Przejdź do zawartości

Fath Ali Szah Kadżar

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Fath Ali Szah Kadżar
Ilustracja
Portret Fath Ali Szaha namalowany przez Mehr Alego. Ermitaż
podpis
szach Iranu
Okres

od 17 czerwca 1797
do 24 października 1834

Poprzednik

Agha Mohammad Chan Kadżar

Następca

Mohammad Szah Kadżar

Dane biograficzne
Dynastia

Kadżarowie

Data i miejsce urodzenia

maj 1769
Damghan

Data i miejsce śmierci

24 października 1834
Isfahan

Miejsce spoczynku

Mauzoleum Fatimy w Komie

Ojciec

Hosejn-gholi Chan

Małżeństwo

Asija-chanom

Dzieci

Abbas Mirza

Straty terytorialne Iranu na Zakaukaziu po przegranych wojnach z Rosją

Fath Ali Szah Kadżar, pers فتحعلى‌شاه قاجار – drugi szach Iranu z dynastii Kadżarów, panujący w latach 1797–1834.

Był najstarszym synem Hosejn-gholi Chana, brata Aghi Mohammada Chana, przy czym imię Fath Ali otrzymał na cześć swojego dziadka. Jego ojciec zginął w walce z Turkmenami w 1777. Dwa lata później dołączył do swojego wuja, Aghi Mohammada Chana, który chociaż był kastratem, poślubił jego matkę i stał się jego przybranym ojcem. Po wstąpieniu na tron w 1789 Agha Mohammad wyznaczył go na swojego następcę. Pomimo to po śmierci swojego wuja w 1797 Fath Ali Szah przez kilka lat musiał walczyć z rozmaitymi pretendentami do tronu i jego władza ustabilizowała się dopiero w 1801[1][2][3].

Najważniejszym wydarzeniem panowania Fath Ali Szaha były dwie wojny z Rosją w latach 1804-1813 i 1826–1828. W 1801 car Paweł I dokonał aneksji Gruzji, która tradycyjnie pozostawała w strefie wpływów Iranu, i w 1804 doszło do wybuchu wojny pomiędzy dwoma państwami. Ukazała ona z całą jaskrawością militarną niższość perskiej armii w stosunku do wojsk europejskich i kończący ją traktat golestański przewidywał utratę przez Iran wszystkich terytoriów położonych na północ od rzeki Kura. Nieprecyzyjne sformułowania traktatu golestańskiego, przyczyniające się do ciągłych napięć na nowej rosyjsko-irańskiej granicy, doprowadziły w 1826 do wybuchu kolejnej wojny, która zakończyła się dwa lata później po zdobyciu przez generała Iwana Paskiewicza Tebrizu. W traktacie torkmanczajskim Iran nie tylko zrzekał się kolejnych terytoriów, tj. chanatów Erewanu i Nachczewanu[4][5], ale przyznał Rosji także tzw. prawo kapitulacji, tj. immunitet dla jej poddanych i eksterytorialność nabywanych przez nich nieruchomości „co kolidowało z perską suwerennością i stało się modelem dla innych europejskich potęg żądających tego samego przywileju”[5].

W tym czasie Iran stoczył także krótką wojnę z Imperium Osmańskim (1821–1823), podsycaną przez Rosję, kończący ją traktat erzerumski potwierdzał jednak powrót do status quo ante bellum. Przegrane wojny z Rosją doprowadziły do pierwszych prób reform na wzór zachodni, w szczególności w armii, w czym przodował następca tronu Fath Alego, Abbas Mirza, nie dały one jednak znaczących rezultatów[6][5]. Wystawny dwór Fath Alego bardzo kontrastował ze spartańskim stylem życia jego poprzednika. Jak pisze Anna Krasnowolska: „W ceremoniale dworskim Fath-Ali-szah nawiązywał do tradycji safawidzkiej. Posiadał ogromny harem, sprawował mecenat nad dworskimi poetami, malarzami, kaligrafami itp., w zamian za dedykowane sobie dzieła”[7]. Abbas Mirza zmarł na rok przed swoim ojcem, tak że ostatecznie następcą Fath Alego został jego wnuk i najstarszy syn Abbasa Mirzy, Mohammad Szah[8].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Krasnowolska 2010 ↓, s. 704-705, 709.
  2. Abbas Amanat: FATḤ-ʿALĪ SHAH QĀJĀR. Encyclopædia Iranica. [dostęp 2024-04-04]. (ang.).
  3. J. R. Perry: ĀḠĀ MOḤAMMAD KHAN QĀJĀR. Encyclopædia Iranica. [dostęp 2024-04-04]. (ang.).
  4. Krasnowolska 2010 ↓, s. 711-717.
  5. a b c Ehsan Yarshater: IRAN ii. IRANIAN HISTORY (2) Islamic period (page 5). Encyclopædia Iranica. [dostęp 2012-04-26]. (ang.).
  6. Krasnowolska 2010 ↓, s. 716, 726, 743.
  7. Krasnowolska 2010 ↓, s. 741.
  8. Krasnowolska 2010 ↓, s. 718-719.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]