Gołoborze
Gołoborze – rodzaj pokrywy stokowej lub wierzchowinowej (grzbietowej), składającej się z lekko redeponowanego rumoszu skalnego (gruzu, głazów lub bloków). Inaczej mówiąc – rumowiska skalne w górach. Gołoborze zbudowane jest wyłącznie z grubej frakcji, nie zawiera żwiru, piasku ani iłu.
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Głównym czynnikiem powstania gołoborzy były procesy mrozowe (zmiany temperatury – zamarzanie i rozmarzanie podłoża; zamarzanie wody w szczelinach i spękaniach ciosowych) powodujące rozpad blokowy skał. Większość istniejących obecnie gołoborzy, zarówno na półkuli północnej, jak i południowej, powstała w plejstocenie, w czasie kolejnych zlodowaceń. Dla ich powstania potrzebna była odpowiednia litologia oraz ukształtowanie terenu.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Termin gołoborze jest określeniem regionalnym (Góry Świętokrzyskie) i oznacza miejsce „gołe”, bez „boru” - nawiązuje do ich występowania w obrębie lasu. Jednak według niektórych opracowań naukowych[1], termin ten stosuje się do wszystkich utworów tego typu, niezależnie od ich lokalizacji geograficznej. Stosowanie tego terminu jako uniwersalnego nie jest jednak rekomendowane, a jego używanie w odniesieniu do pokryw głazowo-blokowych powyżej górnej granicy lasu jest błędne[2].
Najbardziej znane gołoborza na świecie występują na Falklandach oraz w masywie Witoszy w Bułgarii[3][4]. Mniejsze gołoborza znajdują się w Stiperstones (Shropshire, Wielka Brytania)[5][6], w Pensylwanii[7], w Schwarzwaldzie[8], w Górach Szczawnickich na Słowacji (Kamenné more)[9].
Największe gołoborza na ziemiach polskich występują w Górach Świętokrzyskich i Karkonoszach, mniejsze w Rudawach Janowickich (Skalnik), Górach Bystrzyckich (Wolarz), Górach Kamiennych (Suchawa), Masywie Śnieżnika, na Babiej Górze, w Bieszczadach (grehot).
Gołoborza świętokrzyskie powstały w wyniku wietrzenia późnokambryjskich piaskowców kwarcytowych, w Karkonoszach i Rudawach Janowickich – granitów i hornfelsów, na Śnieżniku – gnejsów, w Beskidach – piaskowców, w okresie czwartorzędu. Procesy te zachodziły w chłodnym klimacie jaki panował na obszarze Polski w plejstocenie.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jaroszewski W., Marks L., Radomski A., Słownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa Geologiczne, 1985.
- ↑ Piotr Migoń: Geomorfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 94. ISBN 978-83-01-14812-6.
- ↑ Vitosha Nature Park: Basic Information. Landscape. Vitosha Nature Park website
- ↑ Vitosha Nature Park: Management Plan 2005-2014. Ministry of Environment and Waters, Sofia, 2005. (in Bulgarian).
- ↑ GOUDIE, A S, and PIGGOTT, N R. 1981. Quartzite tors, stone stripes, and slopes at the Stiperstones, Shropshire, England. Biuletyn Periglacjalny, Vol. 28, 47-56.
- ↑ CLARK, R. 1994. Tors, rock platforms and debris slopes at Stiperstones, Shropshire, England. Field Studies, Vol. 8, 451-472.
- ↑ SMITH, H T U. 1953. The Hickory Run boulder field, Carbon County, Pennsylvania. American Journal of Science, Vol. 251, 625-642.
- ↑ Martin Gude, Roland Molenda: Blockhalden in deutschen Mittelgebirgen – Relikte der Eiszeiten. In: Institut für Länderkunde (Hg.): Nationalatlas Bundesrepublik Deutschland. Bd. Relief, Boden und Wasser. 2003. s. 72-73.
- ↑ Albert Kelemen a kolektív: Štiavnické vrchy. Bratislava: Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, 1986, s. 202, seria: Turistický sprievodca ČSSR č. 16.