Aralia

Aralia
	; Aralia cordata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	araliowate
Rodzaj	aralia
	Nazwa systematyczna
	Aralia L.; Sp. Pl. 1: 273. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	A. racemosa Linnaeus
Synonimy
	Acanthophora Merr.; Coemansia Marchal; Coudenbergia Marchal; Cwangayana Rauschert; Dimorphanthus Miq.; Hunaniopanax C.J.Qi & T.R.Cao; Megalopanax Ekman; Neoacanthophora Bennet; Parapentapanax Hutch.; Pentapanax Seem.; Sciadodendron Griseb.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aralia, dzięgława^[5] (Aralia L.) – rodzaj roślin należący do rodziny araliowatych (Araliaceae). Zalicza się do niego co najmniej 73 gatunki^[4]. Występują one w Azji i w obu Amerykach^[4]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w południowo-wschodniej Azji. W Chinach występuje 29 gatunków, z czego 17 to endemity tego kraju^[6]. Rośliny te rosną w lasach, często w lukach i na porębach, także w formacjach zaroślowych^[7].

Aralia wysoka A. elata, rzadziej inne gatunki drzewiaste, uprawiane są jako rośliny ozdobne, cenione dla okazałych liści i obfitego kwitnienia późnym latem^[7]^[8]. Młodę pędy aralii chińskiej A. chinensis i aralii sercowatej A. cordata są spożywane jako warzywo^[7]. Liczne gatunki wykorzystywane są także jako rośliny lecznicze^[9].

Morfologia

Pokrój: W większości okazałe^[7], kłączowe^[6] byliny, rzadziej krzewy, półkrzewy i niewysokie drzewa^[8], osiągające do 14 m wysokości^[7]. Nieliczne gatunki to pnącza^[7]. Pędy aralii są grube, z szerokim, białym rdzeniem, nagie lub owłosione, bardzo często różne części roślin (pnie, pędy, osie liści i nerwy) pokryte są krótkimi kolcami^[8].
Liście: Skrętoległe, u roślin drzewiastych zwykle skupione na końcach pędów^[8]. Przylistki zrośnięte z dolną częścią ogonków liściowych^[6]. Blaszki liściowe okazałe, do 100 cm długości^[8], pojedynczo, podwójnie lub potrójnie pierzasto złożone. Oś liścia stawowata. Listków 3–20, całobrzegich, drobno piłkowanych, piłkowanych, karbowanych lub falistych na brzegu^[6].
Kwiaty: Drobne, 5-krotne, obupłciowe lub rozdzielnopłciowe, zebrane w kwiatostany wyrastające na szczytach pędów lub bocznie, zazwyczaj złożone, wiechowate, baldachogroniaste lub baldachowate, składające się z pojedynczych baldaszków, główek, lub gron; rzadziej w kształcie pojedynczych baldachów. Szypułki kwiatowe członowane pod zalążnią. Krawędź kielicha z 5 ząbkami lub równa. Płatków korony 5, w pączku zachodzących na siebie, w dojrzałym kwiecie rozłożonych^[6], białawych lub zielonkawych^[7]. Pręcików 5. Zalążnia dolna^[7], tworzona przez 5(6) owocolistków, rzadziej tylko trzy. Szyjek słupka 5 czasem zrośniętych u podstawy^[6].
Owoce: Kuliste, czasem 3–5-kątne (zwłaszcza po wyschnięciu^[8]) jagody^[6] (lub pestkowce podobne do jagód^[8]), zwykle czarne i niewielkie^[8]. Zawierające 2–5 nasion bocznie spłaszczonych^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj należący do podrodziny Aralioideae, rodziny araliowatych ((Araliaceae Juss.), rzędu selerowców (Apiales Lindl.), kladu astrowych w obrębie okrytonasiennych^[2].

Wykaz gatunków^[4]

Aralia apioides Hand.-Mazz.
Aralia armata (Wall. ex G.Don) Seem.
Aralia atropurpurea Franch.
Aralia bahiana J.Wen
Aralia bicrenata Wooton & Standl.
Aralia bipinnata Blanco
Aralia cachemirica Decne.
Aralia caesia Hand.-Mazz.
Aralia californica S.Watson
Aralia castanopsiscola (Hayata) J.Wen
Aralia chinensis L. – aralia chińska
Aralia continentalis Kitag.
Aralia cordata Thunb. – aralia sercowata^[10]
Aralia dasyphylla Miq.
Aralia dasyphylloides (Hand.-Mazz.) J.Wen
Aralia debilis J.Wen
Aralia decaisneana Hance
Aralia delavayi J.Wen
Aralia devendrae Pusalkar
Aralia duplex R.Chaves
Aralia echinocaulis Hand.-Mazz.
Aralia elata (Miq.) Seem. – aralia wysoka, a. japońska^[5]
Aralia excelsa (Griseb.) J.Wen
Aralia fargesii Franch.
Aralia ferox Miq.
Aralia finlaysoniana (Wall. ex G.Don) Seem.
Aralia foliolosa Seem. ex C.B.Clarke
Aralia frodiniana J.Wen
Aralia gigantea J.Wen
Aralia gintungensis C.Y.Wu ex K.M.Feng
Aralia glabra Matsum.
Aralia glabrifoliolata (C.B.Shang) J.Wen
Aralia henryi Harms
Aralia hiepiana J.Wen & Lowry
Aralia hispida Vent. – aralia szorstka^[10], a. szczeciniasta
Aralia humilis Cav.
Aralia hypoglauca (C.J.Qi & T.R.Cao) J.Wen & Y.F.Deng
Aralia indonesica Doweld
Aralia kansuensis G.Hoo
Aralia kingdon-wardii J.Wen, Lowry & Esser
Aralia leschenaultii (DC.) J.Wen
Aralia malabarica Bedd.
Aralia melanocarpa (H.Lév.) Lauener
Aralia merrillii C.B.Shang
Aralia mexicana (C.B.Shang & X.P.Li) Frodin
Aralia montana Blume
Aralia nudicaulis L. – aralia bezbronna
Aralia officinalis Z.Z.Wang
Aralia parasitica (D.Don) Buch.-Ham. ex Otto
Aralia plumosa H.L.Li
Aralia racemosa L. – aralia groniasta^[10]^[5]
Aralia regeliana Marchal
Aralia rex (Ekman) J.Wen
Aralia scaberula G.Hoo
Aralia scopulorum Brandegee
Aralia searelliana Dunn
Aralia soratensis Marchal
Aralia spinifolia Merr.
Aralia spinosa L. – aralia kolczasta
Aralia stellata (King) J.Wen
Aralia stipulata Franch.
Aralia subcordata (Wall. ex G.Don) J.Wen
Aralia thomsonii Seem. ex C.B.Clarke
Aralia tibetana G.Hoo
Aralia tomentella Franch.
Aralia undulata Hand.-Mazz.
Aralia urticifolia Blume ex Miq.
Aralia verticillata (Dunn) J.Wen
Aralia vietnamensis Ha
Aralia wangshanensis (W.C.Cheng) Y.F.Deng
Aralia warmingiana (Marchal) J.Wen
Aralia wilsonii Harms
Aralia yunnanensis Franch.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-16] (ang.).
↑ Aralia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-03-07].
↑ ^a ^b ^c ^d Aralia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-04].
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 35, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Aralia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-03-07].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 376. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 1, Abelia-Buxus, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 231-235, ISBN 83-01-10135-0 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 66, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-16] (ang.).

[ing-3] Aralia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-03-07].

[powo-4] Aralia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-04].

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 35, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[china-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Aralia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-03-07].

[philips-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 376. ISBN 0-333-73003-8.

[seneta-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 1, Abelia-Buxus, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 231-235, ISBN 83-01-10135-0 .

[mabb-9] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 66, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[slownik-10] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]