Żmija zygzakowata

Żmija zygzakowata
	Vipera berus
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Rząd	łuskonośne
Podrząd	węże
Rodzina	żmijowate
Podrodzina	żmije właściwe
Rodzaj	Vipera
Gatunek	żmija zygzakowata
	Zasięg występowania
	; Zasięg europejski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Żmija zygzakowata (Vipera berus) – gatunek jadowitego węża z rodziny żmijowatych (Viperidae).

Podstawowe informacje

Rozmiary: Długość ciała: 90 cm (rzadko do 120 cm)
Masa ciała: do 0,170 kg

Wygląd: Grzbiet o zabarwieniu brązowym, srebrzystoszarym, żółtawym, oliwkowozielonym, niebieskoszarym, pomarańczowym, czerwonobrązowym lub miedzianoczerwonym. Na grzbiecie ciemniejszy od barwy podstawowej zygzak, tzw. „wstęga kainowa”. Zygzak nie zawsze jest widoczny. Pionowa źrenica. Płaska głowa o trójkątnym zarysie, wyraźnie oddzielona od reszty ciała. Ciało zwęża się w kierunku głowy. Łuski na głowie tworzą wzór przypominający literę X, Y lub V.

Biotop: Spotykana na obrzeżach lasów, podmokłych łąkach, polanach leśnych. Lubi siedliska o chłodnym mikroklimacie.

Pokarm: Głównym pokarmem żmij są małe ssaki owadożerne (ryjówki, krety) i gryzonie (myszowate, nornikowate). Poluje także na żaby, jaszczurki, pisklęta ptaków i owady (prostoskrzydłe, biegaczowate). Młode odżywiają się głównie owadami, ślimakami, dżdżownicami, młodymi płazami i jaszczurkami.

Zachowanie: Tryb życia dzienny. Chętnie przebywa pod kamieniami, krzewami lub wśród korzeni drzew. Najczęściej ucieka przed napastnikiem, atakuje w sytuacji, gdy jest osaczona. Najpierw jednak zazwyczaj głośno syczy, stosunkowo rzadko kąsa.

Rozmnażanie: Jajożyworodna (stąd pochodzi nazwa łacińska Vipera). Pora godowa przypada na kwiecień-maj. Samce toczą rytualne walki przypominające zapasy. Walczące osobniki oplatają się wokół siebie – unoszą przednie części do góry i każdy z nich usiłuje przygnieść przeciwnika do ziemi^[2]. Zaloty i sama kopulacja są długotrwałe (kilka godzin). Samica rodzi 5-15 młodych^[3], które od początku prowadzą samodzielny tryb życia.

Występowanie: Żmija zygzakowata występuje na terenach od północno-zachodniej Francji po wschodnią Syberię i Sachalin. W Skandynawii przekracza koło podbiegunowe, a na południe sięga do Włoch i Azji Mniejszej. W Polsce występuje na całym obszarze, w kilku odmianach, z których najbardziej charakterystyczne są: jasna (szara lub rudobrązowa z czarnym zygzakiem wzdłuż całego grzbietu) i czarna.

Żmija zygzakowata podlega w Polsce częściowej ochronie gatunkowej^[4]^[5].

Działanie jadu i leczenie ukąszeń: Żmije rzadko kąsają człowieka, starając się raczej uciec. Jeśli zostaną zmuszone do obrony, ich ukąszenie często (30–60% przypadków) jest suche^[6] (tj. bez wstrzyknięcia jadu), jednak ze względu na możliwość martwicy, należy zawsze zasięgnąć pomocy medycznej przy potwierdzonym ukąszeniu żmii^[7]. Jad żmii zygzakowatej jest mieszaniną kilku toksyn o różnorakim działaniu: uszkadzającym układ nerwowy, powodującym martwicę tkanek, zmniejszającym krzepliwość krwi, zmiany rytmu pracy serca. Po ukąszeniu na skórze poszkodowanego zostają dwie charakterystyczne ranki. Ukąszenie jest szczególnie niebezpieczne dla dzieci i osób starszych. Jednakże nie jest śmiertelnym zagrożeniem dla zdrowego dorosłego człowieka. Leczenie swoiste polega na podaniu antytoksyny końskiej.

Synonimy

[Coluber] berus – Linnaeus, 1758
[Coluber] Chersea – Linnaeus, 1758
Coluber prester – Linnaeus, 1761
Coluber vipera Anglorum – Laurenti, 1768
Coluber Melanis – Pallas, 1771
Coluber Scytha – Pallas, 1773
[Coluber] Scytha – Bonnaterre, 1790
Vipera melanis – Sonnini & Latreille, 1801
Vipera berus – Daudin, 1803
Vipera chersea – Daudin, 1803
Vipera prester – Daudin, 1803
[Coluber] Caeruleus – Sheppard, 1804
Vipera communis – Leach, 1817
Coluber chersea var. marasso – Pollini, 1818
[Pelias] berus – Merrem, 1820
[Vipera] marasso – Sette, 1821
Vipera limnaea – Bendiscioli, 1826
Vipera trilamina – Millet, 1828
[Pelias] Chersea – Wagler, 1830
Vipera torva – Lenz, 1832
Pelias dorsalis – Gray, 1842
Vipera Prester var. gagatina – Freyer, 1842
Echidnoides trilamina – Mauduyt, 1844
Vipera Pelias – Soubeiran, 1855
Pelias berus var. Prester – Günther, 1858
Pelias berus var. Chersea – Günther, 1858
Pelias berus var. dorsalis – Cope, 1860
Pelias berus var. niger – Cope, 1860
Vipera (Pelias) berus – Jan, 1863
Vipera (Pelias) berus var. prester – Jan, 1863
Vipera (Pelias) berus var. lymnaea – Jan, 1863
Pelias Chersea – Erber, 1863
Pelias berus – Erber, 1863
Vipera berus var. prester – Jan & Sordelli, 1874
Vipera berus [berus] – Boettger, 1889
[Vipera berus] var. montana – Méhely, 1893
Vipera berus – Boulenger, 1896
Pelias berus lugubris – Kashehenko, 1902
Vipera berus pelias – Chabanaud, 1923
[Vipera (Pelias) berus] forma brunneomarcata – Reuss, 1923
[Vipera (Pelias) berus] forma luteoalba – Reuss, 1923
[Vipera (Pelias) berus] forma ochracea asymmetrica – Reuss, 1923
[Vipera (Pelias) berus] rudolphi-marchica – Reuss, 1924
[Vipera (Pelias) berus] forma bilineata – Reuss, 1924
Vipera (Pelias) berus forma chersea-splendens – Reuss, 1925
Vipera (Pelias) berus forma ochracea-splendens – Reuss, 1925
Vipera (Pelias) berus forma rutila – Reuss, 1925
Vipera (Pelias) berus forma punctata – Reuss, 1925
Coluber sachalinensis continentalis – Nikolski, 1927
Pelias sudetica – Reuss, 1927 (nomen nudum)
Vipera berus marchici – Reuss, 1927
Vipera berus rudolphi – Reuss, 1927 (nomen nudum)
Vipera berus berus – Mertens & Müller, 1928
Pelias elberfeldi – Reuss, 1929
Pelias rudolphi – Reuss, 1930
Pelias schöttleri – Reuss, 1930
Pelias tyrolensis – Reuss, 1930
Pelias schreiberi – Reuss, 1930
Pelias flavescens – Reuss, 1930 (nomen nudum)
Pelias subalpina – Reuss, 1930 (nomen nudum)
Pelias neglecta – Reuss, 1932
Vipera berus sphagnosa – Krassawzef, 1932
Pelias occidentalis – Reuss, 1933
Pelias occidentalis oldesloensis – Reuss, 1933 (nomen nudum)
Pelias occidentalis orbensis – Reuss, 1933 (nomen nudum)
Pelias sudetica forma steinii – Reuss, 1935 (nomen nudum)
Vipera marchici – Reuss, 1935
Pelias sudetica steinii forma emarcata – Reuss, 1937 (nomen illegitimum)
Vipera (Vipera) berus berus – Obst, 1983
Vipera berus forma brunneomarcata – Golay et al., 1993
Vipera berus forma ochracea-asymmetrica – Golay et al., 1993
Vipera berus forma luteoalba – Golay et al., 1993
Pelias schoettleri – Golay et al., 1993
Coluber coeruleus – Golay et al., 1993
Vipera berus – Golay et al., 1993^[8]

odmiana czarna
odmiana czarna
odmiana jasna
odmiana miedzianoczerwona

Zobacz też

fauna Polski

Przypisy

↑ Vipera berus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Vipera berus male combat. Lelle Pettersson 2021-05-12. [dostęp 2024-08-16].
↑ TonyT. Phelps TonyT., Reproductive strategies and life history traits of the Adder, Vipera berus (Serpentes: Viperidae), in southern England and central Wales, „The Herpetological Bulletin” (102), 2007 [dostęp 2024-08-16] (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r., poz. 1348) [online] [dostęp 2014-10-08] .
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183) [online] [dostęp 2017-01-16] .
↑ Pomorskie CentrumP.C. Toksykologii Pomorskie CentrumP.C., Podwójny ślad ukąszenia, [w:] Cykl „Wiadomości z Krakowa” [online] [dostęp 2013-08-26] .
↑ Ukąszenie żmii, [w:] Sos Rany [online] [dostęp 2013-08-26] [zarchiwizowane z adresu] .
↑ McDiarmid RW, Campbell JA, Touré T. 1999. Snake Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, vol. 1. Herpetologists’ League. 511 pp. ISBN 1-893777-00-6 (series). ISBN 1-893777-01-4 (volume).

Bibliografia

Ulrich Gruber – Płazy i gady. Gatunki środkowoeuropejskie. Przewodnik Kieszonkowy. Wyd. Multico, Warszawa 1997.
Zygmunt Markota – Węże Europy. Wydawnictwo Multico, Warszawa 1999.
Juszczyk W. – Płazy i gady krajowe. Część 3: Gady (Reptilia). Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987.

Linki zewnętrzne

[itis-1] Vipera berus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[2] Vipera berus male combat. Lelle Pettersson 2021-05-12. [dostęp 2024-08-16].

[3] TonyT. Phelps TonyT., Reproductive strategies and life history traits of the Adder, Vipera berus (Serpentes: Viperidae), in southern England and central Wales, „The Herpetological Bulletin” (102), 2007 [dostęp 2024-08-16] (ang.).

[rozp2014-4] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r., poz. 1348) [online] [dostęp 2014-10-08] .

[rozp2016-5] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183) [online] [dostęp 2017-01-16] .

[6] Pomorskie CentrumP.C. Toksykologii Pomorskie CentrumP.C., Podwójny ślad ukąszenia, [w:] Cykl „Wiadomości z Krakowa” [online] [dostęp 2013-08-26] .

[7] Ukąszenie żmii, [w:] Sos Rany [online] [dostęp 2013-08-26] [zarchiwizowane z adresu] .

[McD99-8] McDiarmid RW, Campbell JA, Touré T. 1999. Snake Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, vol. 1. Herpetologists’ League. 511 pp. ISBN 1-893777-00-6 (series). ISBN 1-893777-01-4 (volume).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]