Pacyfikacja Małopolski Wschodniej: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

[wersja nieprzejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 10:59, 11 lut 2009

Pacyfikacja Małopolski Wschodniej w 1930 roku – akcja pacyfikacyjna, przeprowadzona przez polskie władze administracyjne, policję i wojsko na rozkaz ówczesnego premiera - Józefa Piłsudskiego, skierowana przeciwko aktywistom OUN dokonującym aktów sabotażu, dotknęła również ukraińską ludność cywilną^[1]. Rozpoczęła się 16 września 1930, trwała do 30 listopada 1930, a objęła 450 wsi w 16 powiatach^[2].

Przyczyny akcji

Po przegranej wojnie polsko-ukraińskiej w 1920 Ukraińcy utworzyli Ukraińską Wojskową Organizację. Do jej zadań należała między innymi walka z ZSRR i Polską o niepodległość Ukrainy, również metodami terrorystycznymi. W 1929 UWO weszła w skład Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów.

OUN pragnęła uwiarygodnić się w oczach społeczeństwa ukraińskiego jako główna organizacja walcząca o niepodległość państwa ukraińskiego. Planowała również rozwinięcie akcji zdobywania funduszy na działalność organizacji wśród niepodległościowo nastawionych ukraińskich emigrantów w Kanadzie i USA. W związku z tym rozpoczęła 12 lipca 1930 za pośrednictwem Ukraińskiej Organizacji Wojskowej akcję sabotażową (nazywaną również przez OUN "częściowym wystąpieniem"), polegającą na paleniu polskich majątków rolnych oraz na niszczeniu dróg, linii telegraficznych, torów kolejowych. Palono też siedziby organizacji "Strzelec", spalono trybuny Targów Wschodnich we Lwowie, napadano na urzędy i wozy pocztowe.

Akcja ta trwała do końca września 1930, kiedy to OUN obawiając się wymknięcia sytuacji spod kontroli (do akcji zaczęła spontanicznie przyłączać się ludność wiejska), wydała rozkaz zaprzestania akcji. Jednak pojedyncze akty sabotażu występowały w październiku i listopadzie. W sumie dopuszczono się 191 podpaleń (172 dotyczyły zabudowań prywatnych, a 19 - państwowych; najwięcej podpaleń wystąpiło w powiecie lwowskim - 16, bóbrskim - 11, rohatyńskim - 11) oraz nieznanej liczby innych aktów terroru.

Akcja

Cel akcji

Celem akcji było zademonstrowanie ludności ukraińskiej siły państwa polskiego oraz osłabienie ukraińskiego życia społecznego i gospodarczego^[3].

Użyte siły

Decyzję w sprawie akcji pacyfikacyjnej podjął osobiście marszałek Józef Piłsudski, pełniący funkcję premiera. Uznając, że jednak nie jest to powstanie, nakazał podjęcie działań o charakterze policyjno-represyjnym ministrowi spraw wewnętrznych Felicjanowi Sławoj-Składkowskiemu. On natomiast zlecił przygotowanie akcji władzom województw: lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego, natomiast na dowódcę całej akcji wyznaczył lwowskiego komendanta wojewódzkiego Policji Państwowej - Czesława Grabowskiego.

Przed rozpoczęciem akcji aresztowano około 130 działaczy ukraińskich, w tym kilkudziesięciu byłych posłów.

Pierwsze działania podjęto, kierując w dniach 14 do 16 września do kilku wsi województwa lwowskiego oddziały 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich. Plan akcji omówiono 18 września na naradzie komendantów policji w Rohatyniu.

Do policyjnej akcji pacyfikacyjnej (od 20 do 29 września) użyto 17 kompanii policyjnych, po 60 policjantów każda: 9 kompanii ze szkoły policyjnej w Mostach Wielkich, 3 kompanie z województwa lwowskiego, 2 1/2 kompanii z województwa stanisławskiego oraz 2 1/2 kompanii z województwa tarnopolskiego (w sumie 1041 policjantów i oficerów).

Główne operacje oddziałów wojskowych miały miejsce w pierwszej połowie października (chociaż pierwsze akcje rozpoczęły się w połowie września).

W sumie akcja objęła:

w województwie lwowskim: policyjna - 206 miejscowości w 9 powiatach, wojskowa - 78 miejscowości w 8 powiatach
w województwie stanisławowskim: policyjna - 56 miejscowości w 2 powiatach, wojskowa - 33 miejscowości w 1 powiecie
w województwie tarnopolskim: policyjna - 63 miejscowości w 4 powiatach, wojskowa - 57 miejscowości w 5 powiatach

Przebieg akcji

Akcję przeprowadzono w trzech etapach:

najpierw wydano rozporządzenia podstawowe
wprowadzono do akcji oddziały policyjne
przeprowadzono "manewry operacyjne" oddziałów wojskowych

Pacyfikacja polegała na przeprowadzaniu rewizji w budynkach mieszkalnych oraz siedzibach ukraińskich organizacji (również Ukraińskiej Cerkwi Greckokatolickiej), połączonych z niszczeniem budynków i mienia ruchomego, pobiciami, oraz aresztowaniami. Zamknięto również trzy gimnazja ukraińskie (w Rohatynie, Drohobyczu i Stanisławowie) i gimnazjum państwowe z ukraińskim językiem wykładowym w Tarnopolu, oraz szkołę powszechną we Lwowie (we Lwowie ograniczono również ilość klas w gimnazjum ukraińskim)^[4]. Zdelegalizowano młodzieżową organizację skautową "Płast", 10 września aresztowano 5 posłów UNDO.

Pacyfikację przeprowadzano w ten sposób, że najpierw otaczano wieś, następnie wzywano sołtysa lub wójta. Informowano go o celu działań i żądano wydania ukrywanej broni oraz materiałów wybuchowych. Wszyscy mieszkańcy musieli pozostać w swoich zabudowaniach. Potem u osób podejrzanych przeprowadzano rewizję połączoną z zrywaniem podłóg i poszycia dachów. Przy okazji demolowano pomieszczenia i niszczono mienie, w tym również artykuły spożywcze. W razie odmowy wydania kluczy wyłamywano zamki i drzwi.

Podczas rewizji stosowano przemoc fizyczną, i karę publicznej chłosty, od pobicia zmarło od 7 do 35 osób. Dodatkową karą było nakładanie na wsie kontrybucji i kwaterowanie we wsiach szwadronów kawalerii, które mieszkańcy musieli utrzymywać.

Druga fala aresztowań ukraińskich działaczy społecznych rozpoczęła się w październiku, aresztowania wtedy nie uniknął nawet przewodniczący legalnej partii UNDO - Dmytro Łewycki.

W sumie podczas akcji (według informacji dla sejmowej komisji budżetowej ministra spraw zagranicznych Felicjana Sławoj-Składkowskiego z dnia 9 stycznia 1931) zatrzymano 1739 osób, z czego wypuszczono 569, a 1143 przekazano do dyspozycji sądów. Tylko 25-30% oskarżonych otrzymało niewielkie wyroki, pozostałych uniewinniono. W czasie rewizji ujawniono 1287 sztuk broni długiej, 566 rewolwerów, 398 bagnetów, 31 granatów, kilkadziesiąt metrów lontu oraz 99,8 kg materiałów wybuchowych.

W samym październiku 1930 rozwiązano 145 ukraińskich placówek społeczno-kulturalnych i 40 sportowych, zamknięto 8 spółdzielni i 46 kół "Proswity".

Efekty akcji

Efektem akcji, tak jak zaplanowała OUN^[5], było trwałe zantagonizowanie ludności ukraińskiej i państwa polskiego. Na arenie międzynarodowej OUN zdobyła rozgłos, oraz uzyskała możliwość zdobywania funduszy organizacyjnych od emigrantów ukraińskich w wielu krajach Europy oraz Ameryki Północnej. Uzyskała też zwiększenie dofinansowania ze strony rządów Niemiec i Litwy.

Z drugiej strony jednak, część działaczy ukraińskich skrytykowała metody, jakimi posługiwała się OUN (np. petlurowcy, część UNDO).

Reperkusje międzynarodowe

Na początku grudnia 1930 troje ukraińskich posłów do Sejmu: Myłena Rudnyćka, Wasyl Panejko i Ołeksa Jaworowśkyj, wysłało skargę do Ligi Narodów. Pod koniec grudnia Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna wysłała także do Ligi Narodów petycję proszącą o rozpatrzenie metod stosowanych przez władze polskie wobec mniejszości ukraińskiej.

W Wielkiej Brytanii doniesienia z Polski wzburzyły opinię publiczną. 62 członków Izby Gmin podpisało petycję do rządu, domagającą się utworzenia w lidze Narodów specjalnej komisji do zbadania skarg ukraińskich, a dwóch posłów udało się nawet latem 1931 do Lwowa, w celu zbadania sytuacji na miejscu^[6]. Natomiast w samej LN Komitet Trzech, któremu oddano do rozpatrzenia tę sprawę, wydał w kwietniu 1931 niekorzystne dla Polski orzeczenie. Jednak kryzys rządowy w Londynie i odsunięcie premiera Hendersona od władzy doprowadziły do zakończenia postępowania przed Ligą Narodów.

Kanada^[7] bardzo ostro poparła Wielką Brytanię, ze względu na własną wielką diasporę ukraińską. W samej Kanadzie odbyło się bardzo wiele zebrań protestacyjnych i wieców, które uzmysłowiły politykom kanadyjskim siłę ukraińskiego elektoratu. Ukraińskie organizacje organizujące protesty okrzepły i nabrały doświadczenia organizacyjnego, co przydało się w następnych latach, przy wspieraniu ukraińskiego ruchu narodowowyzwoleńczego.

Zobacz też:

Akcja polonizacyjno-rewindykacyjna 1938 roku

↑ "Trudne sąsiedztwo ...", s 426
↑ Wniosek senatorów ukraińskich w sprawie pacyfikacji z grudnia 1930 wymienia jednak 30 powiatów, a obliczenia Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej wskazują na 28 spacyfikowanych powiatów. Związane jest to z tym, że w oficjalnej rządowej statystyce pominięto akcje przeprowadzone przez lokalne siły policji.
↑ Andrzej Ajnenkiel - "Polska po przewrocie majowym>Zarys dziejów politycznych Polski 1926-1939", Warszawa 1980, s. 199
↑ M. Iwanicki - "Oświata i szkolnictwo ukraińskie w Polsce w latach 1918-1939, Siedlce 1975, s. 32
↑ "Trudne sąsiedztwo" s. 423-425
↑ Trzeba zaznaczyć, że w tym samym okresie władze brytyjskie realizując własną politykę państwową zaostrzyły przepisy emigracyjną wobec Żydów udających się do Palestyny oraz rozpoczęły pacyfikację ogólnonarodowego powstania jakie wybuchło w Birmie przeciwko hegemonii gospodarczej Wielkiej Brytanii w tym kraju
↑ W latach 1914-1920 władze kanadyjskie umieściły w obozie internowania Spirit Lake, 5000 osób narodowości ukraińsko-rusińskiej w tym kobiety i dzieci oraz poddały 80 000 osób tej narodowości nadzorowi policyjnemu, z zapisem "enemy aliens". Kanada nigdy wcześniej i nigdy potem nie wypłaciła odszkodowań osobom represjonowanym. Dlatego też, aby zmazać swą winę w tym względzie, Kanada tak ostro ujęła się za prześladowaną ludnością ukraińską w Polsce.

Literatura

Andrzej A. Zięba - "Pacyfikacja Małopolski Wschodniej w 1930 roku i jej echo wśród emigracji ukraińskiej w Kanadzie", w: Przez dwa stulecia XIX i XX w.", Kraków 1993
Karol Grünberg, Bolesław Sprengel - "Trudne sąsiedztwo. Stosunki polsko-ukraińskie w X-XX wieku", Warszawa 2005, ISBN 83-05-13372-9
Roman Wysocki - "Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1929-1939", Lublin 2003, ISBN 83-227-2101-3

[1] "Trudne sąsiedztwo ...", s 426

[2] Wniosek senatorów ukraińskich w sprawie pacyfikacji z grudnia 1930 wymienia jednak 30 powiatów, a obliczenia Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej wskazują na 28 spacyfikowanych powiatów. Związane jest to z tym, że w oficjalnej rządowej statystyce pominięto akcje przeprowadzone przez lokalne siły policji.

[3] Andrzej Ajnenkiel - "Polska po przewrocie majowym>Zarys dziejów politycznych Polski 1926-1939", Warszawa 1980, s. 199

[4] M. Iwanicki - "Oświata i szkolnictwo ukraińskie w Polsce w latach 1918-1939, Siedlce 1975, s. 32

[5] "Trudne sąsiedztwo" s. 423-425

[6] Trzeba zaznaczyć, że w tym samym okresie władze brytyjskie realizując własną politykę państwową zaostrzyły przepisy emigracyjną wobec Żydów udających się do Palestyny oraz rozpoczęły pacyfikację ogólnonarodowego powstania jakie wybuchło w Birmie przeciwko hegemonii gospodarczej Wielkiej Brytanii w tym kraju

[7] W latach 1914-1920 władze kanadyjskie umieściły w obozie internowania Spirit Lake, 5000 osób narodowości ukraińsko-rusińskiej w tym kobiety i dzieci oraz poddały 80 000 osób tej narodowości nadzorowi policyjnemu, z zapisem "enemy aliens". Kanada nigdy wcześniej i nigdy potem nie wypłaciła odszkodowań osobom represjonowanym. Dlatego też, aby zmazać swą winę w tym względzie, Kanada tak ostro ujęła się za prześladowaną ludnością ukraińską w Polsce.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 [[Grafika:Małopolska Wschodnia.png|thumb|[[Województwo|Województwa]]: [[województwo lwowskie|lwowskie]], [[województwo tarnopolskie|tarnopolskie]], [[województwo stanisławowskie|stanisławowskie]] w składzie Małopolski Wschodniej]]
-'''Pacyfikacja Małopolski Wschodniej w 1930 roku''' – [[pacyfikacja|akcja pacyfikacyjna]], przeprowadzona przez polskie władze administracyjne, policję i wojsko na rozkaz ówczesnego premiera - [[Józef Piłsudski|Józefa Piłsudskiego]], skierowana przeciwko ukraińskiej ludności cywilnej<ref>"Trudne sąsiedztwo ...", s 426</ref>. Rozpoczęła się [[16 września]] [[1930]], trwała do [[30 listopada]] 1930, a objęła 450 wsi w 16 [[powiat]]ach<ref>Wniosek senatorów ukraińskich w sprawie pacyfikacji z grudnia 1930 wymienia jednak 30 powiatów, a obliczenia Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej wskazują na 28 spacyfikowanych powiatów. Związane jest to z tym, że w oficjalnej rządowej statystyce pominięto akcje przeprowadzone przez lokalne siły policji.</ref>.
+'''Pacyfikacja Małopolski Wschodniej w 1930 roku''' – [[pacyfikacja|akcja pacyfikacyjna]], przeprowadzona przez polskie władze administracyjne, policję i wojsko na rozkaz ówczesnego premiera - [[Józef Piłsudski|Józefa Piłsudskiego]], skierowana przeciwko aktywistom OUN dokonującym aktów sabotażu, dotknęła również ukraińską ludność cywilną<ref>"Trudne sąsiedztwo ...", s 426</ref>. Rozpoczęła się [[16 września]] [[1930]], trwała do [[30 listopada]] 1930, a objęła 450 wsi w 16 [[powiat]]ach<ref>Wniosek senatorów ukraińskich w sprawie pacyfikacji z grudnia 1930 wymienia jednak 30 powiatów, a obliczenia Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej wskazują na 28 spacyfikowanych powiatów. Związane jest to z tym, że w oficjalnej rządowej statystyce pominięto akcje przeprowadzone przez lokalne siły policji.</ref>.
 == Przyczyny akcji ==
 Po przegranej [[wojna polsko-ukraińska|wojnie polsko-ukraińskiej]] w [[1920]] Ukraińcy utworzyli [[Ukraińska Organizacja Wojskowa|Ukraińską Wojskową Organizację]]. Do jej zadań należała między innymi walka z [[ZSRR]] i Polską o niepodległość Ukrainy, również metodami terrorystycznymi. W [[1929]] UWO weszła w skład [[Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów|Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów]].
-W latach 20. XX wieku państwo polskie prowadziło represyjną politykę wobec mniejszości ukraińskiej. Już podpisanie [[Traktat ryski (1921)|pokoju ryskiego]] była zdradą sojusznika - [[Ukraińska Republika Ludowa|Ukraińskiej Republiki Ludowej]]. Doszła do tego decyzja Rady Ambasadorów z 14/15 marca 1923, przyznająca Galicję Wschodnią Polsce, z obietnicą autonomii, która nie została dotrzymana. Ludność ukraińską zaczęto pozbawiać ukraińskich szkół (''[[Lex Grabski]]'' z 1924), niszczyć cerkwie ([[Akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej]]), usuwać lub przenosić na inne tereny ukraińskich urzędników i nauczycieli<ref>Ryszard Torzecki - "Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929", Kraków 1989</ref>.
 OUN pragnęła uwiarygodnić się w oczach społeczeństwa ukraińskiego jako główna organizacja walcząca o niepodległość państwa ukraińskiego. Planowała również rozwinięcie akcji zdobywania funduszy na działalność organizacji wśród niepodległościowo nastawionych ukraińskich emigrantów w Kanadzie i USA. W związku z tym rozpoczęła [[12 lipca]] 1930 za pośrednictwem Ukraińskiej Organizacji Wojskowej akcję sabotażową (nazywaną również przez OUN "częściowym wystąpieniem"), polegającą na paleniu polskich majątków rolnych oraz na niszczeniu dróg, linii telegraficznych, torów kolejowych. Palono też siedziby organizacji "[[Związek Strzelecki "Strzelec"|Strzelec]]", spalono trybuny [[Targi Wschodnie|Targów Wschodnich]] we Lwowie, napadano na urzędy i wozy pocztowe.