Przejdź do zawartości

Florian Czarnyszewicz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Florian Czarnyszewicz
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

2 lipca 1900
chutor Tuczy lub wieś Przesieka koło Bobrujska

Data i miejsce śmierci

18 sierpnia 1964
Villa Carlos Paz

Narodowość

polska

Język

polski

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Epoka

literatura emigracyjna

Ważne dzieła

Florian Czarnyszewicz (ur. 19 czerwca?/2 lipca 1900[1] w chutorze Tuczy[2] lub we wsi Przesieka koło Kliczewa[3][4], zm. 18 sierpnia 1964 w Villa Carlos Paz) – polski prozaik emigracyjny opisujący dzieje polskiej szlachty zagrodowej znad Berezyny w kontekście kulturowym wschodnich Kresów Rzeczypospolitej z początków XX w. Jego pierwszą i najważniejszą powieścią są Nadberezyńcy.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Lokalizacja miejsc z autobiograficznej powieści Nadberezyńcy. Widoczny zaścianek Przesieka, gdzie pisarz spędził młodość (literacka Smolarnia) oraz chutor Tuczy (powieściowe Rogi), gdzie się prawdopodobnie urodził i spędził dzieciństwo.
Miejsce zbiegu rzek Pieriesieka і Pieriesopnia, gdzie znajdował się chutor Tuczy (powieściowe „Rogi”), gdzie najprawdopodobniej urodził się pisarz i spędził dzieciństwo. Stan obecny. Fot. Alena Liaszkiewicz (2019)
Pozostałości po szlacheckiej wsi Przesieka (powieściowa „Smolarnia”), w której wychowywał się Czarnyszewicz. Stan obecny. Fot. Alena Liaszkiewicz (2019)
Kliczew, koło Bobrujska (powieściowa „Wończa”), gdzie pisarz chodził do szkoły. Widok obecny.
Miasto Villa Carlos Paz w Argentynie, gdzie mieszkał i zmarł Czarnyszewicz.

Pisarz pochodził z okolic Bobrujska. Był jednym z pięciorga dzieci Franciszka Czarnyszewicza i Apolonii z domu Miluta[5]. Czarnyszewiczowie należeli do szlachty zagrodowej osiadłej od wieków na ziemiach pomiędzy Berezyną a Dnieprem, wchodzących w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego, które w okresie zaborów powszechnie były zwane ziemiami zabranymi, a po traktacie ryskim znalazły się po stronie sowieckiej. W 1859 roku zgodnie z rosyjskim prawem potwierdzili swoje szlachectwo[6].

Urodził się i spędził dzieciństwo w chutorze Tuczy (ros. Тучи, biał. Тучы), a swoją młodość w zaścianku Przesieka (ros. Пересека, Pieriesieka, biał. Перасека), leżącym kilka kilometrów na wschód od Kliczewa w guberni mińskiej[7][3]. Ukończył 4-klasową rosyjską powszechną szkołę miejską (городскоеучилище), prawdopodobnie w Kliczewie (lub Bobrujsku). Naukę polskiej pisowni zawdzięczał, jak wspominał, „domorosłym nauczycielom tajnych polskich szkółek”, w których też później nauczał[8]. Najstarszym zachowanym utworem literackim z czasów szkolnych jest wydrukowany w 1911 roku w „Naszej Niwie”, w języku białoruskim, wiersz pt. Chrystos Uwaskros (Chrystus Zmartwychwstał).

Jego dzieciństwo i młodość przypadły na czasy polskiego odrodzenia narodowego, które nastąpiło po ukazie carskim z 1906 r. znoszącym zakaz nabywania ziemi przez Polaków na ziemiach zabranych oraz zakaz nauczania języka polskiego (również we własnym domu) i przywróciły swobody religijne w stosunku do dyskryminowanych katolików. Szybko jednak odrodzenie narodowe przerwał wybuch wojny w 1914 r., a przede wszystkim rewolucji w 1917 r. Ostateczną zagładę „świata szlachty zagrodowej” przyniosła operacja polska NKWD w latach 1937–1938.

Uczestniczył jako wywiadowca w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku, z której przeżycia zostały wykorzystane w autobiograficznych wątkach późniejszych Nadberezyńców. Po traktacie ryskim, gdy jego mała ojczyzna znalazła się pod władzą bolszewicką przeniósł się do Wilna i pracował w policji.

W 1924 r. wyemigrował do Argentyny gdzie pracował przez 30 lat jako robotnik w rzeźni w miasteczku Berisso w pobliżu miasta La Plata. Dużym wysiłkiem wybudował dom w Villa Carlos Paz w malowniczej, górskiej okolicy prowincji Córdoba, w którym zamieszkał w 1956 r. wraz z żoną i córką. Był działaczem Związku Polaków w Argentynie[9]. Zmarł 18 sierpnia 1964 roku w Villa Carlos Paz i tam również został pochowany[10].

Literacko debiutował późno, jako czterdziestolatek, wydaną w 1942 r. autobiograficzną powieścią Nadberezyńcy. Książka pomimo znakomitych recenzji (m.in. używano porównań typu »Wojna i Pokój« naszych polskich kresów), z powodu II wojny światowej i cenzury wprowadzonej przez powojenną władzę komunistyczną, nigdy nie weszła do kanonu literatury polskiej.

Paulina Subocz-Białek i Ireneusz Staroń w książce Poza mapą. O „Nadberezyńcach” Floriana Czarnyszewicza pisali o tej wielkiej powieści następująco:

to prawdziwy „biały kruk” nie tylko literatury kresowej, lecz także wielkich, epickich powieści XX wieku. To zapis poświadczony biografią tysięcy krajan, tytułowych Nadberezyńców, mówiących często z pół-białoruska i przenikniętych mocno ideą jagiellońskiej Rzeczypospolitej[11].

Nadberezyńcami, książką, która była debiutem autora zachwycali się tacy krytycy literaccy jak: Melchior Wańkowicz, Michał Kryspin Pawlikowski, Czesław Miłosz, Jerzy Stempowski, Józefa Radzymińska, Maria Czapska, Józef Czapski.

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]
  • 1942 – Nadberezyńcy
  • 1953 – Wicik Żywica
  • 1958 – Losy pasierbów
  • 1963 – Chłopcy z Nowoszyszek

Ciekawostki

[edytuj | edytuj kod]

Brat Floriana Czarnyszewicza, Feliks, był dziadkiem muzyka zespołu Aerosmith Stevena Tylera oraz pradziadkiem aktorki Liv Tyler[12].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom 10, Warszawa 2008
  2. Сяргей Трафілаў Дед знаменитого рокера Стивена Тайлера был родом из-под Кличева и шпионил против большевиков, 16.07.2019, Komsomolska Prawda
  3. a b Bartosz Bajków, Florian Czarnyszewicz: przyczynek do biografii, w: „Arcana” (nr 138), str. 107
  4. Antoni H. Wróbel, Materiały do bibliografii polonijnej w Argentynie [w:] „Przegląd Polsko – Polonijny” nr 3 z 2012
  5. Florian Czarnyszewicz na myheritage.pl
  6. Alfabetyczny spis rodzin szlachty guberni mińskiej na dzień 1 lipca 1903 roku, Drukarnia Guberniana, Mińsk, 1903 r.
  7. Syn ziemi kresowej, „Głos Polski” z 24.09.1965, nr 2998, Buenos Aires
  8. Maciej Urbanowski, Arcydzieło nieznane, https://web.archive.org/web/20140202165616/http://www.rp.pl/artykul/502706.html?p=1
  9. Sitio no disponible en este momento. Intente más tarde [online], upranet.com.ar [dostęp 2021-07-11] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-19].
  10. Uroczystości na cmentarzach w Toledo i Villa Carlos Paz - Polska w Argentynie - Portal Gov.pl [online], Polska w Argentynie [dostęp 2023-07-14] (pol.).
  11. Poza mapą. O „Nadberezyńcach” Floriana Czarnyszewicza Paulina Subocz-Białek , Ireneusz Staroń [online], Ksiegarnia Wydawnictwa Arcana [dostęp 2020-08-21].
  12. Rockman z Aerosmith i gwiazda Hollywood to potomkowie „Nadberezyńców” [online], Kresy24.pl - Wschodnia Gazeta Codzienna [dostęp 2023-08-18] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]