Wojna domowa w Kostaryce
Wojna domowa w Kostaryce – konflikt zbrojny pomiędzy rządem Kostaryki a rebeliantami pod wodzą Joségo Figueresa Ferrery, który rozpoczął się 12 marca 1948 roku.
 Pomnik ofiar wojny domowej w dystrykcie Santa María de Dota | |||
| Czas |
12 marca – 24 kwietnia 1948 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Przyczyna |
unieważnienie wyborów | ||
| Wynik |
zwycięstwo rebeliantów | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Tło konfliktu
edytujKostaryka do lat czterdziestych XX wieku
edytujKostaryka wyróżniała się znacznie pod względem politycznym na tle pozostałych republik Ameryki Centralnej. Od 1882 roku – z krótką przerwą w latach 1917–1919 – władza była przejmowana w sposób pokojowy, na drodze demokratycznych wyborów (choć czasami kontrkandydaci byli zmuszani do ustąpienia w drugiej turze). Spokój polityczny, połączony z licznymi postępowymi reformami wprowadzanymi przez kolejnych prezydentów, zaowocował korzystną sytuacją gospodarczą państwa na tle regionu. Większe problemy ekonomiczne pojawiły się dopiero w następstwie wielkiego kryzysu, pod ich wpływem doszło do rozbicia tradycyjnego podziału politycznego na liberałów i konserwatystów. Z jednej strony wzmocniły się tendencje rasistowskie, a z drugiej rósł w siłę komunistyczny ruch związkowy pod wodzą Manuela Mory. Wybrany w 1936 roku na prezydenta Leon Cortés Castro był jawnym zwolennikiem faszyzmu[1][2][3][4].
Rządy Rafaela Guardii i Teodora Michalskiego
edytuj
W 1940 roku prezydenturę objął Rafael Ángel Calderón Guardia z Partii Republikańsko-Narodowej. Skupiał on w swoich rękach coraz większą władzę, mając zagwarantowane wsparcie komunistów (od czerwca 1943 roku Awangarda Ludowa) i episkopatu. Jednocześnie prezydent przeprowadzał liczne reformy socjalne, takie jak wprowadzenie płacy minimalnej, program ubezpieczeń społecznych czy kodeks pracy gwarantujący ochronę interesów robotników. Koszt tych reform był jednak niebagatelny: w 1943 roku, podczas gdy sąsiednie republiki notowały nadwyżki, Kostaryka posiadała 42 procentowy deficyt budżetowy. Zarówno jego sojusz z Manuelem Morą, jak i wprowadzane przez niego reformy spowodowały, że Guardia postrzegany był przez państwa regionu jak i przez część własnych mieszkańców jako komunista[5][6][7].
Zgodnie z konstytucją Guardia nie mógł kandydować w wyborach 1944 roku, wystawił więc wskazanego mu przez komunistów Teodora Picado Michalskiego, który bez problemów został wybrany. Michalski kontynuował politykę Guardii, rozluźnił jednak nieco ograniczenia nałożone na działaczy opozycyjnych[8].
Opozycja
edytujJedną z głównych postaci opozycji antyrządowej był José „Pepe” Figueres Ferrer. Wyedukowany na Massachusetts Institute of Technology, wdrażał na swojej farmie socjalistyczne porządki. Swój stosunek do rządu miał okazję wyrazić w lipcu 1942 roku. W wyniku przeprowadzonego 2 lipca ataku niemieckiego okrętu podwodnego na statek United Fruit Company przeładowywany w Puerto Limón zginęło wielu załogantów. Przywódca komunistów Manuel Mora wykorzystał uroczystości żałobne w celu podżegania do ataku na zamieszkałych w Kostaryce obywateli państw Osi. Figueres zaatakował Calderóna i Morę na antenie radia. Jeszcze w czasie audycji został on aresztowany, a następnie deportowany. Okres wygania spędził w Meksyku, gdzie nawiązał wiele znajomości z przedstawicielami lewicowo-demokratycznych prądów z innych państw Ameryki Łacińskiej[9]. Za prezydentury Picado Michalskiego powrócił do Kostaryki, by w 1945 roku utworzyć Partię Socjaldemokratyczną. Blisko współpracował z liderem opozycji Leónem Castro, a gdy w marcu 1946 roku były prezydent umarł, przejął po nim schedę. Figueres zamierzał doprowadzić do zbrojnego przejęcia władzy przy współdziałaniu opozycjonistów z Nikaragui. Plan ten nie powiódł się. Figueres przyłapany próbie zakupu broni w Meksyku stracił w lutym 1947 roku poparcie większości ugrupowań opozycyjnych[8].
Opozycyjną postawę przyjmowali poza socjaldemokratami również oligarchowie i przedstawiciele klasy średniej, którzy odczuwali koszty rządowych reform. Część z nich skupiła się w Partii Związku Narodowego. Jej liderem był wydawca Diario de Costa Rica[7], Otilio Ulate Blanco. Został on wspólnym kandydatem opozycji w wyborach 1948 roku[10].
Strajk generalny i wybory 1948 roku
edytujPrzełomowym punktem w polityce wewnętrznej Kostaryki były zamieszki w Cartago 20 lipca 1947 roku. Odbywająca się w mieście demonstracja została brutalnie spacyfikowana przez policję – zginęły dwie osoby, a kilkanaście odniosło obrażenia. W kilka dni po tym wydarzeniu został ogłoszony strajk generalny, którego żądania zostały zaakceptowane przez prezydenta. Jedna z obietnic Picado Michalskiego dotyczyła wyborów, które miały odbyć się 8 lutego 1948 roku. O stanowisko ze strony prezydenta ubiegał się ponownie Rafael Calderón Guardia, zaś jego kontrkandydatem był Otillio Ulate Blanco. Już w czasie głosowania pojawiały się informacje o licznych nieprawidłowościach. Podliczenie głosów zajęło komitetowi wyborczemu trzy tygodnie, a gdy podał do wiadomości zwycięstwo opozycjonisty, Kongres, 1 marca, anulował elekcję[11]. Ulate Blanco został aresztowany, a władze ogłosiły zwycięstwo Calderóna Guardii[7][12].
Przebieg
edytujZryw opozycji
edytujJosé Figueres Ferrer opuścił swoją farmę i rozpoczął akcję zbrojną 12 marca 1948 roku, wyzwalając kraj w imieniu założonej przez siebie Junty Założycielskiej Drugiej Republiki (hiszp. Junta Fundadora de la Segunda República). Przed atakiem na stolicę zdobył 1 kwietnia Cartgo[a], pod murami San José stanął zaś 12 kwietnia. Rozpoczęły się negocjacje dotyczące zaprzestania walk, ale gdy 15 kwietnia Picado Michalski i Calderón Guardia chcieli przyjąć warunki „Pepe” Figueresa, zostali zatrzymani i aresztowani przez Manuela Morę. Szturm na stolice rozpoczął się 16 kwietnia i trwał do 24 dnia tego miesiąca, kiedy to rebelianci zajęli miasto[13]. Inna wersja wydarzeń nie wspomina o areszcie domowym, ale o ucieczce Picado Michalskiego i Calderóna Guardii do Meksyku[14] lub Nikaragui[7][b] 19 kwietnia, co miało zakończyć walki (choć i w tym przypadku wejście do stolicy datowane jest na 24 kwietnia)[14].
W walkach wzięli również udział przerzuceni z Gwatemali drogą morską członkowie Legionu Karaibskiego, którzy zajęli miasto Limón. Figueres Ferrer otrzymać miał militarne i finansowe wsparcie od rządów Gwatemali i Stanów Zjednoczonych[15].
W wyniku walk życie postradało 2000 osób[14].
Reformy Junty i kontratak
edytuj
W celu umocnienia dokonań rebelii Junta Założycielska Drugiej Republiki, oficjalnie powołana 8 maja 1948 roku, rozpoczęła wdrażanie reform i represjonowanie popleczników dawnego reżimu. Wprowadzono miesięczny stan wyjątkowy i – pod pozorem przeciwdziałania przewrotowi – aresztowano 220 ludzi lewicy. Partia Awangardy Ludowej i niektóre inne ugrupowania lewicowe zostały zdelegalizowane w lipcu[16].
Rebeliancka Armia Wyzwolenia Narodowego została rozwiązana 1 grudnia. Krok ten zachęcił Calderóna i Michalskiego do próby odzyskania władzy. Uzbrojony przez Antonia Somozę oddział kilkuset ochotników przekroczył granicę nikaraguańsko-kostarykańską 12 grudnia 1948 roku. Brak poparcia w społeczeństwie, jak i ponowna mobilizacja armii kostarykańskiej zniweczyły te plany i atak zatrzymał się już na terytoriach przygranicznych[16][7].
Następstwa
edytujJeszcze 8 grudnia 1948 roku przeprowadzono wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego. Zakończyły się one zdecydowanym zwycięstwem stronników Otilio Ulate Blanco, którzy zdobyli 33 mandaty, przy 4 mandatach zdobytych przez popleczników Ferrara i 8 przez zwolenników innych partii. Obradujące w takim składzie Zgromadzenie odrzuciło projekt konstytucji przygotowany przez Figueresa Ferrera, aczkolwiek wiele z jego propozycji znalazło się w ostatecznym kształcie dokumentu. Ten uchwalony został w sierpniu 1949 roku[17][18].
Reformy przeprowadzane przez Juntę kontynuowały socjalny kierunek rządów Calderóna Guardii i Picado Michalskiego, opierać się miały na demokratycznych założeniach. Upaństwowiono banki i przedsiębiorstwa energetyczne, podatek od dochodów ustalono na 10 procent, zaś w cenie dóbr luksusowych podatki stanowiły połowę. Ważnym postulatem „Pepe” Figueresa uwzględnionym w konstytucji była likwidacja armii. Zaniepokojeni tą perspektywą oficerowie zbuntowali się jeszcze 2 kwietnia 1949 roku, jednak ich zbrojny protest nie spotkał się z poparciem społeczeństwa i musieli oni ustąpić[17].
Figueres Ferrer przekazał 8 listopada 1949 roku władzę w ręce wybranego w 1948 roku Otilio Ulate Blanco. Ten w czasie swojej prezydentury musiał się jeszcze zmagać ze stronnikami Calderóna Guardii, którzy dokonali wiosną 1951 roku serii ataków bombowych. W wyborach 1953 roku zdecydowaną przewagę osiągnął Figueres Ferrer. Po wojnie domowej powróciła tradycja zmiany władzy w sposób pokojowy i konstytucyjny[19].
Uwagi
edytuj- ↑ Pearcy 2006 ↓, s. 126–127 podaje, że Cartago zostało zajęte przez Figueresa 12 kwietnia, po tym jak dzień wcześniej zdobył San Isidro de El Genreal.
- ↑ Mroziewicz wspomina w tym kontekście jedynie o Picado Michalskim, jako że droga lądowa z Kostaryki do Meksyku prowadzi przez Nikaraguę, informacje te nie wydają się być sprzecznymi.
Przypisy
edytuj- ↑ Mroziewicz 1979 ↓, s. 105.
- ↑ Gruszczak 2007 ↓, s. 77–79.
- ↑ Gruszczak 2007 ↓, s. 126–130.
- ↑ Gruszczak 2007 ↓, s. 171–174.
- ↑ Gruszczak 2007 ↓, s. 174–175.
- ↑ Pearcy 2006 ↓, s. 125–126.
- ↑ a b c d e Mroziewicz 1983 ↓, s. 161.
- ↑ a b Gruszczak 2007 ↓, s. 221.
- ↑ Gruszczak 2007 ↓, s. 175–176.
- ↑ Gruszczak 2007 ↓, s. 221–222.
- ↑ Gruszczak 2007 ↓, s. 222–223.
- ↑ Pearcy 2006 ↓, s. 126.
- ↑ Gruszczak 2007 ↓, s. 223–225.
- ↑ a b c Pearcy 2006 ↓, s. 127.
- ↑ Pearcy 2006 ↓, s. 126–127.
- ↑ a b Gruszczak 2007 ↓, s. 224.
- ↑ a b Gruszczak 2007 ↓, s. 224–225.
- ↑ Pearcy 2006 ↓, s. 127–128.
- ↑ Gruszczak 2007 ↓, s. 225–226.
Bibliografia
edytuj- Artur Gruszczak: Ameryka Środkowa. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2007, seria: Historia Państw Świata w XX Wieku. ISBN 978-83-7436-132-3. ISSN 1734-7939. (pol.).
- Thomas L. Pearcy: The History of Central America. Nowy Jork: Palgravre Macmillan, 2006, seria: Palgrave Essential Histories. ISBN 978-1-4039-6256-0. (ang.).
- Robert Mroziewicz: Ameryka Centralna. W: Dzieje Ameryki Łacińskiej. T. 2. Warszawa: Książka i Wiedza, 1979. (pol.).
- Robert Mroziewicz: Ameryka Centralna. W: Dzieje Ameryki Łacińskiej. T. 3. Warszawa: Książka i Wiedza, 1983. (pol.).