Kulon (zwyczajny)
| Burhinus oedicnemus[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
_Dobruja.jpg) Dorosły | |||
.jpg) Młody | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kulon (zwyczajny) | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 letnie lęgowiska obszar całorocznego występowania, część ptaków migrujących zimuje także na tych obszarach zimowiska | |||
Kulon (zwyczajny) (Burhinus oedicnemus) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny kulonów (Burhinidae), zamieszkujący Europę poza północną i północno-wschodnią częścią kontynentu oraz Afrykę Północną i Azję zachodnią, środkową i południową. Przylot w kwietniu, odlot w sierpniu–październiku[4][5]. Zimuje na Półwyspie Iberyjskim, w północnej i wschodniej Afryce oraz południowo-zachodniej Azji[2][6].
W Polsce sporadycznie pojawia się na przelotach[7]. Dawniej był to dość liczny ptak lęgowy; uwzględniając współczesne granice kraju, w XIX wieku występował na terenie całego niżu poza Mazurami i Suwalszczyzną[7]. Od początku XX wieku odnotowywano zanik stanowisk lęgowych, jednak gwałtowny spadek populacji kulonów nastąpił w latach 70.[7], a pod koniec wieku był to już ptak skrajnie nielicznie lęgowy (nie więcej niż 2–4 pary)[8]. Po roku 2000 nie potwierdzono ani jednego przypadku lęgu, choć odnotowano kilka obserwacji ptaków lub ich ślady w dogodnym siedlisku lęgowym[8]. Nie są znane przyczyny wycofania się kulona z terytorium Polski[7].
Etymologia nazwy naukowej
Oba człony nazwy naukowej wywodzą się z języka greckiego. Nazwa rodzajowa Burhinus pochodzi od słów βου- (bou-) – duży, wielki oraz ῥις (rhis), ῥινος (rhinos) – nos[9]. Epitet gatunkowy oedicnemus ma źródło w wyrazach οιδεω (oideō) – spuchnąć, nabrzmiewać oraz κνημη (knēmē) – noga[10].
Morfologia
Wymiary
Całkowita długość ciała kulona to ok. 40–44 cm. Rozpiętość skrzydeł zawiera się w zakresie 77–85 cm. Przeciętny osobnik dorosły osiąga masę mieszczącą się w przedziale 290–535 g[2][4].
Wygląd zewnętrzny
Upierzenie w większości o piaskowej barwie. Biała brew oraz pasek policzkowy. Widoczne ciemne nakrapianie i paski na wierzchnich częściach ciała, natomiast brzuch ma jasny, prawie biały kolor. Kantarek jaśniejszy niż reszta głowy. W locie na małych pokrywach skrzydłowych widoczne wąskie, białe paski z jednym brzegiem ciemnobrązowym, drugim czarnym. Końcówki dużych pokryw skrzydłowych jasnoszare. Spodnia część skrzydła w większości jasna, pierś pokryta ciemnymi wzorami, gardło białe. Spód ogona jasnobrązowy. Długie, mocne, jasnożółte nogi. Dziób krótki o żółtej barwie, z czarną końcówką. Oczy duże i żółte[2][4][6][11][12][13].
Środowisko
Zamieszkuje brzegi rzek, półpustynne stepy i niskie zakrzewienia, suche ugory, tereny uprawne oraz kamieniste obszary[11][4].
Tryb życia i zachowanie
Kulon prowadzi nocny tryb życia. Płochliwy, w przypadku zagrożenia kuli się, a następnie szybko przemieszcza się do ukrycia[4].
Głos: donośne triliuuuu[4] lub powtarzane kur-lee[6]. Nawoływanie kulona jest słyszalne po zmierzchu, może trwać do 30 minut[2].
Rozród
Okres godowy
Gatunek na ogół monogamiczny, ale znane są przypadki, gdzie samiec tworzył pary z dwoma różnymi samicami[11].
Toki: samiec chodzi na wyciągniętych nogach z głową zniżoną do poziomu reszty ciała, czasem również podnosi ogon. Może również łukowato wyginać szyję i oferować samicy pożywienie[11].
Habitat: gniazda budowane najczęściej na skalistym podłożu, często w okolicy punktowo porośniętej roślinnością lub w miejscach, gdzie jest ona niska (m.in. pastwiska)[6].
Gniazdo: zagłębienie w ziemi wyłożone muszlami i małymi kamieniami lub fragmentami roślin[11]. Mogą też składać jaja wprost na suchym podłożu[7][8].
Okres lęgowy
W większości przypadków samica składa jaja wiosną. W północnej Afryce okres lęgowy trwa od marca do czerwca, w Palestynie od kwietnia do czerwca, od stycznia do czerwca na Wyspach Kanaryjskich. Możliwe dwa lęgi rocznie w normalnych warunkach, częściej jeden ze względu na niską dostępność odpowiednich terenów lęgowych. W ciągu roku może wyprowadzać do pięciu lęgów uzupełniających w przypadku utraty jaj lub śmierci piskląt[2][4][11].
Jaja: samica składa do trzech jaj, najczęściej dwa[4][3], zazwyczaj z dwudniowym odstępem między każdym zniesieniem. Mogą mieć kremową lub płowożółtą barwę, ponadto widoczne ciemne plamy i prążki[11].
Wysiadywanie: trwa 26–27 dni, z udziałem obojga rodziców[4].
Pisklęta: karmione przez samca i samicę do momentu uzyskania pełnego upierzenia po 36–42 dniach. Ubarwienie w nierzucających się w oczy, kamuflujących kolorach, dodatkowo pisklęta w razie zagrożenia przylegają całym ciałem do podłoża i pozostają w bezruchu[6]. Młode opuszczają gniazdo ok. 2 dni po wykluciu[11], a lotność uzyskują po ok. 40 dniach[5].
Pożywienie
Poszukuje jedzenia na ziemi. W skład diety kulona wchodzą m.in. owady i ich larwy, koniki polne, mrówki, świerszcze, skorki, chrząszcze, równonogi i dżdżownice, czasem również małe ssaki, np. szczury, oraz pisklęta innych ptaków i jaszczurki[2][4][6][11]. Niekiedy zjadają także korzonki i nasiona roślin oraz padlinę[7].
Podgatunki
| Wyróżniane podgatunki[2][14] | |
|---|---|
| B. o. oedicnemus
(Linnaeus, 1758) |
Podgatunek nominatywny. Południowa część Wielkiej Brytanii, obszar od Półwyspu Iberyjskiego przez północne Bałkany do Ukrainy i Kaukazu. Zimuje w południowych partiach zamieszkiwanego terytorium oraz w Senegalu i Etiopii. |
| B. o. saharae
(Reichenow, 1894) |
Północna Afryka, wyspy na Morzu Śródziemnym, Grecja, obszar od Turcji przez Środkowy Wschód do Iraku i południowego Iranu. Jaśniejsze upierzenie niż u podgatunku nominatywnego[12]. |
| B. o. harterti
Vaurie, 1963 |
Delta Wołgi, dawny obwód zakaspijski, Turkiestan do jeziora Zajsan na wschodzie Kazachstanu, Iran i Pakistan, prawdopodobnie do doliny Indusu. Zimuje na obszarze od północno-wschodniej Afryki do południowo-zachodniej Azji. Upierzenie o mniej intensywnym, szarawym kolorze niż w przypadku podgatunku nominatywnego[12]. |
| B. o. distinctus
(Bannerman, 1914) |
Zachód i centralna część Wysp Kanaryjskich poza wyspą La Gomera. |
| B. o. insularum
(Sassi, 1908) |
Wschodnie partie Wysp Kanaryjskich. |
Za podgatunek kulona uznawano też do początku XXI wieku kulona indyjskiego (Burhinus indicus) klasyfikowanego obecnie jako osobny gatunek[2][15][16]. Zamieszkuje on subkontynent indyjski i kontynentalną Azję Południowo-Wschodnią[15][17].
Status i ochrona
Pomimo obserwowanego trendu spadkowego w liczebności, Czerwona księga gatunków zagrożonych IUCN klasyfikuje kulona jako gatunek najmniejszej troski (LC) ze względu na wielkość zamieszkiwanego terytorium oraz wciąż liczne populacje. Liczebność populacji światowej, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, wynosi 360–590 tysięcy dorosłych osobników[3]. W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową oraz wymagający ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie[18]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznany za gatunek wymarły regionalnie (RE) (dotyczy populacji lęgowej)[19]. Zagrożeniami dla tego ptaka są zalesianie i zagospodarowywanie ugorów, regulacja rzek, zatrucie środowiska oraz niepokojenie przez ludzi. Ponadto ptaki oraz ich jaja często padają ofiarą lisów[3][6].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Burhinus oedicnemus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Hume, R., Kirwan, G.M. & Boesman, P.: Eurasian Thick-knee (Burhinus oedicnemus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-30)].
- ↑ a b c d BirdLife International, Burhinus oedicnemus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-04-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Turyn i inni, Ptaki lądowe, Warszawa: Świat Książki, 1996, ISBN 83-7129-193-0, OCLC 750888873 [dostęp 2018-07-25].
- ↑ a b Kulon (Burhinus oedicnemus), [w:] ptaki.info [online] [dostęp 2018-07-25].
- ↑ a b c d e f g Stone curlew videos, photos and facts – Burhinus oedicnemus [online], Arkive [zarchiwizowane z adresu 2019-02-05] (ang.).
- ↑ a b c d e f Burhinus oedicnemus (Kulon). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 22–25. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ a b c Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (red.): Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. Wydanie 2. Warszawa: GIOŚ, 2015, s. 214. ISBN 978-83-61227-45-8.
- ↑ Burhinus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-17] (ang.).
- ↑ oedicnemus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-10-17] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Stone Curlew Bird Facts | Burhinus Oedicnemus – The RSPB [online], The RSPB [dostęp 2018-07-25] (ang.).
- ↑ a b c John Marchant, Peter Hayman, Tony Prater, Shorebirds, A&C Black, 30 września 2010, ISBN 978-1-4081-3514-3 [dostęp 2018-07-25] (ang.).
- ↑ Eric Dempsey, Michael O’Clery, The Complete Guide to Ireland's Birds, Gill & Macmillan Ltd, 2002, ISBN 978-0-7171-3401-4 [dostęp 2018-07-25] (ang.).
- ↑ Burhinus oedicnemus (Eurasian Thick-knee), [w:] Avibase – Światowa baza danych ptaków [online] [dostęp 2019-10-21].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buttonquail, thick-knees, sheathbills, plovers, oystercatchers, stilts, painted-snipes, jacanas, Plains-wanderer, seedsnipes. IOC World Bird List (v14.2). [dostęp 2024-12-04]. (ang.).
- ↑ P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Burhinidae Mathews, 1912 – kulony – Thick-knees (wersja: 2024-09-30). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-12-04].
- ↑ BirdLife International, Burhinus indicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-04-20] (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
Linki zewnętrzne
- Dźwięki wydawane przez kulona (xeno-canto.org)
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).