Operacja Pedestal

Operacja Pedestal

II wojna światowa
{{{opis grafiki}}}
Czas	{{{czas}}}
Miejsce	zachodnie Morze Śródziemne
Przyczyna	aliancka próba zaopatrzenia Malty
Wynik	taktyczne zwycięstwo Osi, strategiczne zwycięstwo aliantów
Strony konfliktu
Wielka Brytania Włochy III Rzesza
Dowódcy
wadm. Neville Syfret kadm. Harold Burrough wadm. Alberto Da Zara
Siły
2 pancerniki, 4 lotniskowce, 7 krążowników lekkich, 32 niszczyciele, 9 okrętów podwodnych, 4 trałowce, 7 kutrów trałowych, 14 statków, do 290 samolotów 3 krążowniki ciężkie, 3 krążowniki lekkie, 17 niszczycieli, 20 okrętów podwodnych, 23 kutry torpedowe, do 784 samolotów
Straty
† zatopione: 1 lotniskowiec, 2 krążowniki lekkie, 1 niszczyciel, 9 statków,  # uszkodzone: 1 lotniskowiec, 2 krążowniki lekkie, 2 niszczyciele, 5 statków † zatopione: 2 okręty podwodne, # uszkodzone: 1 krążownik ciężki i 1 krążownik lekki, straty lotnictwa
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Wojna infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | commons = | czas = | współrzędne = | opis grafiki = Nieznane pola: "data" oraz "opis".

Operacja Pedestal – brytyjska operacja na zachodnim Morzu Śródziemnym podczas II wojny światowej, polegająca na rejsie silnego konwoju z zaopatrzeniem z Wielkiej Brytanii poprzez Gibraltar na Maltę. Zasadnicza część operacji – rejs statków konwoju przez Morze Śródziemne – trwała między 9 a 15 sierpnia 1942, w tym główne zacięte walki z niemieckim i włoskim lotnictwem, okrętami podwodnymi i kutrami torpedowymi, toczyły się w dniach 11-13 sierpnia. Mimo ciężkich strat zaangażowanych sił brytyjskich i zatopienia większości statków, część konwoju udało się doprowadzić na Maltę. Stanowiło to strategiczne zwycięstwo alianckie, umożliwiające utrzymanie obrony wyspy, a w konsekwencji mające wpływ na przebieg kampanii w Afryce Północnej. Konwój operacji Pedestal na Malcie znany jest jako Santa Marija Convoy (konwój Najświętszej Marii), ponieważ data przybycia ostatniego statku przypadła na święto Wniebowzięcia NMP. Przez Włochów operacja określana jest jako "bitwa z połowy sierpnia" (battaglia di mezzo agosto).

Podłoże

Malta stanowiła przed II wojną światową główną bazę floty brytyjskiej na Morzu Śródziemnym. Z powodu zbyt dużego zagrożenia stwarzanego przez lotnictwo państw Osi, po wybuchu wojny zrezygnowano z niej jako głównej bazy, lecz w dalszym ciągu stanowiła najważniejszy aliancki punkt oporu na obszarze Morza Śródziemnego (nie licząc obu głównych baz położonych na krańcach tego morza – Gibraltaru i Aleksandrii). Z uwagi na położenie w pobliżu szlaku morskiego z Włoch do Afryki Północnej, Malta stanowiła dogodną bazę dla lotnictwa brytyjskiego i wysuniętą bazę dla okrętów, zwalczających konwoje państw Osi z zaopatrzeniem dla wojsk w Afryce Północnej, aczkolwiek w pierwszej połowie 1942, wskutek ciągłych bombardowań, jej rola jako bazy floty zmalała. Przez to, utrzymanie Malty miało istotny wpływ na przebieg kampanii afrykańskiej i zdolność ofensywną sił niemiecko-włoskich w Afryce. Z powodu panowania nad centralnym i wschodnim Morzem Śródziemnym lotnictwa niemieckiego i włoskiego, operującego z baz na okolicznych wyspach i w Afryce Północnej, zaopatrywanie Malty stanowiło duży problem dla aliantów. Zagrożenie stwarzały też silne włoskie okręty nawodne oraz niemieckie i włoskie okręty podwodne. Dlatego też zaopatrywanie Malty musiało odbywać się w drodze silnie bronionych konwojów, organizowanych od wschodu z portów egipskich, a od zachodu z Gibraltaru, przybierających formę całych operacji i angażujących znaczne siły alianckie. Łatwiejsze było jedynie dostarczanie samolotów myśliwskich – startujących z lotniskowców, nie dochodzących do wyspy.

Od początku 1942 bitwa o Maltę przybrała na sile z powodu szczególnie intensywnych bombardowań lotniczych wyspy, prowadzonych przede wszystkim przez nowo przybyły niemiecki II Korpus Lotniczy bazujący na Sycylii. 15 kwietnia król Jerzy VI nadał ludności Malty najwyższe odznaczenie za męstwo – Krzyż Jerzego; był to pierwszy przypadek brytyjskiego odznaczenia dla zbiorowości. W połowie 1942 sytuacja zaopatrzeniowa na Malcie stała się krytyczna – szczególnie dotyczyło to benzyny dla bazujących tam samolotów i amunicji przeciwlotniczej, lecz na wyczerpaniu była też ściśle racjonowana żywność, lekarstwa i paliwo dla okrętów, a nawet paliwo do gotowania i napędu urządzeń do czerpania wody ze studni. Przeprowadzone w czerwcu dwie duże równoczesne operacje zaopatrzeniowe – Harpoon z Gibraltaru i Vigorous z Egiptu, zakończyły się porażką. Mimo ciężkich strat, jedynie dwa statki dotarły na Maltę, co w minimalnym stopniu zaspokoiło potrzeby wyspy. W tym okresie siły Osi w Afryce prowadziły ofensywę, zdobywając 20 czerwca Tobruk i zbliżając się do Egiptu. W lipcu rejs na Maltę z Gibraltaru wykonał jedynie szybki stawiacz min HMS "Welshman", ucharakteryzowany na francuski niszczyciel, lecz mógł on przetransportować niewiele zaopatrzenia. Na początku sierpnia żywności starczało jeszcze na 3-4 tygodnie. Wobec tego, dalsze utrzymanie wyspy uzależnione było od powodzenia kolejnej operacji zaopatrzeniowej, którą zdecydowano przeprowadzić jedynie od strony Gibraltaru, jeszcze większymi siłami, niż dotychczas. W tym celu do operacji odkomenderowano część sił Floty Metropolii (Home Fleet), zwolnionych na skutek zmniejszenia intensywności zaopatrywania ZSRR po rozbiciu konwoju PQ-17 w lipcu 1942.

Operację starannie zaplanowano – jej ogólny plan przypominał operację Harpoon, z tym, że konwój miał być liczniejszy i posiadać silniejszą bezpośrednią eskortę, jak również potężniejsze siły osłony, w składzie których znalazły się aż 3 lotniskowce. Główne siły osłony miały jednak ochraniać bezpośrednio konwój tylko do wysokości Sardynii, po czym zawrócić, z uwagi na duże zagrożenie dla ciężkich okrętów. Dalej eskortę miał zapewniać tylko Zespół X (Force X), obejmujący przede wszystkim 10. Eskadrę Krążowników kontradmirała Harolda Burrougha. Na końcowym etapie konwój miało chronić także lotnictwo z Malty. Położono większy nacisk na zapewnienie sił trałowych w celu uniknięcia zagród minowych koło Malty – przed Maltą konwój miał się spotkać z zespołem trałowców z wyspy, które pozostały tam po operacji Harpoon. Ponadto, dla rozproszenia uwagi przeciwnika, operacja miała być połączona z dostarczeniem samolotów lotem na Maltę z czwartego lotniskowca "Furious" (operacja Bellows) oraz rejsem pustych statków pozostałych po operacji Harpoon z Malty do Gibraltaru (operacja Ascendant), a także z operacją pozoracyjną w postaci rejsu pustego konwoju na wschodnim Morzu Śródziemnym. Na tym akwenie patrolowało też 9 brytyjskich okrętów podwodnych 10. Flotylli z Malty. Dowódcą całości operacji został wiceadmirał Neville Syfret, dowódca Zespołu H z Gibraltaru. Operacje lotnicze koordynował kadm. Lumley Lyster na lotniskowcu HMS "Victorious".

Przygotowania

Po spotkaniu dowódców na pokładzie HMS "Nigeria" przed rozpoczęciem operacji – kadm. H. Burrough żegna się z kapitanem "Ohio" Dudleyem Masonem

1 sierpnia wieczorem z ujścia Clyde w Szkocji wyruszył konwój, oznaczony WS-21S, w składzie 14 brytyjskich i amerykańskich statków ("Almeria Lykes", "Brisbane Star", "Clan Ferguson", "Deucalion", "Dorset", "Empire Hope", "Glenorchy", "Melbourne Star", "Ohio", "Port Chalmers", "Rochester Castle", "Santa Elisa", "Waimarama", "Wairangi") w eskorcie krążowników HMS "Kenya" i "Nigeria" (okręt flagowy kadm. Burrougha) oraz niszczycieli. Kryptonim konwoju WS, oznaczający konwoje płynące do Afryki Południowej, był nadany w celu dezinformacji. Dla celów operacji wybrano dość szybkie statki, mogące utrzymać prędkość 15 węzłów. Najważniejszym statkiem był duży amerykański tankowiec SS "Ohio" z zapasem benzyny lotniczej i ropy, lecz także inne statki wiozły benzynę w beczkach. Oprócz zbiornikowca wiozącego 11 500 t paliwa, pozostałe statki wiozły 85 000 t ładunku, głównie żywności i amunicji. Statki również miały symboliczne uzbrojenie dla samoobrony, przenosząc po jednym dziale średniego kalibru (na ogół przeciwlotniczym kalibru 102 mm) i kilka małokalibrowych działek przeciwlotniczych (20-40 mm). Z bazy Scapa Flow wyruszyły również 1 sierpnia siły główne osłony, których rdzeń tworzyły dwa pancerniki HMS "Nelson" (okręt flagowy wiceadm. Syfreta) i "Rodney", ściągnięte uprzednio specjalnie dla tej operacji z Freetown na południowym Atlantyku. Były to okręty już kilkunastoletnie i wolniejsze od nowych pancerników, lecz najsilniejsze z brytyjskich okrętów tej klasy. Do konwoju siły główne wiceadmirała Syfreta dołączyły 3 sierpnia. Po drodze do Gibraltaru prowadzono ćwiczenia w manewrowaniu formacją.

Jako wstęp do operacji przeprowadzono na Atlantyku 5 sierpnia wielkie manewry Berserk, w celu przećwiczenia współdziałania lotniskowców i naprowadzania lotnictwa myśliwskiego. W tym celu 31 lipca z bazy Scapa Flow wyruszył lotniskowiec HMS "Victorious", w eskorcie krążownika przeciwlotniczego "Sirius" i niszczycieli, a z Clyde lotniskowce HMS "Argus" i 4 sierpnia HMS "Furious" z krążownikiem "Manchester". Z Gibraltaru dołączył lotniskowiec HMS "Eagle" z krążownikami "Charybdis" i "Cairo", a wreszcie z Oceanu Indyjskiego przez Freetown lotniskowiec HMS "Indomitable" z krążownikiem "Phoebe" (były to pierwsze wspólne manewry takiej licznej grupy brytyjskich lotniskowców). Po manewrach najsłabszy lotniskowiec "Argus" pozostał w Gibraltarze, a pozostałe przeszły na Morze Śródziemne w celu uczestnictwa w operacji. Na pokładach trzech lotniskowców stanowiących eskortę konwoju były 72 myśliwce (46 Hawker Sea Hurricane, 16 Fairey Fulmar, 10 Grumman Martlet) i 28 samolotów torpedowo-bombowych Fairey Albacore. Obrona na Malcie dysponowała 100 myśliwcami Spitfire (wraz z dostarczonymi przez HMS "Furious") i 36 ciężkimi myśliwcami Beaufighter, 38 bombowcami i 16 samolotami rozpoznawczymi.

Dowództwo Osi zdawało sobie sprawę, że Brytyjczycy podejmą próbę kolejnego konwoju, nie uszły też ich uwadze przegrupowania floty. Włosi i Niemcy mieli na tym obszarze operacyjnym, głównie na Sardynii i Sycylii – około 784 samoloty, z tego 537 bombowców (w tym co najmniej 90 samolotów torpedowych) oraz 247 myśliwców. Ponadto, na zachodnim Morzu Śródziemnym operowało 20 włoskich i niemieckich okrętów podwodnych oraz 19 włoskich i 4 niemieckie kutry torpedowe.

9 sierpnia z Gibraltaru wyszły na Morze Śródziemne zbiornikowce zaopatrzeniowe "Brown Ranger" i "Dingledale" w eskorcie 4 korwet (Zespół R), w celu uzupełniania paliwa wypływających i powracających okrętów. Inny zespół ze zbiornikowcem "Abbeydale" z Freetown uzupełniał wcześniej paliwo okrętom na Atlantyku. Oprócz tego, liczne okręty eskorty uzupełniały w tych dniach paliwo w Gibraltarze.

Rozpoczęcie operacji

Wieczorem 9 sierpnia zasadniczy konwój przeszedł przez Cieśninę Gibraltarską, wpływając na Morze Śródziemne. Eskorta składała się na początkowym etapie z dwóch pancerników, trzech lotniskowców i siedmiu krążowników lekkich, w tym czterech przeciwlotniczych oraz ponad 20 niszczycieli. Rano 10 sierpnia, po uzupełnianiu paliwa przez resztę okrętów w Gibraltarze, sformowano zespół w formie czworoboku, w którego centrum znajdowały się w kolumnie (szyku torowym) pancerniki HMS "Nelson" i "Rodney" i lotniskowce HMS "Victorious", "Indomitable", "Eagle" i krążownik przeciwlotniczy HMS "Charybdis". Po obu bokach kolumny znajdowały się po dwie kolumny statków, każda prowadzona przez krążownik, a skrajne kolumny zamykały dwa krążowniki przeciwlotnicze HMS "Sirius" i "Phoebe". Przed zespołem i na jego skrzydłach płynęły niszczyciele. Cztery niszczyciele HMS "Intrepid", "Icarus", "Foresight" i "Fury", płynące na czele, wyposażone były w trały, w celu trałowania ewentualnych min przed konwojem.

Początkowo okręty płynęły w jednym zespole, chroniąc konwój, lecz według planu miały następnie podzielić się na:

• zespół osłony Force Z – pancerniki HMS "Nelson" (okręt flagowy wadm. Syfreta) i "Rodney", lotniskowce HMS "Eagle", "Indomitable" i "Victorious", krążowniki lekkie (przeciwlotnicze) HMS "Charybdis", "Phoebe" i "Sirius" oraz 12 niszczycieli (HMS "Eskimo", "Somali", "Tartar", "Antelope", "Ithuriel", "Laforey", "Lightning", "Lookout", "Quentin", "Vansittart", "Wishart", "Zetland").

• eskorta konwoju Force X – krążowniki lekkie HMS "Nigeria" (flagowy kadm. Burrougha), "Kenya", "Manchester", "Cairo" (przeciwlotniczy) oraz 12 niszczycieli (HMS "Ashanti", "Foresight", "Fury", "Icarus", "Intrepid", "Pathfinder", "Penn", "Bicester", "Bramham", "Derwent", "Ledbury", "Wilton").

• zespół operacji Bellows i dodatkowe niszczyciele przydzielane w miarę potrzeby – lotniskowiec HMS "Furious" i 8 starszych niszczycieli (HMS "Amazon", "Keppel", "Malcolm", "Venomous", "Vidette", "Westcott", "Wolverine", "Wrestler").

11 sierpnia – pierwsze starcia

Niemcy uzyskali informacje o konwoju już 10 sierpnia, od francuskiego samolotu pasażerskiego. 11 sierpnia ok. 4.42 rano konwój został po raz pierwszy zaatakowany, przez włoski okręt podwodny "Uarsciek", ale torpedy były niecelne. Konwój znajdował się tego dnia na południe od Balearów. Mimo pojawienia się pierwszych niemieckich samolotów rozpoznawczych, przez cały dzień krążowniki i niszczyciele brytyjskie uzupełniały bez przeszkód paliwo w morzu z jednostek Zespołu R. Od głównego zespołu odłączył lotniskowiec "Furious" w celu przeprowadzenia operacji Bellows i po południu wypuścił 38 Spitfire'ów na Maltę z odległości ponad 500 mil, po czym powrócił do Gibraltaru z eskortą 5 starszych niszczycieli HMS "Keppel", "Malcolm", "Venomous", "Wolverine" i "Wrestler" w celu powtórzenia operacji.

Tonący HMS "Eagle"

Eskorta konwoju poniosła tego dnia pierwszą i najbardziej dotkliwą stratę, kiedy o 13.15 lotniskowiec HMS "Eagle" został zatopiony torpedami przez niemiecki okręt podwodny U-73 na południe od Majorki. Zginęło 160 osób załogi, niszczyciele i holownik "Jaunty" uratowały 789. Z jego samolotów ocalały tylko 4 myśliwce, które były w powietrzu. Wieczorem w stronę Gibraltaru zawrócił zespół zaopatrzeniowy R, wraz z holownikiem "Jaunty", który okazał się zbyt wolny, żeby zgodnie z planem towarzyszyć konwojowi. W nocy, ok. 20.55 na północ od Bougie nastąpił pierwszy atak 30 niemieckich bombowców Junkers Ju 88 i 6 samolotów torpedowych Heinkel He 111, lecz został skutecznie odparty bez większych uszkodzeń jednostek konwoju (lotnictwo pokładowe zestrzeliło dwa samoloty).

Inne działania

Dla rozproszenia uwagi przeciwnika, z Malty płynął zespół Y (Force Y) w składzie pustych statków "Orari" i "Troilus", eskortowanych przez prowizorycznie wyremontowane na Malcie niszczyciele HMS "Badsworth" i "Matchless", które pozostały tam po operacji Harpoon.

Niszczyciel włoski "Lanzerotto Malocello" postawił koło przylądka Bon zagrodę St-1 ze 104 min. Napotkał przy tym 11 sierpnia wieczorem brytyjskie jednostki zespołu Y z Malty, lecz oba zespoły rozeszły się po krótkiej wymianie ognia .

Po północy, 12 sierpnia, niszczyciel HMS "Wolverine" z eskorty powracającego lotniskowca "Furious", wykrył na powierzchni i zatopił włoski okręt podwodny "Dagabur", taranując go i odnosząc przy tym samemu uszkodzenia dziobu.

Ponadto, w nocy z 11 na 12 sierpnia lotnictwo brytyjskie z Malty i Afryki Północnej przeprowadziło naloty na lotniska Osi na Sardynii i Sycylii, lecz były one umiarkowanie skuteczne - zniszczono tylko kilka bombowców.

12 sierpnia w dzień

Formacja włoskich bombowców torpedowych SM.79.

12 sierpnia rozpoczęły się powtarzające się intensywne ataki lotnictwa i okrętów podwodnych państw Osi na konwój. Osłonę lotniczą stanowiło, po stracie "Eagle", zaledwie ok. 60 myśliwców pokładowych, z których 12 pełniło stały patrol. Pierwszy nalot 19 bombowców Ju 88 o 9.15 został odparty przez lotnictwo pokładowe, które zestrzeliło 6 bombowców przy stracie jednego Sea Hurricane, lecz intensywność nalotów następnie wzrosła. Między 12 a 13.30 atakowało 88 włoskich i niemieckich bombowców i samolotów torpedowych, w kilku falach, w eskorcie włoskich myśliwców. Były one odpierane przez lotnictwo i artylerię, w tym nawet pancernik "Rodney" strzelający ogniem zaporowym z dział głównego kalibru 406 mm, lecz niemieckie Ju 88 zdołały w końcu uszkodzić bombami statek "Deucalion", który następnie odłączono od konwoju (próbował on dojść do Malty indywidualnie, z małą prędkością, bliżej wybrzeża Tunezji, lecz został zatopiony przez kolejne ataki wieczorem). Oprócz ataków konwencjonalnymi bombami i torpedami, 10 włoskich samolotów SM.84 na początku nalotu zrzuciło przed konwojem specjalne torpedy Motobomba FFF, krążące po zaprogramowanej trasie, co zmusiło konwój do zmian kursu. Ponadto, dwa samoloty myśliwsko-bombowe Reggiane Re.2001 zaatakowały z małej wysokości bombami przeciwpancernymi pokład lotniczy lotniskowca "Victorious", powodując jednak tylko powierzchowne uszkodzenia (jedna z bomb rozerwała się na opancerzonym pokładzie zabijając 6 ludzi, druga wypadła za burtę). Podjęto też próbę ataku za pomocą zdalnie sterowanego bombowca SM.79 wypełnionego materiałem wybuchowym, z którym jednak utracono kontakt radiowy i który rozbił się dopiero w Algierii.

Próby zaatakowania konwoju podejmowały w ciągu dnia dalsze okręty podwodne (m.in. "Brin", U-205, "Granito", "Emo", "Avorio", "Dandolo", "Dessié"). Były one jednak wykrywane i odpędzane bombami głębinowymi przez siły eskorty; jedynie część zdołała wystrzelić torpedy, lecz niecelnie. Niszczyciele HMS "Pathfinder" i "Zetland" zaatakowały włoski okręt podwodny "Cobalto", zmuszając go ok. 16.40 do wynurzenia, po czym został on staranowany i zatopiony przez niszczyciel HMS "Ithuriel", który jednak sam odniósł przy tym uszkodzenia. Ponadto, włoski okręt podwodny "Giada" został o 9.34 wykryty i uszkodzony na powierzchni przez łódź latającą Short Sunderland z Malty (nr TK 7R), w następstwie czego został zmuszony do zawinięcia do hiszpańskiej Walencji na naprawy; drugi Sunderland (nr TK 7C) został podczas kolejnego ataku zestrzelony.

Płonie lotniskowiec HMS "Indomitable" - widoczny krążownik HMS "Charybdis" i intensywny ogień przeciwlotniczy.

Celem kolejnego, tym razem zmasowanego ataku lotniczego, w kilku falach i z kilku kierunków, padł konwój pomiędzy 18.35 a 18.50, na północ od Bizerty. Lotnictwo pokładowe, podobnie jak poprzednio, zestrzeliło kilka samolotów, lecz atakujący odnieśli też sukcesy. Niszczyciel HMS "Foresight" został trafiony i unieruchomiony torpedą włoskiego SM.79 (4 zabitych). Co więcej, w ataku 20 nurkujących Junkersów Ju 87 Stuka z I./StG.3, uszkodzony został poważnie 2 bombami pokład lotniskowca HMS "Indomitable", przez co pozostał tylko jeden zdatny do użytku lotniskowiec.

Po tych atakach, ok. 18.55 siły osłony zgodnie z planem zawróciły i pozostały w pobliżu brzegu afrykańskiego, żeby ewentualnie odeprzeć atak ciężkich okrętów włoskich, a rejs kontynuował konwój z eskortą Zespołu X. Uszkodzone okręty ("Indomitable", "Ithuriel" oraz pancernik "Rodney" cierpiący na kłopoty z kotłami na skutek gwałtownych manewrów unikowych) odesłano następnego dnia do Gibraltaru pod eskortą 5 starszych niszczycieli HMS "Amazon", "Antelope", "Westcott", "Wishart" i "Zetland". Ponadto, "Tartar" holował uszkodzony niszczyciel "Foresight", lecz następnego dnia rano musiał go dobić z uwagi na groźbę ataków lotniczych.

12 sierpnia wieczorem – po odłączeniu sił osłony

Chwila storpedowania "Ohio"

Po nieskutecznych atakach okrętów podwodnych w ciągu dnia, spektakularny sukces odniósł dopiero włoski "Axum", który o 19.55 celną salwą uszkodził krążowniki HMS "Cairo" i "Nigeria" oraz tankowiec "Ohio" (była to jedna z najskuteczniejszych salw torpedowych w historii). Poważnie uszkodzona "Nigeria" została odesłana do Gibraltaru w eskorcie niszczycieli "Bicester", "Wilton" i "Derwent", a "Cairo", trafiony dwoma torpedami, musiał zostać dobity (na "Nigerii" było 52 zabitych, na "Cairo" 24). Uszkodzony tankowiec "Ohio", z wyrwą w lewej burcie, podążył z prędkością 7 węzłów za konwojem, osłaniany przez niszczyciel eskortowy HMS "Ledbury". Kontradmirał Burrough przeniósł się ze sztabem na niszczyciel HMS "Ashanti". Należy podkreślić, że utracone krążowniki "Nigeria" i "Cairo" były jedynymi okrętami zespołu wyposażonymi w środki komunikacji z lotnictwem lądowym z Malty.

Podczas ostatniego w tym dniu ataku 30 bombowców Ju 88 i 7 torpedowych He 111, między 20.35 a 21, w rejonie ławicy Skerki, unieruchomiono i zapalono bombami statek "Empire Hope", opuszczony następnie przez załogę. Uszkodzony torpedą w dziób "Brisbane Star" zastopował, lecz zdołał odzyskać sprawność napędu i płynął dalej z małą prędkością poza konwojem. Tuż przed nalotem odleciało od konwoju 6 myśliwców Beaufighter z Malty z powodu ograniczonego zapasu paliwa. Ponadto, storpedowany i opuszczony został statek "Clan Ferguson", lecz nie jest jasne, czy sprawcą było lotnictwo, czy włoski okręt podwodny "Alagi", który następnie zaatakował ok. 21.15 czterema torpedami krążownik HMS "Kenya". Na skutek manewrów krążownika, tylko jedna torpeda lekko uszkodziła mu sam dziób, ograniczając nieco rozwijaną prędkość. Trzymający się na wodzie wrak "Clan Ferguson" został dobity przez włoski okręt podwodny "Bronzo", który podjął następnie część rozbitków, a dalszych kilku podjął wezwany przez niego niemiecki wodnosamolot ratowniczy. W nalotach tych utracono tylko jeden bombowiec Ju 88. Około 21.15 samolot torpedowy He 111 zatopił ponadto uszkodzony poprzedniego dnia statek "Deucalion", idący koło wybrzeża Tunezji (towarzyszący mu niszczyciel eskortowy HMS "Bramham" dołączył następnie do konwoju). Na skutek wieczornych strat, wiceadmirał Syfret odkomenderował z Zespołu Z do eskorty konwoju krążownik przeciwlotniczy HMS "Charybdis" i niszczyciele "Eskimo" i "Somali", które jednak dołączyły do konwoju dopiero ok. 2.50.

13 sierpnia w nocy – ataki kutrów torpedowych

Po północy, w najwęższym miejscu Morza Śródziemnego – w Cieśninie Sycylijskiej, między Pantellerią a przylądkiem Bon, rozciągnięty na kilka grup i nieco zdezorganizowany konwój stał się celem falowych ataków włoskich i niemieckich kutrów torpedowych operujących z Tunezji. O godz. 1.07 dwa włoskie kutry MS 16 i MS 22 poważnie uszkodziły jedną torpedą i praktycznie unieruchomiły krążownik HMS "Manchester", który został rano opuszczony przez załogę i dobity. Na krążowniku i z ran zginęło 11 marynarzy, większość rozbitków została internowana w Tunezji. Kutry torpedowe, atakując do godziny 5 zatopiły następnie statki "Glenorchy" (kutry MS 26 i MS 31), "Almeria Lykes" (S 30 lub S 36), "Santa Elisa" (MAS 564 i MAS 553) i "Wairangi" (MAS 554) i uszkodziły torpedą "Rochester Castle" (MS 26), który mimo to płynął dalej. Paradoksalnie, najcenniejszy tankowiec "Ohio" uniknął wykrycia, gdyż płynął za konwojem z powodu wcześniejszego uszkodzenia.

Rano niszczyciele "Eskimo" i "Somali" zostały odesłane do pomocy krążownikowi "Manchester", lecz już go nie odnalazły i po uratowaniu części rozbitków z niego i statków, powróciły do Gibraltaru. Główny konwój składał się już tylko ze statków: "Melbourne Star", "Rochester Castle" (uszkodzony) i "Waimarama" eskortowanych przez krążowniki lekkie HMS "Kenya" (lekko uszkodzony), "Charybdis" i niszczyciele HMS "Ashanti", "Fury", "Icarus", "Intrepid", "Pathfinder". Za konwojem płynęły osobno: uszkodzony tankowiec "Ohio" w eskorcie HMS "Ledbury", statek "Port Chalmers" w eskorcie HMS "Penn" i "Bramham" oraz statek "Dorset" (rano "Ohio" i "Dorset" dołączyły do konwoju). Ponadto uszkodzony statek "Brisbane Star" płynął samotnie w pobliżu wybrzeża Tunezji.

Przed konwojem stała groźba porannego starcia z silniejszym zespołem włoskich okrętów nawodnych wiceadmirała da Zary, w składzie 3 krążowników ciężkich ("Gorizia", "Trieste", "Bolzano"), 3 krążowników lekkich ("Eugenio di Savoia", "Raimondo Montecuccoli", "Muzzio Attendolo") i 11 niszczycieli. Brytyjczycy mogli im przeciwstawić tylko 2 krążowniki lekkie, z czego "Kenya" miał uszkodzony dziób, a "Charybdis" dysponował tylko artylerią uniwersalną kalibru 114 mm, zamiast typowej dla krążowników lekkich 152 mm. Okręty włoskie były śledzone w nocy przez samoloty Wellington z Malty, wywołujące swoja obecnością pewne działanie psychologiczne, lecz ewentualny atak lotniczy na nie mógł nastąpić dopiero za dnia. Włosi jednak ostatecznie nie podjęli bezpośredniego przeciwdziałania i przed 2 w nocy zawrócili na północ, do bazy, w obawie przed brytyjskimi bombowcami z Malty, przy braku osłony myśliwskiej, skierowanej do nalotów na konwój (decyzję o odstąpieniu od akcji podjął osobiście Benito Mussolini, gdyż dowódcy niemieccy mieli nadzieje zniszczyć w całości konwój w dzień z powietrza). Jednakże, podczas ich powrotu, brytyjski okręt podwodny P42 (późniejszy "Unbroken") zdołał około 8 rano storpedować i poważnie uszkodzić koło Wysp Liparyjskich ciężki krążownik "Bolzano" i lekki krążownik "Muzio Attendolo". "Bolzano" musiał zostać osadzony na mieliźnie w celu uniknięcia zatonięcia, a "Muzio Attendolo" utracił część dziobową.

13 sierpnia - walki w dzień

Wybuch statku "Waimarama"

13 sierpnia w dzień zespół podlegał dalszym atakom lotniczym. Gdy konwój znajdował się ok. 40 mil na południowy wschód od Pantellerii, po godz. 8 samoloty Ju 88 zatopiły statek "Waimarama", a w kolejnej fali nalotów po godzinie 9.30 włoskie i niemieckie Ju 87 uszkodziły i unieruchomiły tankowiec "Ohio" i statek "Dorset", uszkodzenia w mniejszym stopniu odniosły też inne statki. Atak samolotów torpedowych SM.79 był natomiast nieskuteczny. Od rana konwój był częściowo osłaniany przez myśliwce z Malty, które jednak nie chroniły go skutecznie z powodu dużej odległości i braku komunikacji z okrętami. Dopiero ok. 12.30 osłona lotnicza stała się bardziej efektywna, gdy konwój znajdował się 70 mil od Malty.

Z uszkodzonym "Ohio" pozostał niszczyciel HMS "Penn", z "Dorset" niszczyciel HMS "Bramham", a HMS "Ledbury" skierowano na poszukiwanie krążownika HMS "Manchester", o którym brak było wiadomości. Płonący "Dorset" został jednak zatopiony w kolejnym ataku bombowców Ju 88 po godz. 18.

W międzyczasie cztery trałowce z Malty i siedem kutrów trałowych oczyściły tor wodny do portu La Valetta, po czym spotkały się ze statkami "Melbourne Star", "Rochester Castle" i "Port Chalmers" i około godziny 18 wprowadziły je do portu. Główne siły eskorty Zespołu X zawróciły wówczas w stronę Gibraltaru (krążowniki HMS "Kenya", "Charybdis", niszczyciele "Ashanti", "Fury", "Icarus", "Intrepid", "Pathfinder").

Dalsze działania 14-15 sierpnia

Uszkodzony "Brisbane Star" wpływa do Valletty.

Holowanie "Ohio" przez dwa niszczyciele po bokach.

Zbiornikowiec "Ohio" wpływa do Valletty.

W drodze powrotnej, 14 sierpnia w nocy Zespół X był atakowany przez kuter torpedowy MAS 556 i okręt podwodny Granito, a rano i w dzień przez ok. 74 samolotów, lecz bezskutecznie; jedynie lotnictwo lekko uszkodziło krążownik "Kenya". O godzinie 18 Zespół X dołączył do sił osłony Zespołu F, oczekujących na północ od Algierii. Okręt podwodny U 73 jeszcze atakował uszkodzony krążownik "Nigeria", ale bezskutecznie. 15 sierpnia wszystkie okręty powróciły do Gibraltaru.

Uszkodzony statek "Brisbane Star", z zalaną jedną ładownią, idący samotnie w pobliżu wybrzeża Tunezji, zdołał nie atakowany dotrzeć na Maltę 14 sierpnia. Podczas podróży, 13 sierpnia, funkcjonariusze francuskich władz Vichy dostali się z patrolowca na jego pokład i usiłowali zmusić kapitana do zawinięcia do portu tunezyjskiego i internowania, lecz jego kapitan F. Riley zdołał przekonać ich do kontynuowania rejsu.

Ostatnimi działaniami operacji Pedestal była epopeja zbiornikowca "Ohio" i ratujących go marynarzy. Po odłączeniu od konwoju przed południem 13 sierpnia, niszczyciel HMS "Penn" próbował holować zbiornikowiec, lecz próby te były nieskuteczne, gdyż miał on wielokrotnie większą wyporność, a z powodu uszkodzeń skręcał na lewo. Ponadto, lotnictwo Osi kontynuowało ataki na "Ohio", które jednak były w większości odpierane przez lotnictwo z Malty. Około godziny 14 "Penn" zdjął nawet załogę ze zbiornikowca, lecz pozostał przy nim. O 17.40 dołączył do nich z Malty trałowiec HMS "Rye" z dwoma kutrami ML 121 i 168. HMS "Penn" i "Rye" podjęły wspólnie próby holowania, lecz podczas kolejnego nalotu o 18.35 tankowiec doznał dalszych uszkodzeń i hol uległ zerwaniu. Uszkodzeniu od bliskich wybuchów bomb uległ kuter ML 168. Do grupy "Ohio" dołączył jednak następnie niszczyciel eskortowy HMS "Bramham", a do ratowania statku zgłosiła się część marynarzy z zatopionych jednostek.

Od 22.25 ponownie podjęto próbę holowania przez trałowiec "Rye", a "Penn" stabilizował kurs tankowca z tyłu. Wkrótce jednak po godz. 1 hol uległ zerwaniu, w odległości ok. 90 mil morskich od Malty. W nocy i rano 14 sierpnia okręty, do których o 7.15 dołączył niszczyciel HMS "Ledbury", a o 8.30 trałowiec HMS "Speedy", podejmowały wysiłki w celu holowania "Ohio", mimo kilkukrotnego zerwania holu. Około 10.45 rano, na skutek nalotu 24 samolotów Ju 88, dalszym uszkodzeniom uległa rufa tankowca. "Ohio" coraz bardziej zanurzał się pod wodę i jego kadłub groził przełamaniem się. Od 11.30 "Penn" i "Bramham" zaczęły holować tankowiec po bokach, podpierając go z obu burt. Po południu w zasięgu wzroku pojawiła się Malta, lecz należało jeszcze okrążyć wyspę w celu wejścia do La Valetty i uniknięcia pól minowych, co wiązało się z dalszymi kłopotami z powodu trudności w manewrowaniu zespołem. Zespół holujący wspomagany był także przez trałowiec HMS "Hebe" i holownik "Robust". Na ostatnim etapie fale przelewały się już ponad pokładem "Ohio". Ostatecznie wysiłki zostały uwieńczone sukcesem i wprowadzeniem na wpół zatopionego "Ohio" do portu o 8.15 rano 15 sierpnia (po wojnie został on zatopiony koło wyspy z uwagi na nieopłacalność remontu). Niszczyciele HMS "Penn", "Ledbury" i "Bramham" powróciły 21 sierpnia do Gibraltaru.

Przedłużeniem operacji Pedestal była operacja Baritone - powtórny rejs lotniskowca HMS "Furious" dostarczającego myśliwce na Maltę. Po powrocie do Gibraltaru 12 sierpnia, zaokrętowano na niego myśliwce Hurricane z lotniskowca "Argus" i 32 Spitfire'y dostarczone statkiem "Empire Clive". 16 sierpnia lotniskowiec wypłynął w eskorcie krążownika przeciwlotniczego HMS "Charybdis" i 12 niszczycieli (HMS "Antelope", "Bicester", "Derwent", "Eskimo", "Somali", "Laforey", "Lookout", "Lightning", "Malcolm", "Keppel", "Venomous" i "Wishart"). 17 sierpnia "Furious" wypuścił 32 Spitfire'ów, z czego doleciało na Maltę 29, po czym okręty wróciły do Gibraltaru. 25 sierpnia "Furious" z pancernikiem "Nelson", krążownikiem "Kenya" i niszczycielami powrócił do Scapa Flow

Podsumowanie

Operacja Pedestal, pomimo, że na szczeblu taktycznym była porażką z uwagi na utratę większości zaangażowanych statków i kilku okrętów, stanowiła niewątpliwy sukces strategiczny aliantów. Utracono przede wszystkim lotniskowiec i dwa krążowniki, ponadto niszczyciel i 10 statków z zaangażowanych 14 (łącznie z "Ohio"). Spośród uszkodzonych jednostek, remont lotniskowca "Indomitable" trwał pół roku, a krążownika "Nigeria" ponad rok. Jednakże statki, które dotarły na Maltę, dostarczyły tam 32 000 ton zapasów i 15 000 ton paliwa, co nie tylko odsunęło widmo głodu i wyczerpania obrońców, ale wystarczyło do końca roku. Malta ponownie mogła stać się bazą okrętów podwodnych i punktem uzupełniania zapasów dla okrętów nawodnych, a lotnictwo alianckie wzmogło działania. Po załamaniu aktywności alianckiej w rejonie Malty w poprzednich miesiącach, od września ponownie wzrosły straty wśród transportów sił Osi do Afryki Północnej (w samym wrześniu zatopiono statki ze 100 000 ton zaopatrzenia). Przez to oddziały niemiecko-włoskie w Afryce nie dysponowały wystarczającą rezerwą materiałową, co przekładało się na działania lądowe i przyczyniło się do klęski sił Osi w decydującej bitwie pod El Alamein pod koniec października.

Przebieg operacji wykazał, że obecność własnego lotnictwa myśliwskiego jest kluczowym elementem w odpieraniu ataków powietrznych – do momentu odłączenia od konwoju lotniskowców brytyjskich alianci ponieśli stosunkowo niewielkie straty na skutek ataków lotnictwa, mimo, że dysponowali myśliwcami pokładowymi o umiarkowanych osiągach.

Siły morskie

† - okręty zatopione

# - okręty uszkodzone, ## - poważnie

Wielka Brytania

Konwój:

• Force Z - zespół osłony (wicadm. Neville Syfret)
  • pancerniki: HMS "Nelson" (okręt flagowy wadm. N. Syfreta), "Rodney"#
  • lotniskowce: HMS "Victorious" (okręt flagowy kadm. A.L. St.G. Lystera), "Indomitable"##, "Eagle"†
  • krążowniki lekkie: HMS "Charybdis", "Phoebe", "Sirius" (przeciwlotnicze typu Dido)
  • niszczyciele:
    • HMS "Eskimo", "Somali", "Tartar" (typu Tribal),
    • HMS "Antelope", "Ithuriel"# (typów A-I)
    • HMS "Laforey", "Lightning", "Lookout" (typu L/M),
    • HMS "Quentin" (typu Q),
    • HMS "Vansittart", "Wishart", (typów V/W),
    • HMS "Zetland" (eskortowy typu Hunt II)

• Force X - eskorta konwoju (kadm. Harold Burrough)
  • krążowniki lekkie: HMS "Nigeria"## (flagowy kadm. Burrougha), "Kenya"#, "Manchester"†, "Cairo"† (przeciwlotniczy)
  • niszczyciele:
    • HMS "Ashanti" (typu Tribal),
    • HMS "Foresight"†, "Fury", "Icarus", "Intrepid" (typów A-I),
    • HMS "Pathfinder", "Penn" (typu P),
    • HMS"Bicester", "Bramham", "Derwent", "Ledbury", "Wilton" (eskortowe typów Hunt II i III)

• statki:
  • frachtowce "Almeria Lykes"†, "Brisbane Star"##, "Clan Ferguson"†, "Deucalion"†, "Dorset"†, "Empire Hope"†, "Glenorchy"†, "Melbourne Star"#, "Port Chalmers"#, "Rochester Castle"##, "Santa Elisa"†, "Waimarama"†, "Wairangi"†
  • zbiornikowiec "Ohio"##

• zespół operacji Bellows i dodatkowe niszczyciele
  • lotniskowiec HMS "Furious"
  • niszczyciele: HMS "Amazon" (prototyp typów A-I), "Keppel", "Malcolm" (typów Shakespeare/Scott), "Venomous", "Vidette", "Westcott", "Wolverine"#, "Wrestler" (typów V/W)

Inne siły:

• Force R - zespół zaopatrzenia z Gibraltaru:
  • zbiornikowce zaopatrzeniowe: "Brown Ranger", "Dingledale"
  • korwety: HMS "Coltsfoot", "Geranium", "Jonquil", "Spiraea" (typu Flower)
  • holownik: "Jaunty" (dołączony z Zespołu X)

• Force W - zespół zaopatrzenia z Freetown (na Atlantyku)
  • zbiornikowec zaopatrzeniowy: "Abbeydale"
  • korwety: "Burdock" i "Armeria" (typu Flower)

• Siły trałowe z Malty:
  • trałowce: HMS "Hebe", "Spedy" (typu Halcyon), "Hythe", "Rye" (typu Bangor)
  • kutry trałowe: ML 121, 126, 134, 135, 168, 459, 462 (typu Fairmile B)

• 10 flotylla okrętów podwodnych - kmdr G.W.G. Simpson:
  • okręty podwodne: HMS "Safari", "Uproar", "Ultimatum", "Unruffled", "Utmost", "Unite", "Una", P 42 ("Unbroken"), P 222

• Force Y - konwój z Malty w kierunku Gibraltaru
  • niszczyciele: HMS "Badsworth", "Matchless"
  • statki: "Orari", "Troilus"

Państwa Osi

• 3. Dywizjon krążowników - wiceadm. Angelo Parona
  • krążowniki ciężkie: "Gorizia", "Trieste", "Bolzano"##
  • niszczyciele: "Aviere", "Geniere", "Camicia Nera", "Legionario", "Ascari", "Corsaro" (typu Soldati), "Grecale" (typu Maestrale)
• 7. Dywizjon krążowników - wiceadm. Alberto da Zara
  • krążowniki lekkie: "Eugenio di Savoia", "Raimondo Montecuccoli", "Muzzio Attendolo"##
  • niszczyciele: "Maestrale" (typu Maestrale), "Vincenzo Gioberti", "Alfredo Oriani" (typu Oriani / Poeti), "Fuciliere" (typu Soldati)

• siły minowania
  • niszczyciel "Lanzerotto Malocello" (typu Navigatori)

• okręty podwodne
  • włoskie: "Brin", "Dagabur"†, "Giada"#, "Uarsciek", "Volframio", "Granito", "Emo", "Otaria", "Dandolo", "Avorio", "Cobalto"†, "Alagi", "Ascianghi", "Axum", "Bronzo", "Dessié", "Asteria"
  • niemieckie: U-73, U-205, U-333

• kutry torpedowe:
  • 15. Eskadra (włoska): MAS 543, MAS 548, MAS 549, MAS 563
  • 18. Eskadra (włoska): MAS 556, MAS 553, MAS 556, MAS 560, MAS 562
  • 20. Eskadra (włoska): MAS 552, MAS 554, MAS 557, MAS 564
  • 2. Eskadra MS (włoska): MS 16, MS 22, MS 23, MS 25, MS 26, MS 31
  • niemieckie: S 30, S 36, S 58, S 59

Źródła

• Zvonimir Freivogel, Operacja "Pedestal", seria Bitwy Morskie 2, wyd. NW, Tarnowskie Góry 2001, ISBN 83-908942-8-9 (główne źródło)
• Jürgen Rohwer, Chronik des Seekrieges 1939-1945 [dostęp 21-5-2009]
• Don Kindell, Casualty Lists of the Royal Navy and Dominion Navies, World War 2. 1st - 31st AUGUST 1942 [dostęp 4-7-2009]