poetka, harcerka, pielęgniarka, etnografka, żołnierz Armii Krajowej, uczestniczka powstania warszawskiego.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w rodzinnym majątku w Mazurkach nad rzeką Szczarą koło Baranowicz jako córka Jana Krahelskiego, inżyniera, późniejszego oficera WP, starosty i wojewody poleskiego w latach 1926–1932 oraz Janiny Bury, biologa. Była bratanicą Wandy Krahelskiej-Filipowiczowej (uczestniczki zamachu na rosyjskiego generała-gubernatora Skałona) oraz kuzynką męża Haliny Krahelskiej. Była to typowa rodzina inteligencka.

Od roku 1928 członek ZHP, w latach 1929–1932 prowadziła gromadę zuchów. W roku 1931 uczestniczyła w składzie delegacji polskiej w Zlocie Skautów Słowiańskich w Pradze. W 1932 zdała maturę w gimnazjum im. Romualda Traugutta w Brześciu nad Bugiem[1].

Od października 1932 studiowała geografię i historię, a następnie etnografię na Wydziale Humanistycznym UW, gdzie była podopieczną Cezarii Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczowej. Kilkakrotnie wykonywała pieśni regionalne przed mikrofonami Polskiego Radia w Wilnie i Warszawie. W maju 1939 zdała egzamin dyplomowy.

W latach 1936–1937 pozowała Ludwice Nitschowej do pomnika Syreny[2]. Nitschowa opisała Krahelską jako „wysoką, świetnie zbudowaną, mocną dziewczynę o słowiańskim, a raczej polskim typie urody”[3]. Przyjęła ona propozycję rzeźbiarki, ale nie rozgłaszała tego faktu wśród znajomych[3]. Twarz Syreny nie jest jednak jej twarzą, a rzeźbę zaczęto kojarzyć z Krahelską po wojnie, kiedy Nitschowa w jednym z wywiadów ujawniła jej nazwisko[3]. Jednak w marcu 1937 roku Maria Dąbrowska zapisała w dzienniku: (...) jedziemy do pracowni pani Kraskowskiej-Nitschowej zobaczyć pomnik Syreny (...) Pozowała do tego pomnika Krysia Krahelska, córka wojewody. Piękna jak syrena i śpiewa jak syrena[4].

We wrześniu 1939 w oblężonej stolicy działała w ramach obrony cywilnej, a podczas okupacji przebywała w Warszawie, a następnie pracowała w Państwowym Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach[1]. Od grudnia 1939 w konspiracji w Związku Walki Zbrojnej. Łączniczka i kurierka do specjalnych poruczeń na teren Nowogródczyzny. Przewoziła broń, przeszkolona w służbie sanitarnej, a w latach 1943–1944 pracowała jako pielęgniarka w szpitalu powiatowym we Włodawie. Jako sanitariuszka jeździła do oddziałów partyzanckich i szkoliła dziewczęta do służby sanitarnej[1].

Od maja 1944 przebywała w Krakowie, a od połowy lipca 1944 ponownie w Warszawie. W powstaniu warszawskim przydzielona jako sanitariuszka 1108 plutonu (dowódca ppor. Karol Wróblewski ps. „Wron”) w 3. szwadronie I dywizjonu „Jeleń” 7 pułku Ułanów Lubelskich AK pod pseudonimem „Danuta”[5]. 1 sierpnia, podczas prowadzonego przez pluton od strony ul. Polnej ataku na budynek Domu Prasy przy ul. Marszałkowskiej 3/5 (m.in. siedziba redakcji i drukarni „Nowego Kuriera Warszawskiego”), w momencie ratowania rannego kolegi została trzykrotnie postrzelona w klatkę piersiową. Była operowana w szpitalu powstańczym przy ul. Polnej 34, jednak w wyniku zadanych ran zmarła nad ranem 2 sierpnia[5][6].

Została pochowana w ogródku domu przy ul. Polnej 36. Po wojnie jej zwłoki ekshumowano i przeniesiono na stary cmentarz na Służewie[7]. Na nagrobku wyryto pierwszą zwrotkę jej piosenki „Hej, chłopcy, bagnet na broń”[8].

Pośmiertnie awansowana do stopnia plutonowego Armii Krajowej oraz odznaczona orderami.

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Wiersze i piosenki pisała od 1928. Najbardziej znaną swoją piosenkę „Hej, chłopcy, bagnet na broń” napisała w styczniu 1943 dla żołnierzy „Baszty”. Stała się ona najpopularniejszą piosenką żołnierską Polski Walczącej i powstania warszawskiego. Tekst opublikowano po raz pierwszy na łamach konspiracyjnego pisma „Bądź Gotów” (20 listopada 1943 nr 21), a następnie przedrukowano kilkakrotnie w prasie powstańczej oraz w dwóch konspiracyjnych antologiach Pieśni Podziemne (1944) i Śpiewnik B.Ch. (październik 1944), a także w wielu antologiach powojennych.

W czasie okupacji znane były i śpiewane także jej dwie wcześniejsze (napisane w latach 1941–1942) piosenki „Kołysanka” (inny tytuł „Kołysanka o zakopanej broni”) i „Kujawiak” (inne tytuły „Kujawiak konspiracyjny”, „Kujawiak partyzancki”) oraz wiersze: „Polska”, „Modlitwa” i „Wiersz o Tobruku”.

Po wojnie wydano dwa zbiory jej wierszy i piosenek: „Smutna rzeka” i „Wiersze”. Jej teksty zostały wykorzystane przez Agę Zaryan na płycie „Umiera piękno”.

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Odznaka Honorowa

[edytuj | edytuj kod]
Odznaka Honorowa im. Krystyny Krahelskiej – Pamięci Powstania Warszawskiego
Baretka
Baretka

Krystyna Krahelska jest patronką medalu ustanowionego i nadawanego przez Zarząd Główny Towarzystwa Przyjaciół Warszawy. „Odznaka Honorowa im. Krystyny Krahelskiej – Pamięci Powstania Warszawskiego” może być przyznana osobie fizycznej lub prawnej „za ocalenie od zapomnienia bohaterstwa żołnierzy i ludności cywilnej w Powstaniu Warszawskim 1944 r.” Nagradzane są różnorakie formy działalności zmierzające do przekazywania młodemu pokoleniu wspomnień z okresu powstania. O uhonorowanie odznaką mogą wnioskować urzędy i instytucje państwowe, zarządy główne stowarzyszeń kombatanckich, członkowie TPW, zarządy organizacji społecznych oraz instytucje oświatowo-wychowawcze.

W kulturze popularnej

[edytuj | edytuj kod]

W piosence „Za wolność” z płyty „Morowe Panny” wykonywanej przez Halinę Mlynkovą w refrenie, wśród uczestniczek powstania warszawskiego wspomniana jest Krystyna Krahelska – „i nasza syrenka Danusia”[12].

Wokalistka o pseudonimie artystycznym „Heroica” — Agata Przychodzka — upamiętniła tę postać w utworze pod tytułem „Dla Krystyny”. Został on zamieszczony na jej debiutanckim albumie „Pamiętam”, wydanym w 2017 r.[13][14][15][16]. W nagraniu utworu uczestniczył jako wokal w tle Grzegorz Jastrzębski, lider i wokalista zespołu Legion Twierdzy Wrocław, realizujący także projekty muzyczne pod szyldem Omerta (Omerta Band)[17][18][19].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Michalska 1988 ↓, s. 211.
  2. ↑ Hanna Michalska i in.: Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 211. ISBN 83-06-01195-3.
  3. ↑ a b c Stefan K. Kuczyński, Mieczysław Wieruszewski. Pomnik Syreny nad Wisłą. „Kronika Warszawy 3(47)”, s. 59, 1981. 
  4. ↑ Maria Dąbrowska, Dzienniki. 1933-1945, Warszawa: Czytelnik , 1988, s. 205, ISBN 83-07-00974-X.
  5. ↑ a b Michalska 1988 ↓, s. 212.
  6. ↑ Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969, s. 64.
  7. ↑ Stefan K. Kuczyński, Mieczysław Wieruszewski. Pomnik Syreny nad Wisłą. „Kronika Warszawy 3(47)”, s. 68, 1981. 
  8. ↑ Jacek Wołowski: Moja Warszawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 26. ISBN 83-01-00062-7.
  9. ↑ Historia. sp212.szkolnastrona.pl.
  10. ↑ Uchwała Nr IV/32/2007 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 11 stycznia 2007 r. w sprawie nadania nazwy rondu w Dzielnicy Ursynów m.st. Warszawy.. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego Nr 33, poz. 648 [on-line]. bip.mazowieckie.pl, 3 lutego 2007. s. 4988–4989. [dostęp 2014-02-25].
  11. ↑ Jolanta Masiewicz, Zostanie odsłonięta ławeczka Krystyny Krahelskiej we Włodawie. Będzie bogaty program uroczystości [online], Włodawa Nasze Miasto, 29 września 2022 [dostęp 2022-12-19] (pol.).
  12. ↑ Fragment koncertu Morowe Panny w parku Wolności Muzeum Powstania Warszawskiego (28 lipca 2012).
  13. ↑ Sikora (612) ↓, item/612.
  14. ↑ raciborz.com.pl 2018 ↓, /2018/02/23/rock-up-koncert-wykletym-wystapia-heroica-i-moria.
  15. ↑ discogs.com Heroica ↓, /release/11349072-Heroica-Pamiętam.
  16. ↑ ultrapatriot.pl ↓, /?1008,pl_heroica-pamietam-gratis.
  17. ↑ Witkowski 2020a ↓, /13-osob-z-zarzutami-promowania-nazizmu-w-tym-b-prezes-radia-gdansk-z-nadania-pis.
  18. ↑ Harłukowicz 2020 ↓, /dziennikarze-wyborczej-rozpracowali-polskich-fanow-hitlera/.
  19. ↑ Witkowski, Woroncow i Puchała 2023 ↓, s. 60.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krystyna_Krahelska&oldid=74927841”