Przejdź do zawartości

Butlonos

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Butlonos
Tursiops[a]
P. Gervais, 1855[1]
Ilustracja
Butlonos zwyczajny (T. truncatus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

parzystokopytne

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

zębowce

Nadrodzina

Delphinoidea

Rodzina

delfinowate

Podrodzina

Delphininae

Rodzaj

butlonos

Typ nomenklatoryczny

Delphinus truncatus Montagu, 1821

Synonimy
Gatunki

4 gatunki (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Butlonos[6] (Tursiops) – rodzaj wodnych ssaków z podrodziny Delphininae w obrębie rodziny delfinowatych (Delphinidae).

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące we wszystkich wodach świata[7][8][9].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 190–380 cm, noworodków 84–140 cm; masa ciała 136–635 kg[8][10].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1843 roku angielski zoolog John Edward Gray w artykule poświęconym kolekcji ssaków ze zbiorów Muzeum Brytyjskiego[2]. Na gatunek typowy wyznaczył (oznaczenie monotypowe) butlonosa zwyczajnego (T. truncatus). Jednak nazwa którą Gray nadał nowemu taksonowi okazała się młodszym homonimem innego rodzaju waleni opisanego w 1822 roku, dlatego w 1855 roku francuski paleontolog i entomolog Paul Gervais nadał rodzajowi delfinów nową nazwę[1].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tursio: łac. tursio, nazwa użyta przez Pliniusza na określenie rodzaju ryby przypominającej delfina[11]. Gatunek typowy: Delphinus truncatus Montagu, 1821.
  • Tursiops (Thursiops): rodzaj Tursio J.E. Gray, 1843; gr. ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd’[11].
  • Gudamu: nazwa gadamu oznaczająca w telugu delfina[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus gudamu R. Owen, 1866 (= Delphinus truncatus Montagu, 1821).
  • Tursiodelphis: łac. tursio, nazwa użyta przez Pliniusza na określenie rodzaju ryby przypominającej delfina; gr. δελφις delphis, δελφινος delphinos ‘delfin’[5]. Takson warunkowy, proponowany dla Tursiops australis[d].

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[13][10][7]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[6] Podgatunki[8][7][10] Rozmieszczenie geograficzne[8][7][10] Podstawowe wymiary[8][10][e] Status
IUCN[14]
Tursiops truncatus (Montagu, 1821) butlonos zwyczajny 3 podgatunki umiarkowane i tropikalne wody całego świata, generalnie na północ do 45° N, ale dociera do Wysp Owczych na północnym Oceanie Atlantyckim, na południe do Nowej Zelandii i południowej Argentyny DC: 190–380 cm
MC: 135–635 kg
 LC 
Tursiops erebennus (Cope, 1865) gatunek monotypowy[15] wody przybrzeżne i ujścia rzek wzdłuż zachodniego wybrzeża północnego Oceanu Atlantyckiego, od Nowego Jorku po wschodnie wybrzeże półwyspu Floryda[15] DC: do 286 cm
brak danych[15]
 NE 
Tursiops aduncus (Ehrenberg, 1833) butlonos indyjski gatunek monotypowy od ciepłych, umiarkowanych do tropikalnych wód Indo-Pacyfiku, od Południowej Afryki, Morza Czerwonego i Zatoki Perskiej na wschód po Archipelag Malajski, południowa Japonię, Wyspy Salomona i Australię DC: około 270 cm
MC: około 230 kg
 NT 

Kategorie IUCN:  LC gatunek najmniejszej troski,  NT gatunek bliski zagrożenia;  NE gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunek wymarły z miocenu i pliocenu dzisiejszych Włoch[16]:

  1. Nowa nazwa dla Tursio J.E. Gray, 1843.
  2. Młodszy homonim Tursio Fleming, 1822 (Physeteridae).
  3. Niepoprawna późniejsza pisownia Tursiops P. Gervais, 1855.
  4. Synonim T. aduncus.
  5. DC – długość ciała; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b P. Gervais: Histoire naturelle des mammifères. Cz. 2. Paris: L. Curmer, 1855, s. 323. (fr.).
  2. a b J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1843, s. xxiii, 105. (ang.).
  3. V. Loche: Catalogue des mammifères et des oiseaux observés en Algérie. Paris: Bertrand, 1858, s. 11. (fr.).
  4. J.E. Gray: Synopsis of the species of whales and dolphins in the collection of the British Museum. London: B. Quaritch, 1868, s. 6. (ang.).
  5. a b K. Charlton-Robb, L. Gershwin, R. Thompson, J. Austin, Owen & S. McKechnie. A new dolphin species, the Burrunan dolphin Tursiops australis sp. nov., endemic to southern Australian coastal waters. „PLoS ONE”. 6 (9), s. e24047, 2011. DOI: 10.1371/journal.pone.0024047. (ang.). 
  6. a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 189. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  7. a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 298. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  8. a b c d e J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 515–516. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  9. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Tursiops. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-03]. (ang.).
  10. a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 581. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  11. a b Palmer 1904 ↓, s. 697.
  12. Palmer 1904 ↓, s. 301.
  13. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-17]. (ang.).
  14. Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-17]. (ang.).
  15. a b c A.P.B. Costa, W. Mcfee, L.A. Wilcox, F.I. Archer & P.E. Rosel. The common bottlenose dolphin (Tursiops truncatus) ecotypes of the western North Atlantic revisited: an integrative taxonomic investigation supports the presence of distinct species. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 196 (4), s. 1608–1636, 2022. DOI: 10.1093/zoolinnean/zlac025. (ang.). 
  16. V. Simonelli. Avanzi di “Tursiops„ del Pliocene Senese. „Memorie della R. Accademia delle Science dell’Instituto di Bologna Classe di Scienze Fisiche”. Serie VI. 8, s. 260, 1911. (wł.). 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]