Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie

Kaplica Trójcy Świętej
w Lublinie

nr rej. A/161 z 24.05.1956, 21.06.1961 i z 25.01.1967
Kaplica Trójcy Świętej (2012)
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Miejscowość	Lublin
Typ budynku	kaplica
Styl architektoniczny	gotyk i renesans lubelski
Rozpoczęcie budowy	połowa XIV wieku
Ważniejsze przebudowy	1407
Położenie na mapie Lublina Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie
Położenie na mapie Polski Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie
Położenie na mapie województwa lubelskiego Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie
51°15′01,14″N 22°34′23,20″E

Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie (pot. Kaplica Zamkowa) – kaplica znajdująca się na dziedzińcu zamkowym w Lublinie, połączona z częścią muzealną zamku. Kaplica stanowi integralną część obiektu.

Historia

Plan kaplicy

Kaplica została zbudowana pomiędzy latami 1341 a 1370 w czasach panowania Kazimierza Wielkiego. Mury całej kaplicy – nawy i prezbiterium, w obu ich poziomach – powstały wg jednej koncepcji. Posiadała nawę oraz wielokątne prezbiterium, do którego, przypuszczalnie krótko po rozpoczęciu budowy, dostawiono z obu stron zamkowe mury obwodowe. Z inicjatywy Władysława Jagiełły kaplica została przed 1418 rokiem ozdobiona malowidłami bizantyjskimi. W bryle kościoła dominowały dwa strome, schodkowe szczyty, które przetrwały do lat pięćdziesiątych XVII wieku. Dolną kondygnację przeznaczono na kryptę dla zmarłych kapelanów i miejscowych dostojników, zaś górną dla potrzeb religijnych. Wieloboczne prezbiterium oraz kwadratowa nawa sklepione były żebrowo. Sklepienie nawy podtrzymywał centralnie osadzony filar. Ten element konstrukcyjny był typowy dla architektury sakralnej i świeckiej w okresie panowania Kazimierza Wielkiego. W okresie renesansu kościół miał nadal charakter gotycki, chociaż wejście umieszczono na poziomie pierwszego piętra i ujęto je w nowy renesansowy portal, wykonany w warsztacie kamieniarskim Komasków. Dopiero w XVII wieku fasada świątyni była już zwieńczona szczytem w stylu renesansu lubelskiego.

W drugim dziesięcioleciu XV wieku podjęte zostały prace malarskie we wnętrzu kościoła. Wykonał je anonimowy zespół malarzy ruskich pod kierownictwem mistrza Andrzeja. Ściany i sklepienie pokryte zostały polichromią w stylu rusko-bizantyńskim. Malowidła ukończono w 1418 roku, co zostało utrwalone cyrylicą na tablicy fundacyjnej w łuku tęczowym kościoła. Poza scenami religijnymi zdobiącymi wnętrze kościoła znajdują się tu dwa portrety Władysława Jagiełły. Polichromię wykonano różnymi technikami: na suchym i na mokrym tynku, farbami temperowymi.

Kres świetności budowli przyniósł dekret Piusa VII z 1818 roku, ograniczający dochody mansjonarzy. Podczas prac nad nową budowlą więzienną, w latach 1823–1826, kościół został połączony z zabudowaniami neogotyckimi i stał się kaplicą więzienną. Z zewnątrz i od wewnątrz otynkowano go, przez co zniszczono bezcenne malowidła. W końcu XIX wieku kaplica więzienna uległa niewielkim przeobrażeniom: zdemontowano zewnętrzne schody, a portal przekształcono w okno. W 1899 roku Józef Smoliński odkrył fragmenty XV-wiecznej polichromii. W latach 1917–1918 odsłonięto dalsze partie malowideł.

Renowacja i prace zabezpieczające

Kaplica widziana z zewnątrz

Widok sprzed renowacji

Widok obecny, Noc Kultury 2008

W latach 50. XX wieku, po przeznaczeniu zamku na cele kultury, rozpoczęto gruntowną renowację kościoła. Około 1970 roku usunięto z dachu kaplicy dachówkę ceramiczną i położono w to miejsce blachę. Zdjęto zewnętrzne tynki oraz zrekonstruowano zabytkowe freski. Renowacja i konserwacja malowideł zakończona została w 1997 roku.

W sierpniu 2007 trwały prace mające na celu zalepienie pęknięć ścian prezbiterium. Pod fundamenty kaplicy zostały podłożone masywne podpory betonowe. Pęknięcia, mające nawet do 1 cm szerokości, spowodowała deszczówka, która wypłukiwała grunt spod fundamentów. Możliwe, że uszkodzenia powstały ponad sto lat wcześniej. Wstrzykiwano w nie ponad 2 tysiące litrów substancji klejącej, mieszaniny białego cementu i ciasta wapiennego. Na sklepieniu prezbiterium ułożono wzmacniającą siatkę z włókna węglowego zatapianej w matrycy mineralnej. Nad sklepieniem zainstalowano stalową opaskę, utrzymująca całą konstrukcję. Na wiosnę 2008 odbyła się ostatnia faza prac: usunięto ślady pęknięć i przykryto je zrekonstruowanymi freskami.

Freski

Nie wiadomo kiedy rozpoczęto pracę przy polichromii. W najstarszej księdze miejskiej Lublina widnieje wzmianka z 1407 roku o wydatkach na prace malarskie w kaplicy. Malowidła zaś ukończono 10 sierpnia 1418 roku, w dzień św. Wawrzyńca.

Fundatorem fresków bizantyjsko-ruskich był król Władysław Jagiełło. Freski wykonane były przez kilku malarzy, główny mistrz Andrzej – jego imię widnieje w napisie fundacyjnym – był autorem większości fresków związanych z cyklem świąt i męką Pańską. W cyklu świąt występują wzory tradycyjne będące charakterystycznymi dla Bizancjum, w cyklu męki Pańskiej zaś wzory serbsko-atoskie.

Za wizerunek Chrystusa, scenę Zwiastowania, postaci proroków, świętych i aniołów odpowiadał Cyryl, którego cechami charakterystycznymi były frontalne ujęcie postaci i jednolity typ twarzy.

Freski znajdujące się na ścianie tęczowej oraz dolnej strefie nawy wykonane są przez malarza Juszko, który związany był ze środowiskiem halicko-wołyńskim. W swoich pracach stosował archaiczne schematy ikonograficzne.

Technika wykorzystana do dekoracji lubelskiej kaplicy to nanoszenie roztartych z wodą barwników na mokrą zaprawę wapienną zawierającą cięte włókna lnu i słomy. Wykonawcy za każdym razem przygotowywali zaprawę potrzebną do wykonania dziennej partii. Spośród naturalnych pigmentów stosowano: biel świętojańską, malachit, węgiel drzewny, azuryt oraz glinki żelazowe. Końcowym etapem prac było pozłacanie nimbów i szczegółów szat.

Wnętrze kaplicy

Sklepienie kaplicy w chórze

Fresk na południowej ścianie prezbiterium

Freski na sklepieniu nawy

Fresk na północnej ścianie nawy

Nawa

Władysław II Jagiełło klęczy przed Matką Bożą, fresk

Wnętrze po renowacji

Architektura

Kaplica należy do dwukondygnacyjnych jednofilarowych świątyń powszechnych w łacińskiej średniowiecznej Europie. Jest podzielona na kondygnacje. Taki zabieg uwarunkowany był jej funkcją jako kaplicy królewskiej. W górnym kościele odprawiano liturgię z udziałem króla lub osób związanych z dworem. W budowli część przyziemna była zapleczem dla duchownych. Przejście między kondygnacjami umożliwiały strome schody umieszczone w grubości murów ścian północnej i południowej. Górna kaplica ma kwadratową nawę i wieloboczne wydłużone prezbiterium. Pośrodku nawy stoi ośmioboczny filar podpierający gwiaździste sklepienie. Nawę i prezbiterium oddziela prosty, wycięty w murze łuk tęczowy. Obie kondygnacje mają jednakowy układ przestrzenny wnętrza charakterystyczny dla późnego gotyku. Rozwiązania konstrukcyjne, żebra sklepienne, wsporniki, zamknięte ostrym łukiem okna i portale decydują o przynależności architektury kaplicy do kultury zachodniej Europy. Wszechobecne dekoracje malarskie należą do kręgu kultury bizantyńskiej i oparte są na uświęconym wielowiekową tradycją kanonie ikonograficznym.

Upamiętnienia

• 22 maja 2017 roku Narodowy Bank Polski wyemitował okolicznościową monetę pięciozłotową z serii „Odkryj Polskę” przedstawiającą Kaplicę Trójcy Świętej.
• W 2011 roku Kaplica została laureatem plebiscytu magazynu „National Geographic Traveler” „7 Nowych Cudów Polski”.

Zobacz też

• Donżon w Lublinie
• Zamek w Lublinie

Bibliografia

• Michał Walicki, Polichromia kościoła św. Trójcy na zamku w Lublinie, „Ochrona Zabytków”, 7 (1954), nr 3 (26), s. 183–188.
• Tomasz Stawecki, Cudowne ocalenie, Kurier Lubelski, nr 198 (13 324), s. 5.
• Anna Różycka-Bryzek, Bizantyńsko-ruskie malowidła w kaplicy Zamku Lubelskiego, Warszawa 1983.
• Anna Różycka-Bryzek, Freski. Bizantyńsko-ruskie fundacji Jagiełły w kaplicy Zamku Lubelskiego, Lublin 2000. ISBN 83-227-1592-7.
• Kaplica Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Historia, teologia, sztuka, konserwacja, BarbaraB. Paprocka (red.), Jan AndrzejJ.A. Sil (red.), Lublin: Muzeum Lubelskie, 1999, ISBN 83-901842-7-3, OCLC 830299686 . Brak numerów stron w książce
• Maria Brykowska, Architektura królewskiej kaplicy św. Trójcy na zamku w Lublinie, [w:] Sztuka około 1400. Materiały sesji SHS, Poznań, XI 1995, red. – Teresa Hrankowska, Warszawa 1996, „Arx Regia” – Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie, t. 1, s. 127–145

Linki zewnętrzne

• Panorama Kaplicy Trójcy Świętej