Gubernia piotrkowska

Gubernia piotrkowska

Петроковская губерния

gubernia
1867–1915
Herb
Państwo	Królestwo Polskie
Siedziba	Piotrków
Powierzchnia	12 249,0 km²
Populacja (1910) • liczba ludności	2 063 500
• gęstość	171 os./km²
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba powiatów	8
Położenie na mapie Królestwa Polskiego

Gubernia piotrkowska (ros. Петроковская губерния) – gubernia Królestwa Polskiego ze stolicą w Piotrkowie Trybunalskim.

Gubernia piotrkowska została utworzona w 1867 i funkcjonowała do wkroczenia wojsk niemieckich i austriackich podczas I wojny światowej.

Podział administracyjny

Gubernia przez cały okres swojego istnienia, podzielona była na 8 ujezdów.

Lp.	Ujezd	Stolica ujezdu	Powierzchnia, wiorsta²	Liczba ludności w 1897 roku
1	Będziński	Będzin	1200,6	244 433
2	Brzeziński	Brzeziny	981,6	99 625
3	Łaski	Łask	1232,7	117 685
4	Łódzki	Łódź	825,1	430 305
5	Noworadomski	Noworadomsk	1856,8	129 839
6	Piotrkowski	Piotrków	1834,3	153 687
7	Rawski	Rawa	1141,4	69 573
8	Częstochowski	Częstochowa	1690,9	158 754

Gubernatorzy

• 1 stycznia/12 stycznia 1867 – 14 lutego/26 lutego 1884 – gen. Iwan Kachanow (1821–1909)
• 16 lutego/28 lutego 1884 – 5 lutego/17 lutego 1887 – Nikołaj Zinowjew (1839–1917)
• 5 lutego/17 lutego 1887 – 12 marca/24 marca 1887 – vacat
• 12 marca/24 marca 1887 – 21 lutego/5 marca 1890 – gen.-lejt. Aleksandr Komarow (1826–1890)
• 21 lutego/5 marca 1890 – 10 października/22 października 1904 – płk Konstantin Miller (1836–1904)
• 10 października/22 października 1904 – 13 stycznia/25 stycznia 1906 – Michaił Arcimowicz (1859–1915)
• 13 stycznia/25 stycznia 1906 – 22 marca/3 kwietnia 1910 – Anton von Essen (1863–1919)
• 22 marca/3 kwietnia 1910 – 28 lutego/12 marca 1911 – vacat
• 28 lutego/12 marca 1911– 23 lutego/7 marca 1917 – Michaił Jaczewski (1865–po 1921)

Wicegubernatorzy

• 1 stycznia/12 stycznia 1867 – 4 lutego/16 lutego 1872 – Władimir Priewłocki (1819–1874)
• 10 marca/22 marca 1872 – 10 listopada/22 listopada 1883 – mjr Roman Essen (Reinhold von Essen) (1836–1895)
• 24 listopada/6 grudnia 1883 – 6 czerwca/18 czerwca 1885 – Władimir Tchorżewski (1841–1905)
• 6 czerwca/18 czerwca 1885 – 4 lipca/16 lipca 1885 – Aleksandr Sołncew (1833–1885)
• 4 lipca/16 lipca 1885 – 26 lutego/10 marca 1891 – Iwan Podgorodnikow (1840–1911)
• 26 lutego/10 marca 1891 – 16 stycznia/28 stycznia 1892 – vacat
• 16 stycznia/28 stycznia 1892 – 3 grudnia/15 grudnia 1892 – Matwiej Michalewicz (1845–1908)
• 3 grudnia/15 grudnia 1892 – 1 lipca/13 lipca 1899 – Boris Ozieriow (1853–1914)
• 21 lipca/2 sierpnia 1899 – 20 września/2 października 1902 – Aleksander von Lüders-Weymarn (1856–1914)
• 23 października/4 listopada 1902 – 24 września/6 października 1905 – płk Iwan Reinhardt (1864–1914)
• 24 września/6 października 1905–marzec 1917 – gen.-mjr Fiodor Fortwengler (1862–?)

Wzmianki z r. 1887

Gubernia obejmowała ujezdy (powiaty) bardzo uprzemysłowione, m.in. będziński, częstochowski, noworadomski czy łódzki.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego zawiera hasło o guberni: „Piotrkowska gubernia utworzona została w 1867 r. z części dawnych guberni: warszawskiej, kaliskiej i kieleckiej. Na obszarze Królestwa Polskiego stanowi ona długi, lecz wąski pas, ciągnący się od płn.-wschodu ku płd.-zach., między gubernią kaliską od zachodu a radomską i kielecką od wschodu.”

W książce „Rys geografii Królestwa Polskiego” z 1887 roku odnajdujemy następujący opis guberni piotrkowskiej:

„Gubernia Piotrkowska graniczy od północy z gub. Warszawską i Kaliską; od zachodu z gub. Kaliską (rz. Warta); od południo-zachodu – ze Szlązkiem; od wschodu z gub. Kielecką i Radomską (rz. Pilica). Dzieli się na 8 powiatów a mianowicie: Piotrkowski, Rawski, Brzeziński, Łódzki, Łaski, Częstochowski, Nowo-Radomski, Będziński. Położenie guberni, szczególniej w części północnej, jest płaskie, w południowych dopiero powiatach: Częstochowskim i Będzińskim, występują wzgórza, jak np. w okolicy Częstochowy i Olsztyna. Grunta niezbyt urodzajne szczególniej w Rawskiem, o czem świadzczy także przysłowie, które mówi, że tam:

Las – to leszczyna,

Wróbel – to zwierzyna

Ryby – to karaski,

A grunt pszenny – piaski.

I rzeczywiście, najwięcej jest gruntów piaszczystych szczególniej w powiatach: Piotrkowskim, Nowo-Radomskim, Brzezińskim, Rawskim; grunta znowu gliniaste ciągną się pobrzeżem Pilicy, a także po linii równoległej do kierunku drogi żelaznej, począwszy od Piotrkowa do Koluszek; ztąd przyjmują kierunek północno-zachodni i dochodzą do Zgierza (pow. Łódzki). O ile jednak przemysł rolniczy nie mógł znaleźć odpowiednich okoliczności dla swojego rozwoju, o tyle za to przemysł stoi w gub. Piotrkowskiej najwyżej ze wszystkich gubernij Królestwa Polskiego. Szczególniej nim się odznacza miasto Łódź. W całej guberni przeważa przemysł bawełniany i wełniany. Ludność gub. Piotrkowskiej ma 837,928 mk., czyli na 1 milę, przy obszarze 222,5 m., wypada 3316,5. Fabryk posiada najwięcej z całego Królestwa, bo aż 12,976 (zaliczono tu wszakże piekarnie, których jest w gub. 490); robotników w nich jest 60,516, a wartość produkcyi wynosi 76,592,459 rs. Lasy przetrzebione, jednak zajmują jeszcze przestrzeń blizko 50 mil. Gubernia Piotrkowska ma dosyć udogodnioną komunikacyę. Przez sam środek guberni przechodzi droga żel Warszawsko-Wiedeńska przez powiaty: Brzeziński, Piotrkowski, Nowo-Radomski, Częstochowski i Będziński. Przez powiaty Brzeziński i Łódzki (do Łodzi) dochodzi odnoga drogi Warszawsko-Wiedeńskiej pod nazwiskiem drogi Farbyczno-Łódzkiej. – od stacyi Koluszki. Nareszcie przez powiat Brzeziński przechodzi gałąź drogi żel. Iwanogrodzko-Dąbrowskiej od Bzina (gub. Radomska, pow. Konecki) do Koluszek. Wody gub. Piotrkowskiej spływają głównie do dwu rzek: Pilicy i Warty. Te jednak pod względem komunikacyi wielkiej przysługi nie oddają, gdyż Pilica jest spławna dopiero od Sulejowa a Warta w granicach gub. Piotrkowskie wcale nie spławna.”

Miasta

Ulica Piotrkowska w Łodzi, ok. 1896 r.

Nowy Rynek w Częstochowie, przełom XIX i XX wieku

Lista miast guberni na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego z 1897 roku:

	miasto	populacja
1.	Łódź	314 020
2.	Częstochowa	45 045
3.	Piotrków	31 182
4.	Pabianice	26 765
5.	Będzin	23 757
6.	Tomaszów	21 005
7.	Zgierz	19 108
8.	Nowo-Radomsk	12 392
9.	Brzeziny	7 648
10.	Rawa	6 412
11.	Łask	4 229

Linki zewnętrzne

• Gubernia piotrkowska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 202 .