Łapy

miasto w województwie podlaskim

Łapymiasto w województwie podlaskim w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Łapy. Położone na Nizinie Północnopodlaskiej nad rzeką Narew.

Łapy
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Charakterystyczny element panoramy miasta – kościół św. Piotra i Pawła.
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

białostocki

Gmina

Łapy

Prawa miejskie

1 stycznia 1925

Burmistrz

Krzysztof Gołaszewski (2018)

Powierzchnia

12,14 km²

Wysokość

120-130 m n.p.m.

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


15 689[1][2]
1292,3 os./km²

Strefa numeracyjna

85

Kod pocztowy

18-100 do 18-101

Tablice rejestracyjne

BIA

Położenie na mapie gminy Łapy
Mapa konturowa gminy Łapy, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Łapy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Łapy”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Łapy”
Położenie na mapie powiatu białostockiego
Mapa konturowa powiatu białostockiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Łapy”
Ziemia52°59′28″N 22°53′07″E/52,991111 22,885278
TERC (TERYT)

2002064

SIMC

0923271

Urząd miejski
ul. Sikorskiego 24
18-100 Łapy
Strona internetowa

Według danych z 1 stycznia 2018 Łapy liczyły 15 689 mieszkańców[1].

Znajdują się w nim zamknięte Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Łapach S.A. (ZNTK w Łapach S.A.), obecnie na miejscu ZNTK działa zakład Warsztaty Wagonów Kolejowych WWK Łapy, mleczarnia oraz zamknięta w lutym 2008 cukrownia. Ponadto Łapy są ośrodkiem medycznym i edukacyjnym dla obszaru byłego powiatu łapskiego.

Łapy leżą na Podlasiu, w historycznej ziemi bielskiej[3].

Położenie

edytuj

Miasto Łapy jest usytuowane w Polsce północno-wschodniej. Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizycznogeograficzne dokonanym przez prof. Jerzego Kondrackiego miasto Łapy leży na Nizinie Północnopodlaskiej, w Dolinie Górnej Narwi. Miasto Łapy położone jest nad rzeką Narew. Miasto znajduje się w otulinie Narwiańskiego Parku Narodowego.

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 12,14 km²[4].

Miasto Łapy powstało 1 stycznia 1925 z części gminy Poświętne (osada Łapy oraz wsie Łapy-Barwiki, Łapy-Leśniki, Łapy-Bociany, Łapy-Wity, Łapy-Goździki i Łapy-Zięciuki)[5].

W latach 1954–1975 Łapy były siedzibą powiatu w województwie białostockim. Od 1975 do 1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego w kolejnym podziale administracyjnym.

Obecnie Łapy składają się z następujących dzielnic:

Historia

edytuj
 
Nieistniejąca cerkiew św. Mikołaja w Łapach
 
Dawny dworzec kolejowy
 
Łapy w 1931 roku
 
Wieża ciśnień, przy stacji kolejowej w Łapach

Nazwa Łapy jest pochodzenia mazowieckiego i pierwotnie oznaczała przydomek rodu, który założył osadę nad Narwią. Legenda wiąże powstanie miasta Łapy ze szlachcicem Łappą herbu Lubicz, który osiadł tutaj w czasie kolonizacji mazowieckiej w XV wieku.

Pierwsze wzmianki historyczne o tych terenach pochodzą z początku XIII wieku. Wiadomo, że w 1375 Płonka Kościelna była samodzielną parafią. Początkowo Łapy stanowiły zaścianek, gdzie szlachta od zawsze kultywowała tradycje patriotyczne. Wkrótce w wyniku rozrostu wioski powstały osady zlokalizowane na zachodnim i wschodnim brzegu rzeki Narew (w późniejszych wiekach handlowego szlaku wodnego z miejscowości Suraż do Gdańska, XVI–XVII w. i po II wojnie światowej z Puszczy Białowieskiej do Tykocina) i po wschodniej stronie traktu Suraż – Płonka.

W wyniku powiększania się rodu powstało szereg zaścianków, takich osad jak: Rechy, Brusięta, Barwiki, Korczaki, Pluśniaki, Wągle, Wity, Zięciuki, Kosmyki, Łazie, Stryjce, Wojtysze. Niektóre z tych nazw zaniknęły, a pojawiły się nowe, takie jak: Goździki, Dębowizna, Bociany, Leśniki. Po III rozbiorze Polski Łapy znalazły się pod zaborem pruskim, a w 1807 po układzie w Tylży ziemie te znajdowały się w Księstwie Warszawskim, następnie w 1815 w Królestwie Polskim. Ważnym wydarzeniem dla dalszej historii Łap był 1812, kiedy to dwukrotnie przemaszerowały tędy wojska napoleońskie. W latach dwudziestych XIX wieku zaścianki liczyły ponad 1000 mieszkańców i 180 domów. W 1925 przez połączenie sześciu zaścianków (Łapy-Barwiki, Łapy-Leśniki, Łapy-Zięciuki, Łapy-Wity, Łapy-Goździki, Łapy-Bociany) powstały Łapy mające charakter osady rolniczej.

Łapy swój rozwój zawdzięczają oddaniu do użytku 15 grudnia 1862 linii kolei warszawsko-petersburskiej ze stacją kolejową w Łapach oraz wybudowaniu przez Francuzów w tym samym roku warsztatów naprawy parowozów oraz wagonów. Spowodowało to nie tylko napływ rzemieślników i robotników z okolicznych wiosek, ale i również z odległych ziem polskich i Cesarstwa Rosyjskiego. W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. stacja kolejowa w Łapach została zdobyta przez grupę kolejarzy z warsztatów oraz oddział powstańczy Władysława Cichorskiego „Zameczka”. Zakłady naprawy wagonów istniały w Łapach pod nazwą Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Łapach S.A. Inwestycje te miały decydujący wpływ na urbanizację Łap, którym 1 stycznia 1925 zostały nadane prawa miejskie. W 1929 istniał tu kościół katolicki i synagoga[8]. W okresie międzywojennym miejscowość była bastionem wpływów Polskiej Partii Socjalistycznej (w 1928 roku partia zdobyła tu w wyborach sejmowych aż 2/3 głosów)[9]. W przededniu II wojny światowej miasto liczyło około 7300 mieszkańców.

W czasie II wojny światowej w Łapach Niemcy umiejscowili posterunek żandarmerii. Żandarmi brali udział w licznych pacyfikacjach okolicznych wsi[10]. W lipcu 1941 Niemcy utworzyli w Łapach getto dla ludności żydowskiej[11]. Przebywało w nim ok. 600 osób, które m.in. były zatrudniane w firmie Goltza[11]. Ponadto do pracy w warsztatach kolejowych, przejętych przez administrację niemiecką pod nazwą Reichsbahnusbesserungswerk Lapy, dowożono codziennie pociągiem żydowskich robotników przymusowych z pobliskich Sokół, gdzie również znajdowało się getto. Podczas likwidacji getta 2 listopada 1942 (równocześnie z gettem w Sokołach) ok. 450 Żydów wywieziono do obozu przejściowego w Białymstoku[11]. Około 100 osób zbiegłych z getta zamordowano w następnych dniach podczas obław w okolicach Łap[11].

W trakcie działań wojennych miejscowość została zniszczona w 80%.

Zabytki

edytuj
 
Osiedle kolejarskie „Osse”

Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[12]:

  • kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła, ul. 1 Maja, 1913–1926, nr rej.: A-415 z 20.10.1981
  • osiedle kolejarskie Łapy-Osse (27 murowanych domów mieszkalnych), 1925 – po 1930, nr rej.: 646 z 26.06.1987:
    • domy, ul. Kolejowa nr 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21,
    • domy, ul. Warszawska nr 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 29, 31
  • osiedle kolejarskie Wygwizdowo, po 1930, nr rej.: A-421 z 22.06.1987:
    • domy, drewniane, ul. Wygwizdowo nr 3, 5, 7, 9 z 1924
  • dom, ul. Sikorskiego 54, po 1920, nr rej.: A-140 z 8.07.2005
  • Dom Etkunów przy ul. Spółdzielczej 8 z lat 30. XX w.[13], 1930, nr rej.: AQ-21 z 17.08.2001

Synagoga

edytuj

Synagoga została wybudowana przy obecnej ul. Piwnej przed 1914. Był to budynek drewniany na murowanej podmurówce, kryty dwuspadowym dachem z gontem. Został całkowicie zniszczony podczas działań wojennych w 1939. Żydzi nowy dom modlitw urządzili przy ulicy Pierackiego[14].

Demografia

edytuj

Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto liczyło 16 153 mieszkańców.

  • Piramida wieku mieszkańców Łap w 2014 roku[1].

 

Gospodarka

edytuj

Gospodarka Łap do 2009 roku była oparta przede wszystkim na działających wówczas: cukrowni i Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego. Niestety dla miasta, zakłady te zostały zamknięte.

W tej miejscowości planowane jest utworzenie tzw. Podstrefy Łapy w ramach Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Odpowiedni projekt ustawy trafił do Rady Ministrów[15].

Transport

edytuj

Przez Łapy przebiegają dwie drogi wojewódzkie:

Ponadto 19 km na północ od Łap przebiega droga krajowa nr 8 oraz droga ekspresowa S8.

Przez miasto przebiegają szlaki komunikacyjne:

W centrum Łap znajduje się stacja kolejowa Łapy oraz przystanek kolejowy Łapy Osse, oddalony 3 km od centrum, w dzielnicy Osse. Z Łap pociągiem można dojechać do wielu miast (Bielsko-Biała, Warszawa, Suwałki, Białystok, Wrocław, Opole, Częstochowa, Kraków, Szczecin, Poznań).

Przewozy autobusowe

edytuj

W Łapach znajduje się kilka przystanków autobusowych PKS oraz dworzec autobusowy (obok dworca PKP). Przewoźnik, PKS Białystok, zapewnia połączenia m.in. w kierunku Białegostoku, Zambrowa, Siemiatycz, Bielska Podlaskiego[16].

Szlaki rowerowe

edytuj

Przez Łapy przebiegają:

Turystyka

edytuj
 
Pomnik ppłk. Nilskiego-Łapińskiego
 
Kościół św. Piotra i Pawła – brama wejściowa i wieża
 
Kapliczka przy ulicy Mostowej
 
Kościół św. Jana Chrzciciela
  • Atrakcje
    • Dom Etkunów przy ul. Spółdzielczej z lat 20. XX w.
    • Narwiański Park Narodowy
    • Osiedle kolejarskie „Wygwizdowo” – 4 drewniane domy mieszkalne z okresu międzywojennego
    • Osiedle kolejarskie „Osse” – 27 murowanych domów mieszkalnych z lat 30. XX
    • Pomnik Bohaterskich Dzieci Polskich poświęcony pamięci dzieci, które zginęły w czasie II wojny światowej
    • Kamień poświęcony ppłk. Stanisławowi Nilskiemu-Łapińskiemu
    • Wieża ciśnień w zespole dworca kolejowego z początku XX
    • Cmentarz ewangelicko-augsburski i prawosławny Łapy-Osse założony w 1905[17].
    • Zespół Kościoła Parafialnego pod wezwaniem św. Piotra i Pawła:
      • brama murowana z lat 1920–1927
      • plebania drewniana z około 1929
      • wikariat murowany ok. 1930
      • kapliczka z 1920
    • Rynek miasta
    • Zespół blokowy przy ulicy Sikorskiego

Oświata

edytuj
Przedszkola
  • Przedszkole Samorządowe nr 1
  • Przedszkole Samorządowe nr 2
Szkoły podstawowe
  • Katolicka Szkoła Podstawowa im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 1
  • Szkoła Podstawowa nr 2
  • Szkoła Podstawowa nr 3 (w Zespole Szkół w Łapach)
Dawne Gimnazja
  • Gimnazjum nr 1 (w tym budynku jest teraz Szkoła Podstawowa nr 1)
  • Gimnazjum nr 2 (w Zespole Szkół w Łapach)
Szkoły średnie
  • I Liceum Ogólnokształcące
  • Zespół Szkół Mechanicznych
    • II Liceum Ogólnokształcące
    • II Liceum Profilowane
    • Technikum
    • Zasadnicza Szkoła Zawodowa
    • Szkoła Policealna dla młodzieży
    • Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych
    • Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych
    • Szkoła Policealna – zaoczna

Organizacje i stowarzyszenia kulturalne

edytuj
  • Łapskie Towarzystwo Regionalne im. ppłk. Stanisława Nilskiego-Łapińskiego
  • Stowarzyszenie „Kul-Turysta”|Stowarzyszenie „Kul-Turysta”
  • Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego Wieku w Łapach
  • Fundacja „Morsy bez granic, Powrót do Natury”[18]
  • Teatr Kaprys

Religia

edytuj
 
Kościół Świętego Krzyża

Kluby i organizacje sportowe

edytuj
  • Pogoń Łapy
  • UKS Narew Łapy
  • Łapskie Towarzystwo Rowerowe „Peleton”
  • UKS „Olimp” LO Łapy
  • UKS „Łapa” Łapy
  • UKS Akademia Siatkówki Łapy

Urodzeni w Łapach

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Łapach.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c Łapy w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  3. Stefan Krzysztof Kuczyński (red.): Drobna szlachta podlaska w XVI-XIX wieku. Ośrodek Badań Historii Wojskowej Muzeum Wojska w Białymstoku, Białystok 1991, s. 49.
  4. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  5. Dz.U. z 1924 r. nr 68, poz. 656
  6. a b c d e informacja w haśle Łapy, okolica szlachecka nad Narwią, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 594.
  7. informacja w haśle Łapy, okolica szlachecka nad Narwią, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 594. w słowniku: Ł. Zięcinki
  8. Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 132.
  9. Rafał Chwedoruk "Geografia wyborcza Polskiej Partii Sojalistycznej w latach dwudziestych XX wieku" z "O niepodległość i socjalizm" IPN 2020 ISBN 978-83-8098-332-8, str. 215
  10. Józef Fajkowski, Jan Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945, Warszawa 1981, s. 42.
  11. a b c d Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 287. ISBN 83-01-00065-1.
  12. Rejestr zabytków nieruchomych woj. podlaskie. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 7. [dostęp 2012-10-29].
  13. Agonia zabytku? Apelujemy do honoru właścicieli. GALERIA :: Portal Łapy [online], www.portal.lapy.pl [dostęp 2017-11-28] (ang.).
  14. Synagoga w Łapach | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-04].
  15. Informacje ze strony internetowej Urzędu Miejskiego w Łapach.
  16. PKS Białystok. [dostęp 2012-10-29].
  17. Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 36–37.
  18. Morsy bez granic [online], KRS [dostęp 2020-03-22] (pol.).

Literatura historyczna dotycząca Łap

edytuj
  • Bitwy i potyczki 1863-1864, oprac. Stanisław Zieliński, Raperswil 1913.
  • Rocznik Statystyczny Królestwa Polskiego za 1913, Warszawa 1914.
  • Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych; Warszawa-Przemyśl 1933.
  • Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1887.
  • Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa na 1930 r., Warszawa 1930.
  • J. Beszta Borowski, Pół wieku zarazy 1944-200. Moje zapiski faktów i refleksji, Komorów 2002.
  • S. Chankowski, Powstanie styczniowe w Augustowskiem, Warszawa 1972.
  • A. Dobroński, Infrastruktura społeczna i ekonomiczna guberni łomżyńskiej i obwodu białostockiego (1866-1914), Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego, 197, Białystok 1979.
  • Ł. Lubicz-Łapiński, Łapy i ich mieszkańcy. Zaścianki Łapińskich w XV-XVIII w., Białystok 2004.
  • S. Łaniec, Partyzanci żelaznych dróg w roku 1863, Warszawa 1974.
  • M. Olechnowicz, Z przeszłości Łap i okolic, z. 1, Łapy 1999.
  • J. Szumski, Łapy w latach 1862–1914, „Białostocczyzna”, nr 1, 1997.
  • P. Sobieszczak, Poświętne wczoraj i dziś. Rys historyczny parafii i gminy do końca XX wieku., Łapy 2008.
  • P. Sobieszczak, Łapy. Miasto przy kolei, Łapy 2013.

Linki zewnętrzne

edytuj