III koncert fortepianowy Czajkowskiego

III koncert fortepianowy Es-dur Op. posth. 75 Piotra Czajkowskiego – utwór składający się formalnie z 2 kompozycji przeznaczonych do wykonywania przez fortepian z orkiestrą dające razem 3 części grane często jako jeden utwór.

Historia

Kompozycja ta w twórczości Czajkowskiego jest utworem o najbardziej złożonej i skomplikowanej historii. Pierwowzorem koncertu była Symfonia Es-dur nad którą Czajkowski porzucił pracę w 1882. Do materiału muzycznego jakim dysponował kompozytor powrócił na początku kwietnia 1883. W dniach 5-13 lipca 1883 powstała cz. I utworu. Piotr Czajkowski zmarł 25 października^?/6 listopada 1893. Prawykonanie tej części miało miejsce 7 stycznia 1895 w Petersburgu.

W listopadzie 1894 brat kompozytora zaczął przeglądać pozostawione szkice oraz rękopisy. Wraz z byłym studentem Czajkowskiego – Siergiejem Taniejewem postanowili wydać odnalezione dwie części symfonii (przerobione wcześniej przez Piotra na fortepian z orkiestrą) jako dwie kolejne części koncertu fortepianowego (pierwszą było Allegro Brilante). Publikacja miała miejsce w 1897 jako opus 79. Pierwsze publiczne wykonanie Andante i Finale miało miejsce 8 lutego 1897. Partię fortepianu wykonał Taniejew.

Instrumentacja

Utwór przeznaczony jest do wykonywania przez orkiestrę symfoniczną oraz fortepian wykonujący partię solową. Skład orkiestry (według kolejności zapisywania w partyturze):

W Allegro Brilante:
- flet piccolo
- 2 flety poprzeczny
- 2 oboje
- 2 klarnety
- 2 fagoty
- 4 waltornie (rogi)
- 2 trąbki
- 3 puzony
- tuba
- kotły
2 skrzypiec
- - I skrzypce
  - II skrzypce
- wiolonczele
- 2 kontrabasy
  - I kontrabas
  - II kontrabas
W Andante:
- Instrumenty dęte drewniane
- waltornie (rogi)
- kwintet smyczkowy
  - 2 skrzypiec
    - I skrzypce
    - II skrzypce
  - altówki
  - wiolonczele
  - kontrabasy
W Finale:

Skład cz. III jest bardzo podobny do tego z cz. I oraz dwóch poprzednich koncertów fortepianowych Czajkowskiego.

Forma

Kompozycja składa się z trzech części które w praktyce przekładają się na 2 osobne utwory:

Allegro Brillante Op. posth. 75 (pod tym opusem prezentowany jest cały koncert)
Andante i Finale Op. posth. 79
- Andante
- Finale

Allegro Brillante

Cz. I ma formę allegra sonatowego. Zawiera on 3 a nie jak przyjęto w typowej, klasycznej strukturze 2 tematy muzyczne. Pierwszy z nich jest żywy, drugi liryczny, natomiast trzeci ma charakter tańca ludowego.

Andante i Finale

Cz. II podobnie jak cz. II z II Koncertu fortepianowego zawiera charakterystyczną relację między fortepianem a wiolonczelą.
Cz. III grana jest w tempie allegro maestoso.

Zobacz też

Bibliografia

T. Chylińska, S. Haraschin, B. Schaeffer: Przewodnik koncertowy. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1991, s. 240–242. ISBN 83-224-0132-9.
Encyklopedia muzyczna PWM. Elżbieta Dziębowska (red.). Wyd. I. T. 3: EFG część biograficzna. Kraków: PWM, 1987, s. 309–312. ISBN 83-224-0344-5. (pol.).