Święty Sawa
| Arcybiskup Serbii | |
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Czczony przez | |
| Kanonizacja | |
| Wspomnienie |
12 i 14 stycznia oraz 13 sierpnia[a] |
| Atrybuty | |
| Patron | |
| Szczególne miejsca kultu | |
| |
Święty Sawa (Sava), Sawa Pierwszy, właśc. Rastko Nemanjić, serb. Сава Немањић , cs. Swiatitiel Sawwa, pierwyj archijepiskop Sierbski (ur. 1175 lub 1176 w Stari Ras [Стари Рас] w Raszce, zm. 14 stycznia 1235 w Tyrnowie w Bułgarii) – pierwszy arcybiskup Serbii (od 1219), jeden z najważniejszych świętych Serbskiego Kościoła Prawosławnego. Czczony jako święty także w kościele katolickim[1]. Autor tekstów religijnych.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Sawa urodził się jako trzeci syn twórcy serbskiego państwa Stefana Nemanji. Na chrzcie otrzymał imię Rastko (odpowiednik polskiego Rościsława). W wieku 15 lat został, decyzją ojca, księciem humskim[2]. Według źródeł hagiograficznych Rastko zbiegł jednak ze swojego księstwa po nie więcej niż dwóch latach sprawowania władzy, pod wpływem spotkania z ruskim mnichem z monasteru św. Pantelejmona na Athosie. Udał się razem z nim do wymienionego monasteru, z którego przeniósł się następnie do klasztoru Watopedi w celu nauki języka greckiego. Złożył wówczas wieczyste śluby zakonne, przyjmując imię Sawa[3].
W 1208 mnich Sawa, żyjący na stałe już w serbskim monasterze Chilandar na Athosie, przybył do monasteru Studenica z relikwiami ojca, zmarłego w 1200 na Athosie jako mnich Symeon i nieformalnie uznanego za świętego. Objął godność archimandryty monasteru Studenica, dla którego opracował szczegółową regułę, spisał również żywot ojca, którego w 1209 kanonizował. Doprowadził do zażegnania konfliktu między braćmi: Stefanem i Wukanem[4]. W Serbii przebywał do 1216, gdy jego brat, wielki żupan serbski Stefan ożenił się z Anną Dandolo, wnuczką doży weneckiego Enrico Dandolo. W geście protestu wyjechał wówczas ponownie do klasztoru Chilandar[5]. Współpracę z bratem nawiązał ponownie, gdy ten zmienił kierunek swojej polityki na probizantyjski. Przyczynił się wówczas do autokefalizacji arcybiskupstwa serbskiego (potwierdzonej w 1229) i sam został jego pierwszym zwierzchnikiem (1219)[5]. W swojej działalności umacniał zasadę ścisłej współpracy państwa z Cerkwią[6]. Po czterech latach zrzekł się tej godności na rzecz ucznia, Arseniusza I[5].
Zmarł w Tyrnowie podczas powrotu z Nicei 14 stycznia 1235 r.
Dzieła
[edytuj | edytuj kod]Sawa był oryginalnym twórcą serbskiej literatury. Jest autorem tekstów religijnych, wśród których najbardziej znany jest Żywot Simeona i Służba św. Simeonowi. Redagował bądź tłumaczył typikony (reguły). Jest też autorem zbioru praw (Nomokanon) oraz reguły czytania psałterza. Razem z uczniami, jakich wobec siebie zgromadził, stworzył tzw. szkołę świętosawską[5].
Patronat
[edytuj | edytuj kod]Jest patronem Serbów oraz edukacji i medycyny.
Dzień obchodów
[edytuj | edytuj kod]Cerkiew prawosławna wspomina św. Sawę dwukrotnie:
- 12/25 stycznia[7], tj. 25 stycznia według kalendarza gregoriańskiego (rocznica śmierci),
- 30 sierpnia/12 września, tj. 12 września (Sobór świętych hierarchów serbskich)[8].
Serbska Cerkiew Prawosławna w Lucernie (SPC, Luzerin) wspomina Świętego 14/27 stycznia tj. 27 stycznia, pomimo że w zapisach religijnych podany jest dzień 12 stycznia[9].
Ikonografia
[edytuj | edytuj kod]W ikonografii św. Sawa przedstawiany jest w tradycyjnym typie świętego biskupa. Jest starym mężczyzną z dosyć długą brodą (kasztanową lub siwą), często charakterystycznie równo ścięta pod kątem prostym. Odziany jest w liturgiczne szaty biskupie, zazwyczaj ozdobione dużymi krzyżami. Prawą rękę unosi w błogosławieństwie, w lewej trzyma Ewangelię[8].
Kult
[edytuj | edytuj kod]Jego nieformalny kult pojawił się natychmiast po śmierci[5]. Pochowany został w Cerkwi Czterdziestu Męczenników w Tyrnowie.
6 maja 1237 r. z rozkazu króla Władysława ciało świętego zostało przeniesione do klasztoru Mileševa.
Z tej okazji w 1237 r. jego nieznany z imienia uczeń napisał Służbę na przeniesienie ciała św. Savy, jedno z dzieł średniowiecznej literatury serbskiej. Na zamówienie króla Stefana Urosza I powstał hagiograficzny Żywot świętego Sawy, napisany w połowie wieku XIII (1243 lub 1254[10]) przez atoskiego mnicha Domentijana[5].
Oficjalna kanonizacja Sawy odbyła się w 1253 r.[8]
Imieniem Sawy nazwano dwa ordery serbskie: Order św. Sawy, ustanowiony w 1882 r. przez króla Serbii Milana I i kościelny Order św. Sawy, ustanowiony ok. 1976 przez Serbski Kościół Prawosławny.
Kult św. Sawy jest żywy szczególnie w Serbii oraz wśród Serbów żyjących poza granicami kraju. Uległ on znacznemu zmieszaniu z mitami narodowymi związanymi z tą postacią, co sprawia, iż św. Sawa jest nie tylko czczony przez Serbski Kościół Prawosławny, ale i gloryfikowany jako twórca narodu serbskiego, zwłaszcza przez polityków i filozofów związanych z koncepcją świętosawia. W hagiograficznych opracowaniach poświęconych tej postaci, jak również tekstach politycznych na ten temat, św. Sawa określany był jako „zbiorowe imię narodu”, „ojciec serbskiego narodu”, „agapista”, „apostoł”, „największy architekt bogoczłowieczej kultury prawosławnej”[11]. Biskup Mikołaj (Velimirović) uważał św. Sawę za twórcę serbskiej myśli narodowej[12] i człowieka, który najpełniej łączył specyficzne cechy duchowości chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu[13].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Cerkiew świętego Sawy w Belgradzie
- Cerkiew św. Sawy w Rudawce i Starej Birczy
- modlitwa za wstawiennictwem świętego
- święci prawosławni
- Saba (Sawa) – imię
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ liturgia prawosławna według kalendarza juliańskiego
- ↑ prawosławna liturgia według kalendarza gregoriańskiego
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ St Sava of Serbia | ICN [online], indcatholicnews.com [dostęp 2024-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-14] (ang.).
- ↑ W. Felczak, T. Wasilewski, Historia Jugosławii, s.108
- ↑ W. Felczak, T. Wasilewski, Historia Jugosławii, ss.108–109
- ↑ W. Felczak, T. Wasilewski, Historia Jugosławii, s.110
- ↑ a b c d e f W. Felczak, T. Wasilewski, Historia Jugosławii, s.111
- ↑ D. Gil, Prawosławie..., s.25
- ↑ podwójne datowanie
- ↑ a b c św. Sawa Pierwszy, arcybiskup serbski na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)
- ↑ Свети Сава - Święty Sawa (Srpska Pravoslavna Crkva, Luzern) serb.
- ↑ Димитрије Богдановић: Историја старе српске књижевности. Београд: 1980, s. 158.
- ↑ D. Gil, Prawosławie..., ss.20–21
- ↑ D. Gil, Prawosławie..., s.38
- ↑ D. Gil, Prawosławie..., s.22
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dar Słowa: Ze starej literatury serbskiej, Wydawnictwo Łódzkie 1983
- W. Felczak, T. Wasilewski: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985. ISBN 83-04-01638-9.
- Dorota Gil, Prawosławie Historia Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, ISBN 83-233-1951-0, OCLC 69347941.