Akademia Królewska w Poznaniu

Königliche Akademie zu Posen
Data założenia	4 listopada 1903
Data likwidacji	1918/1919
Państwo	Cesarstwo Niemieckie
Rektor	Eugen Kühnemann
	Położenie na mapie Poznania Königliche Akademie zu Posen
	Położenie na mapie Polski Königliche Akademie zu Posen
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Königliche Akademie zu Posen
	52°24′29,84″N 16°54′56,50″E/52,408289 16,915694

Akademia Królewska w Poznaniu (niem. Königliche Akademie zu Posen) – pruska akademia działająca w Poznaniu w latach 1903–1919.

Geneza

Starania o założenie w Poznaniu uniwersytetu podejmowano zarówno ze strony polskiej, jak i niemieckiej, od XIX wieku, jednak kończyło się to niepowodzeniem - władze pruskie obawiały się stworzenia silnego ośrodka polskości przy uczelni. W początku XX wieku do idei powrócili Niemcy mieszkający w Poznaniu, przewidując, że uniwersytet stałby się w Prowincji Poznańskiej silnym ośrodkiem germanizacji. Po licznych sporach zwolenników i przeciwników założenia uczelni dla Niemieckiego Wschodu, do kanclerza Bernharda von Bülowa wpłynęły niemal w jednym czasie memoriały o założenie uczelni w Poznaniu (od nadburmistrza Richarda Wittinga) i w Bydgoszczy (od nadburmistrza Alfreda Knoblocha). Ostatecznie większe poparcie w Berlinie uzyskał Witting i 4 listopada 1903 założono uczelnię z nadania króla pruskiego i cesarza niemieckiego Wilhelma II Hohenzollerna, z inicjatywy kierownika wydziału w pruskim ministerstwie edukacji narodowej Friedricha Althoffa. Zgodnie z wcześniejszymi założeniami jej istnienie miało wzmocnić niemiecką obecność w Prowincji Poznańskiej i politykę germanizacji w tej części ziem polskich. Decyzja o otwarciu uniwersytetu była zaskoczeniem dla Polaków^[1].

Historia

Cele germanizacyjne uczelni osiągnięte miały zostać poprzez kształcenie profesjonalnych urzędników administracyjnych, prawników, nauczycieli, lekarzy, kupców, przemysłowców i robotników, jak również organizowanie otwartych prelekcji. Szkoła nie miała prawa do nadawania stopni naukowych, a jej rektorem został filozof i krytyk literacki Eugen Kühnemann. W ramach akademii powołano trzy wydziały:

ekonomiczno-prawny,
historyczno-filologiczny,
nauk przyrodniczych^[1].

Począwszy od roku akademickiego 1904/1905 uruchomiono dodatkowo wykłady z teologii katolickiej i ewangelickiej prowadzone gościnnie przez wykładowców z Berlina i Wrocławia^[1].

Pierwsze lata istnienia uczelni przysporzyły jej dużą popularność. W semestrze zimowym 1904/1905 studiowało na niej 1139 osób, w tym 616 mężczyzn, co stanowiło 54,1%. Po pewnym spadku frekwencji, zaczęła ona znów stopniowo rosnąć (w semestrze 1909/1910 było to niecałe tysiąc osób) i gwałtownie znów spadła w okresie I wojny światowej (w semestrze letnim 1915 uczyło się tu zaledwie 138 studentów). W ostatnim semestrze zimowym 1918/1919 na akademii studiowało 350 osób, w tym 115 mężczyzn (32,8%)^[1].

W semestrze zimowym 1903/1904 na uczelni wykładało trzynastu profesorów, czterech docentów i dwunastu wykładowców. W ostatnim semestrze 1918/1919 zajęcia prowadziło siedmiu profesorów, jeden docent i dziewięciu wykładowców. Częste zmiany kadry nie wpływały dobrze na poziom badań naukowych. Do najwybitniejszych pracowników naukowych akademii należeli filozof Eugen Kühnemann, ekonomista Ludwig Bernhard i historyk Adolf Warschauer. Niektórzy z niemieckich uczonych występowali z projektami przekształcenia akademii w pełnoprawny uniwersytet, jednak z obawy przed masowym napływem polskich studentów i wzmocnieniem w wyniku tego polskiego ruchu narodowego, projekty te nie uzyskiwały poparcia władz z Berlina. Dodatkowo obawiano się wstępowania na uniwersytet Żydów i Rosjan (w obawie przed Żydami nie wprowadzono np. rozszerzonego programu studiów handlowych). Do zwolenników powołania pełnoprawnego uniwersytetu należeli m.in. Kühnemann, językoznawca Wilhelm Dibelius i filozof Friedrich Paulsen. Roczne koszty utrzymania uczelni były wysokie, stanowiły około 145.000 marek, co było sumą niewspółmierną do osiąganych wyników naukowych, dydaktycznych, a także, tak istotnych dla władz, celów germanizacyjnych^[1].

Słuchaczami akademii byli przede wszystkim Niemcy z Poznania i Prowincji Poznańskiej oraz (mimo nakładanych ograniczeń) zniemczeni Żydzi poznańscy. Polacy byli nieliczni - głównie urzędnicy państwowi i nauczyciele szkół ludowych. Koła polskie przyjęły wobec akademii stanowisko opozycyjne, określając ją jako połowiczny twór lub karykaturę wyższego zakładu naukowego, której nikt nie może brać na serio. W „Kurierze Poznańskim” w 1913 napisano, że jest to ani szkoła, ani uniwersytet, tylko jakaś, na wpół naukowa amfibia^[1].

Po likwidacji uczelni, w wyniku wygranego przez Polaków powstania wielkopolskiego, na przełomie 1918 i 1919 jej majątek przejął utworzony przez Komisariat Naczelnej Rady Ludowej Uniwersytet Poznański^[2].

Siedziba

Działalność wykładowo-prelekcyjną prowadzono w początkowym okresie w wynajętym budynku przy ulicy 23 Lutego (wówczas ul. Fryderykowska), a także w pomieszczeniach ówczesnej Kaiser-Wilhelm-Bibliothek^[1]. Na potrzeby własne uczelni wzniesiono w latach 1905-1910 neorenesansowy gmach siedziby – obecne Collegium Minus z Aulą Uniwersytecką, stanowiące elementy zabudowy reprezentacyjnej Dzielnicy Cesarskiej. Projektantem gmachu był Eduard Fürstenau.

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g red. Jerzy Topolski, Dzieje Poznania, tom 2, PWN, Warszawa-Poznań, 1994, s. 458-461, ISBN 83-01-08194-5
↑ Obwieszczenie Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej z dnia 30 stycznia 1919 roku, powołujące Wydział Filozoficzny jako zaczątek Uniwersytetu Polskiego w Poznaniu z dniem 1 kwietnia 1919 roku

Bibliografia

Hein Retter: Zur Erinnerung an die preußische Polenpolitik vor 100 Jahren. Die „Königliche Akademie zu Posen” und Peter Petersen als Redakteur der „Ost-deutschen Korrespondenz für nationale Politik“ mit weiteren Literaturangaben. Technische Universität Braunschweig. [dostęp 2014-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-19)]. (niem.).
Christoph Schutte: Die Königliche Akademie in Posen (1903-1919) und andere kulturelle Einrichtungen im Rahmen der Politik zur „Hebung des Deutschtums”. Marburg: Herder-Institut, 2008, seria: Materialien und Studien zur Ostmitteleuropa-Forschung 19. ISBN 978-3-87969-343-6.
Poznań – przewodnik po zabytkach i historii. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2003, s. 218-219. ISBN 83-87847-92-5.
Teresa Jakimowicz (red.): Architektura i urbanistyka Poznania w XX wieku. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2005, s. 89-90. ISBN 83-89525-13-5.

[dzieje2-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g red. Jerzy Topolski, Dzieje Poznania, tom 2, PWN, Warszawa-Poznań, 1994, s. 458-461, ISBN 83-01-08194-5

[2] Obwieszczenie Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej z dnia 30 stycznia 1919 roku, powołujące Wydział Filozoficzny jako zaczątek Uniwersytetu Polskiego w Poznaniu z dniem 1 kwietnia 1919 roku

[1]

[2]