Przejdź do zawartości

Federacja

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
USA, przykład państwa federacyjnego podzielonego na stany

Federacja (łac. foedus – „przymierze”, „związek”[1]), in. państwo związkowe[2], państwo federalne, ang. federal state) – państwo składające się z części obdarzonych autonomią (stanów, krajów związkowych, prowincji, kantonów lub emiratów), ale posiadających wspólny (federalny) rząd.

Części tworzące federację posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa; wspólne są waluta oraz polityka zagraniczna i obronna.

Historyczne znaczenie federacji

[edytuj | edytuj kod]

Federacja w starożytnej Grecji była formą uzależnienia polis. Był to związek polityczny greckich polis z Macedonią, w którym polis musiały całkowicie podporządkować się Filipowi II w polityce zagranicznej, lecz zachowały samodzielność w swojej polityce wewnętrznej.

Cechy federacji

[edytuj | edytuj kod]

Profesor Konstanty Wojtaszczyk na podstawie powtarzających się rozwiązań stosowanych w państwach federacyjnych i ich właściwości, wyróżnił następujące cechy federacji:

  1. Terytorium państwa federacyjnego, pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością; składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły niemających prawa secesji.
  2. Podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji, akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji.
  3. Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy.
  4. Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku i odpowiedniej części składowej federacji (tak jest w Austrii, Niemczech, Szwajcarii, Stanach Zjednoczonych).
  5. Parlament związkowy jest przeważnie dwuizbowy; interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej: zasada równego przedstawicielstwa (na przykład w Stanach Zjednoczonych po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, a w Szwajcarii po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu sześciu kantonów w Radzie Kantonów) oraz zasada przedstawicielstwa zróżnicowanego w zależności od liczby ludności (w Australii, Kanadzie, Niemczech).
  6. Istnieje podział kompetencji między federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa różnych państw federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie. Są to:
    • dualistyczny federalizm (w Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, Meksyku, Brazylii, Australii), gdzie konstytucja państwa związkowego ustanawia sferę wyłącznej kompetencji związku poprzez wskazanie kwestii, do których tylko władze federalne mogą wydawać akty normatywne; wszystkie pozostałe, niezastrzeżone przez konstytucję, należą do kompetencji podmiotów federacji
    • zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tak zwanych konkurencyjnych kompetencji (w Austrii, Niemczech)
    • trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku oraz wspólnych kompetencji władz centralnych i władz podmiotu federacji (w Indiach).

Państwa federacyjne

[edytuj | edytuj kod]
Państwa federacyjne na świecie (kolor zielony)
Państwo Forma rządów Części składowe federacji Pozostałe jednostki administracyjne Głowa państwa
 Argentyna republika Buenos Aires prezydent
 Australia monarchia król
 Austria republika prezydent
 Belgia monarchia król
 Bośnia i Hercegowina republika Dystrykt Brczko Prezydium
 Brazylia republika Dystrykt Federalny prezydent
 Etiopia republika prezydent
 Indie republika prezydent
 Irak republika Kurdystan* prezydent
 Kanada monarchia król
 Komory republika prezydent
 Malezja monarchia król
 Meksyk republika prezydent
 Mikronezja republika prezydent
 Nepal republika 7 prowincji prezydent
 Niemcy republika prezydent
 Nigeria republika prezydent
 Pakistan republika prezydent
 Rosja republika prezydent
 Saint Kitts i Nevis monarchia król
 Somalia republika 18 regionów prezydent
 Stany Zjednoczone republika prezydent
 Sudan republika prezydent
 Sudan Południowy republika prezydent
 Szwajcaria republika Rada Związkowa
 Wenezuela republika prezydent
 Zjednoczone Emiraty Arabskie monarchia prezydent

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. federacja, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-04-24].
  2. Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1982, s. 161. ISBN 83-214-0092-2.