Dalbergia czarnodrzew
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
dalbergia czarnodrzew |
| Nazwa systematyczna | |
| Dalbergia melanoxylon Guill. & Perr. Fl. Seneg. Tent. i. 227. t. 53[3] | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
 | |
.jpg)
Dalbergia czarnodrzew, kostrączyna czarna (Dalbergia melanoxylon Guill. & Perr.) – gatunek roślin należący do rodziny bobowatych (Fabaceae). W stanie dzikim występuje w Afryce, na Półwyspie Indyjskim i w Wietnamie[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Niewielkie i silnie rozgałęzione drzewo o wysokości zazwyczaj do 7,5 m, czasami jednak do 15 m. W pierśnicy osiąga grubość zazwyczaj około 40 cm, znane są jednak drzewa o pierśnicy powyżej 60 cm[6].
- Pędy
- Gałęzie często krzywe, w pierwszym roku życia pokryte włoskami, później gładkie. Posiadają ostre kolce. Kora o barwie od jasnoszarobrązowej do ciemnoszarobrązowej, papierowata, gładka, złuszczająca się w wąskie, długie pasemka. Znajdują się w niej długie, podłużne pęknięcia[6].
- Liście
- Nieparzystopierzaste, wyrastają na ogonku o długości 5–10 cm. Złożone są z 8–13 jajowatych listków. Całkowita długość liścia dochodzi do 22 cm. Listki mają zaokrąglona nasadę i wyrastają na ogonkach o długości ok. 2 mm. Szczytowy listek ma długość 12–36 i szerokość 8–13 mm[6][7].
- Kwiaty
- Drobne, o dzwonkowatym, 5-wrębnym kielichu. Zebrane są w groniaste kwiatostany. Pojedynczy kwiat ma 10 pręcików i 1 słupek[8].
- Owoc
- Eliptyczny, podłużny i spłaszczony strąk, długości 3–7 cm i szerokości 0,5–1,5 cm. Zawiera 1–2 nasiona[6].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Rośnie w lasach i sawannach na obszarach o klimacie tropikalnym, na miejscach suchych i kamienistych. W porze suchej traci liście, wyrastające na nowo na początku pory deszczowej. Kwiaty zakwitają w drugiej połowie pory suchej, zapylane są przez pszczoły. Jest to drzewo długowieczne, rosnące bardzo wolno. Starsze drzewa palą się trudno i są odporne na pożary. Na korzeniach posiada brodawki, w których żyją w symbiozie z drzewem bakterie azotowe wiążące wolny azot z powietrza, gdyż w ubogich glebach, na których rośnie to drzewo, zwykle jest niedostatek związków azotowych[7].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Drewno jest jednym z rodzajów hebanu. Ma żółtą biel i brązowoczarną twardziel[7]. Zwane jest hebanem „senegal” i uważane za równie cenne, jak drewno hebanu pochodzącego z hurmy hebanowej[9]. Jest używane do przedmiotów codziennego użytku, luksusowych mebli, ram do obrazów oraz do intarsji[8]. Według niektórych badaczy roślin biblijnych obydwa te gatunki drewna są przywołane w Biblii w kilku miejscach (np. Ez 27,15, PnP 3,10, Am 3,15). Mikroskopowe badania potwierdziły, że drewno z egipskich grobowców pochodzi z dalbergii czarnodrzewu. W Palestynie te gatunki hebanu nie występowały, były sprowadzane z innych krajów, ale drewno dalbergii było łatwiej dostępne[9]. Często łączono heban z kością słoniową, co dawało dobry efekt dekoracyjny[8].
- Z drewna dalbergii czarnodrzewu plemię Makonde z Afryki Wschodniej wykonuje artystyczne rzeźby będące jednym z ważniejszych źródeł jego dochodu[7].
- Dęte instrumenty muzyczne (np. obój[10], fagot i in.) wytworzone z drewna dalbergii czarnodrzewu dają dźwięk wyjątkowo czysty. Eksport tego drewna przez niektóre kraje afrykańskie jest ważnym źródłem ich dochodu. Jego cena dochodzi do 13 000 dolarów za 1 m3, a przy tym tylko około 10% drewna nadaje się do produkcji instrumentów muzycznych[7].
- Ma własności lecznicze. W medycynie ludowej kora wykorzystywana jest w leczeniu biegunki, inhalacje spalanym korzeniem – przy zwalczaniu bólu głowy i przeziębień[7].
Zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]Cenne drewno stało się przyczyną nadmiernej eksploatacji i gatunek ten stał się w wielu rejonach Afryki zagrożony, m.in. w Kenii i Tanzanii. Powstały międzynarodowe organizacje zajmujące się ochroną tego drzewa, np. The Mpingo Conservation & Development Initiative (MCDI). Podejmowane są akcje sadzenia tych drzew oraz edukacji miejscowej ludności[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
- ↑ The International Plant Names Index. [dostęp 2014-08-26].
- ↑ Dalbergia melanoxylon, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-12-01].
- ↑ a b c d Dalbergia melanoxylon. [dostęp 2014-12-02].
- ↑ a b c d e f g African blackwood (Dalbergia melanoxylon). [dostęp 2014-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-13)].
- ↑ a b c Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ a b Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
- ↑ Dalbergia melanoxylon - afrykański heban, mpingo, afrykański blackwood [online], Quinta dos Ouriques [dostęp 2024-04-02] (pol.).