Przejdź do zawartości

Język ogólnopolski

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Język ogólnopolski
Obszar

Polska

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Organ regulujący Rada Języka Polskiego
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język ogólnopolski[a] – standardowa, kanoniczna odmiana języka polskiego, nauczana i promowana w szkołach oraz pełniąca funkcję języka administracji, mediów i literatury[1]. Używana jest na terenie całej Polski w szerokim spektrum domen życia publicznego i kulturalno-oświatowego[2]. Od dialektów i gwar lokalnych odróżnia ją szeroki zasięg geograficzny i wypracowanie funkcjonalne, a także istnienie formalnie prowadzonej kodyfikacji[3], zarówno w postaci normy użytkowej (potocznej), jak i wzorcowej[4]. Język ogólnopolski stoi w opozycji tak do dialektów terytorialnych, jak i do odmian środowiskowych (społecznych)[2][5], ciesząc się większym prestiżem społecznym niż gwary wiejskie[6][7]. Popularnie bywa określany mianem „poprawnej” polszczyzny, nie jest natomiast postrzegany jako dialekt[8]. W potocznym rozumieniu uchodzi za „czystą” formę języka polskiego, pozbawioną naleciałości gwarowych[8] lub przeciwstawną wobec dialektów[9].

Polszczyzna standardowa nie jest bytem w pełni jednolitym, gdyż może przybierać różne formy ukształtowania stylistycznego, odpowiadające spełnianym przez nią funkcjom[3]. Ponadto w kodyfikacji języka ogólnopolskiego wyróżnia się dwa warianty fonetyczne polszczyzny, jakimi są wymowa warszawska oraz wymowa krakowsko-poznańska[1]. Standard ogólnopolski uformował się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych i świadomych działań, początkowo czerpiąc z zasobów gwarowych (najpierw wielkopolskiego i małopolskiego, później mazowieckiego i kresowego), ale ostatecznie wytwarzając również elementy niespotykane w dialektach lokalnych[3].

Język ogólnopolski zdominował polską praktykę komunikacyjną, będąc stosowanym we wszystkich kontekstach językowych na terenie Polski[10]. O ile gwary tradycyjne zachowały się w środowiskach wiejskich i małomiasteczkowych[10], to wśród pokolenia młodego i średniego rozpowszechniły się formy polszczyzny zbliżone do języka standardowego[8]. Cechy regionalne wśród użytkowników polszczyzny w dużej mierze ograniczają się do różnic leksykalnych[8]. Na ten szczególny stan języka polskiego wpłynęły masowe migracje ludności[11] i powojenne dążności do rugowania różnic dialektalnych, a także wprowadzenie polszczyzny standardowej jako języka nauczania, które przyczyniło się do jej ekspansji[10]. Postępującej redukcji cech lokalnych sprzyja też zintensyfikowane oddziaływanie środków masowego przekazu[10]. Ponadto, równolegle z przekonaniem o zachodzącej degradacji języka, w Polsce panują zadomowione postawy purystyczne i normatywne, nastawione na homogenizację polszczyzny i przyznawanie pierwszeństwa językowi standardowemu[12][13]. Na pocz. XXI w. stwierdzono, że zachowane różnice regionalne prawdopodobnie będą ulegały zanikowi, a triada „język standardowy – kody mieszane – gwary ludowe” zostanie ostatecznie zastąpiona przez podział „język standardowy – kody mieszane”[7].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ W piśmiennictwie spotykane są również synonimiczne terminy: „polszczyzna standardowa”[14], „polszczyzna ogólna”[15], „polszczyzna literacka”[15], „dialekt literacki”[14], „polszczyzna kulturalna”[1], „dialekt kulturalny”[16][17]. Wąsko rozumiany język literacki (sensu stricto) to jedynie pisana odmiana języka ogólnego[2][18][19]. Podobnie terminowi „język standardowy” przypisywano w polskim językoznawstwie inne (niepowiązane) znaczenie, odnoszące się do potoczności[20].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Marcin Wągiel, Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego, Ołomuniec: Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu, 2016, s. 32, ISBN 978-80-244-4930-2, OCLC 995625885.
  2. ↑ a b c Andrzej Makowiecki (red.), Encyklopedia szkolna: Literatura i nauka o języku, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1995, s. 246, ISBN 83-02-05220-5, OCLC 442535097.
  3. ↑ a b c Halina Karaś, Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna, [w:] Dialekty i gwary polskie [online], Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW, Towarzystwo Kultury Języka [dostęp 2019-09-07].
  4. ↑ Joanna Ginter, Rola internetowych poradni językowych w procesie normalizacji pisowni polskiej, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2016, s. 17–28, ISBN 978-83-7865-454-4, OCLC 1019474040.
  5. ↑ Irena Bajerowa, Język ogólnopolski XX wieku, [w:] Jerzy Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, Wrocław: Wiedza o Kulturze, 1993, ISBN 83-7044-062-2, OCLC 32664893.
  6. ↑ Helena Grochola-Szczepanek, Język mieszkańców Spisza: płeć jako czynnik różnicujący, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2012 (Prace Instytutu Języka Polskiego 139), s. 63, ISBN 978-83-64007-00-2, OCLC 842501187 [dostęp 2023-10-02].
  7. ↑ a b Justyna Leśniewska, Zygmunt Mazur, Polish in Poland and abroad, [w:] Guus Extra, Durk Gorter (red.), Multilingual Europe: Facts and Policies, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2008, s. 111–134, DOI: 10.1515/9783110208351.2.111, ISBN 978-3-11-020835-1, OCLC 232002185 (ang.), patrz s. 114–115.
  8. ↑ a b c d Anna Berlińska, Teaching Mother Tongue Polish, [w:] Witold Tulasiewicz, Anthony Adams (red.), Teaching the Mother Tongue in a Multilingual Europe, London–New York: Continuum, 2005, s. 163–173, ISBN 978-0-8264-7027-0, OCLC 232292774 (ang.), patrz s. 166.
  9. ↑ Krystyna Kułak, Linguistic Prescriptivism in Present-Day Poland: The Normative Attitudes of the Speakers of Polish, [w:] Stanley D. Brunn, Roland Kehrein (red.), Handbook of the Changing World Language Map, Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 2291–2309, DOI: 10.1007/978-3-030-02438-3_120, ISBN 978-3-030-02438-3 [dostęp 2020-05-26] (ang.), patrz s. 2302.
  10. ↑ a b c d Tomasz Kamusella, Na marginesie pierwszego tomu „Słownika gwar śląskich”, „Przegląd Zachodni”, nr 3, 2002, s. 159–172 [dostęp 2023-10-02], patrz s. 160.
  11. ↑ Oscar E. Swan: A Grammar of Contemporary Polish. Bloomington: Slavica, 2002, s. 5. ISBN 0-89357-296-9. OCLC 50064627. (ang.).
  12. ↑ Ernst Håkon Jahr, Karol Janicki, The function of the standard variety: a contrastive study of Norwegian and Polish, „International Journal of the Sociology of Language”, 115, 1995, s. 25–46, DOI: 10.1515/ijsl.1995.115.25, ISSN 1613-3668 [dostęp 2023-10-02] (ang.), patrz s. 41.
  13. ↑ Peter Trudgill, Jeffrey Harling and Csaba Pléh (eds) When East met West: Sociolinguistics in the former Socialist Bloc (recenzja), „Multilingua”, 19 (1–2), Language contact in East-Central Europe, 2000, s. 190–195, DOI: 10.1515/mult.2000.19.1-2.169, ISSN 1613-3684 (ang.), patrz s. 193–194.
  14. ↑ a b Bogusław Dunaj, Język mieszkańców Krakowa: Zagadnienia teoretyczne, fonetyka, fleksja, Kraków: Nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1989, s. 134, ISBN 978-83-01-09410-2, OCLC 21562910.
  15. ↑ a b Dick Smakman, Criteria to define the standard language: a survey among Polish students, „Roczniki Humanistyczne”, 47 (6), 1999, s. 63–85 [dostęp 2023-10-02] (ang.), patrz s. 65.
  16. ↑ Marta Andruszkiewicz, Język jako kategoria prawoznawstwa, [w:] Adam Jamróz, Stanisław Bożyk (red.), Z zagadnień współczesnych społeczeństw demokratycznych, Białystok: Temida 2, 2006, s. 43–62, ISBN 978-83-89620-15-6, OCLC 71830039, patrz s. 49.
  17. ↑ Aleksander Wilkoń, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, wyd. 2, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000 (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1875), s. 7, ISBN 83-226-0975-2, OCLC 1290988919.
  18. ↑ Stanisław Urbańczyk (red.), Encyklopedia języka polskiego, wyd. 2 popr., uzup., Wrocław etc.: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 134–135, ISBN 83-04-029-94-4.
  19. ↑ Bogdan Walczak, Geneza polskiego języka literackiego, „Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja”, 3 (27), 1994, s. 35–47 [dostęp 2024-12-03], patrz s. 35, przyp. 1.
  20. ↑ Ewa Siatkowska, Standaryzacja po kurpiowsku, „Polonica”, 37, 2017, s. 5–12, DOI: 10.17651/polon.37.12, ISSN 0137-9712.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_ogólnopolski&oldid=75473211”