Szwentoróg
Szwentoróg[1], Świntoróg Utenesowic (lit. Šventaragis) – legendarny wielki książę litewski, książę nowogródzki, ruski i żmudzki z rodu Centaurów.
Rodzina i rządy
edytujPostać jest wzmiankowana w Kronice Bychowca i kronice Macieja Stryjkowskiego. Jego ojcem był Utenis, dziadkiem Kukowyt, pradziadkiem Żywibund z rodu Centaurów wywodzący się od legendarnego Dorsprunga – towarzysza Palemona, zaś prababką Pojata z Palemonowiczów[2][3].
W zależności od autora Szwentoróg znany jest również jako Swentorog, Swintoróg Utenesowic, Świntoróg i Szwintoroh. Urodzić miał się w 1171 roku[4], władzę miał objąć w podeszłym wieku, litewskie sylwy wymieniały w tym kontekście rok 1267 i 1270[5]. Rządy miał objąć po Wojsiełku, wraz z wygaśnięciem głównej linii dynastii Palemonowiczów[2]. Szwentoroga za postać historyczną uznawali m.in. Maciej Stryjkowski, Teodor Narbutt czy Wojciech Wijuk Kojałowicz. Historyczność Szwentoroga podobnie jak historyczność Palemona odrzuciło większość historyków XX-wiecznych[4].
Dolina Szwentoroga
edytujWedług legendy książę Szwentoróg miał wybrać miejsce u zbiegu Wilii i Wilejki, w którym nakazał spalić swoje ciało swojemu synowi (Skirmuntowi lub Germuntowi). W tym miejscu ciało Szwentoroga zostało spalone wraz z jego koniem, niewolnikiem, chartami i sokołem. Od tego momentu miejsce to zostało nazwane Doliną Szwentoroga i aż do chrystianizacji Litwy paleni byli tam wielcy książęta litewscy i znaczni możnowładcy. W tym miejscu miała również powstać świątynia ku czci Perkuna[6][7][8]. Według Teodora Narbutta na jej miejscu miała powstać katedra wileńska[9].
Legenda o spaleniu Szwentoroga jest na ogół odrzucana przez współczesnych historyków, została jednak przeanalizowana m.in. przez Władimira Toporowa i Gintarasa Beresnevičiusa pod kątem przedchrześcijańskich wierzeń Litwinów. Część badaczy uznaje legendę o Szwentorogu jako przykład zmiany panującego obrządku pogrzebowego i jego reformy, centralizacji i wzrostu znaczenia politycznego[10][7].
Według legendy w miejscu spalenia Szwentoroga Giedymin miał mieć sen o żelaznym wilku; w rejonie doliny Szwentoroga miało powstać miasto Wilno[11][7][12].
W literaturze
edytuj- W Konradzie Wallenrodzie autorstwa Adama Mickiewicza pustelnica w swojej pieśni z wieży wspomina o wiecznym ogniu żywionym przez pobożnych kapłanów w zamku Swentoroga. Autor w przypisie wyjaśnia, iż zamkiem Swentoroga jest zamek wileński, w którym niegdyś utrzymywany miał być znicz tj. ogień wieczny[13]. Zamek Swentoroga miał być zlokalizowany u stóp Góry Giedymina według komentarza Jana Tysiewicza[14].
- Jan Czeczot w swojej śpiewce Swintoróg Utenesowic 1268–1271 z cyklu Śpiewki o dawnych Litwinach... pisał[14]:
Lud się smutny zewsząd spieszy,
Gdzie zamkowa w Wilnie góra;
Aby pogrześć Swintoroga,
Jako życzył, u jej proga.
W szaty go przybrawszy, w zbroję,
Szablę, sajdak, włócznię, dali;
Chartów parę, wyżłów dwoje,
I sokoła przywiązali,
I z jastrzębiem, i z rumakiem
[…]
Przy tem sługa wierny, miły
Z nim pospołu się palili [...]
Inne upamiętnienie
edytuj- W 2023 roku z inicjatywy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych pod kryptonimem Šventaragis w ramach corocznych ćwiczeń pod kryptonimem Perkūno bastionas przeprowadzono na Litwie ćwiczenia dotyczące zarządzania sytuacjami nadzwyczajnymi[15][16].
- Na wileńskim starym mieście znajduje się ulica Szwentoroga (Šventaragio gatvė)[17]. Na tej ulicy znajduje się siedziba litewskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[18].
Przypisy
edytuj- ↑ Jan Jurkiewicz , Od Palemona do Giedymina. Wczesnonowożytne wyobrażenia o początkach Litwy, cz. l: W kręgu latopisów litewskich [online] .
- ↑ a b Maciej Stryjkowski , Kronika litewska, polska, żmudzka i wszystkiej Rusi [online], wolnelektury.pl [dostęp 2024-08-22], Cytat: W tym Wasiełku zabitym synu Mendogowym (którego z ojcem jednaka śmierć potkała) królewicu i wielkim xiędzu Litewskim, Nowogrodzkim, Połockim, i Żmodzkim, skończyła się familia xiążęcia Rzymskiego Palemona, z herbu Kolumnów. A stolica Litewska przeniesiona powtóre do Kitaurussów Dorsprungowiców, tychże potomków xiążąt Rzymskich, ale inszej familiej, na którą był wybrany Swintoróg Utenussowic .
- ↑ Хроника Быховца. Хроніка Биховця. Том 32. Литовсько-білоруські літописи [online], litopys.org.ua [dostęp 2024-08-22] .
- ↑ a b Nowa Panorama Literatury Polskiej » Litwa średniowieczna Mickiewicza [online], nplp.pl [dostęp 2024-08-22] .
- ↑ Joanna Orzeł , Przeszłość Litwy w księgach Silva Rerum XVIII wieku .
- ↑ Baltų žinyčios vartai » Senosios Vilniaus šventvietės (2) [online] [dostęp 2024-08-22] (ang.).
- ↑ a b c Šventaragis [online], www.vle.lt [dostęp 2024-08-22] (lit.).
- ↑ Wirtualna Polska Media S.A , Wilno [online], turystyka.wp.pl, 7 września 2007 [dostęp 2024-08-22] (pol.).
- ↑ Darius Baronas , Perkūno šventykla Vilniuje (Senų mitų ir naujų mokslinių tyrimų nedermė) [online], 15min.lt [dostęp 2024-08-22] (lit.).
- ↑ Vykintas Vaitkevičius , Bandymas atkurti Šventaragio mitą │ Attempt to Reconstruct the Myth of Šventaragis .
- ↑ Teresa Dalecka , (Nie)Zapomniane Podania i legendy wileńskie Władysława Zahorskiego .
- ↑ The Legend of the Iron Wolf | World Heritage Journeys of Europe [online], visitworldheritage.comhttps [dostęp 2024-08-22] .
- ↑ Konrad Wallenrod [online], wolnelektury.pl [dostęp 2024-08-22] .
- ↑ a b Wilno romantyczne 2, [w:] Nowa Panorama Literatury Polskiej [online] .
- ↑ „Šventaragio“ pratybose imituotas nepaprastosios padėties valdymas [online], sc.bns.lt [dostęp 2024-08-22] (lit.).
- ↑ Šalies institucijos pratybose išbandė pasiruošimą atremti karo grėsmes | KaunoDiena.lt [online], kauno.diena.lt, 28 września 2023 [dostęp 2024-08-22] (lit.).
- ↑ Šventaragio gatvė Vilniuje - Vilniaus katalogas [online], vilnius21.lt [dostęp 2024-08-22] .
- ↑ Ministry of the Interior of the Republic of Lithuania [online] .