Wendelin Dziubek
Wendelin Dziubek (ur. 4 marca 1897 w Jabłonce, zm. 25 stycznia 1939 w Podwilku) – nauczyciel, działacz patriotyczny, regionalny i społeczny, sygnatariusz Układu Chyżniańskiego (1918), w latach 1919–1920 organizator i dowódca Legii Spisko-Orawskiej oraz Tajnej Organizacji Wojskowej.
| Data i miejsce urodzenia |
4 marca 1897 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
25 stycznia 1939 |
| Zawód, zajęcie |
nauczyciel |
| Odznaczenia | |
     
| |
Życiorys
edytujWendelin Dziubek uczęszczał do gimnazjów w Trzcianie i Ostrzyhomiu, gdzie zdał maturę. Od 1912 roku był aktywnym członkiem powstałego w Jabłonce Towarzystwa Miłośników Języka Ojczystego, zrzeszającego orawską młodzież, uczącą się w szkołach węgierskich, a chcącą poznawać literacki język polski. W 1913 roku brał udział w zjeździe Związku Podhalan w Czarnym Dunajcu, a w roku następnym w Dniu Spisko-Orawskim w Zakopanem[1]. Po wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany i po odbyciu przeszkolenia oficerskiego wziął udział w działaniach wojennych w składzie 15 pułku huzarów[1]. Do Jabłonki powrócił pod koniec 1918 roku.
Lata 1918-1920
edytujPo zgłoszeniu się do dyspozycji dowódcy oddziałów podhalańskich w Nowym Targu, podpułkownika Andrzeja Galicy, otrzymał rozkaz objęcia oddziału i obsadzenia nim terytorium Górnej Orawy. W okresie świąt Bożego Narodzenia 1918 roku jego żołnierze starli się z wojskami czesko-słowackimi w rejonie wsi Chyżne skutecznie broniąc wsi i zmuszając napastników do wycofania się do Trzciany. Wobec coraz trudniejszej sytuacji wojsk polskich w wojnie polsko-bolszewickiej, Po 13 stycznia 1919 roku jego oddział otrzymał rozkaz wycofania się z Górnej Orawy. Od lutego Wendelin Dziubek podjął propolską działalność w regionie, korzystając z poparcia powstałego w Krakowie Narodowego Komitetu Obrony Spisza i Orawy, któremu przewodniczył Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Do 16 marca zakończył organizację Legii Spisko-Orawskiej, funkcjonującej w ramach Pułku Strzelców Podhalańskich, a opartej na pochodzących z Orawy i Spisza byłych żołnierzy armii austro-węgierskiej, którzy musieli uciekać z terenów okupowanych przez Czechosłowację i został jej dowódcą. W 1920 r. zorganizował, w części w oparciu o żołnierzy z Kompanii Orawskiej Legii Spisko-Orawskiej, Tajną Organizację Wojskową, która miała zaprzysiężonych ponad 600 członków w 36 orawskich miejscowościach. TOW miała na celu wspieranie polskich starań o Górną Orawę i wzięła czynny udział w przygotowaniach do plebiscytu na spornych obszarach. Do jej głównych zadań należała działalność propagandowa na rzecz Polski, organizacja i ochrona spotkań z ludnością, wieców i zebrań. Kilkakrotnie dochodziło przy tym do starć z członkami podobnych formacji działającej po stronie czesko-słowackiej. Po rezygnacji z plebiscytu i ustaleniu przebiegu granicy przez Radę Ambasadorów, TOW brała udział w zajmowaniu przyznanych Polsce wiosek, po czym uległa rozwiązaniu[1][2].
Wendelin Dziubek wziął udział w walkach wojny polsko-bolszewickiej, gdzie został ranny, a później przeniesiony do rezerwy w stopniu porucznika.
Okres międzywojenny
edytuj8 stycznia 1924 został zatwierdzony w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 1681. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty[3][4]. W 1922 posiadał przydział w rezerwie do 80 Pułku Piechoty w Słonimie[5], a od następnego roku do 69 Pułku Piechoty w Gnieźnie[6][7]. W 1934 posiadał przydział w rezerwie do 1 Pułku Strzelców Podhalańskich w Nowym Sączu[8].
Po zwolnieniu z wojska ukończył seminarium nauczycielskie i został kierownikiem szkoły powszechnej w Gęstych Domach (obecnie część Jabłonki). 22 listopada 1924 roku ożenił się ze Stanisławą Rączkówną, koleżanką ze studiów. Z jego inicjatywy we wsi powstały ogniska Towarzystwa Szkoły Ludowej i Związku Nauczycielstwa Polskiego, których został prezesem. Zorganizował prace przy budowie Domu Ludowego, w którym 17 lipca 1929 roku uroczyście witał prezydenta Ignacego Mościckiego podczas jego wizyty na Orawie. W 1931 roku był jednym z organizatorów Związku Spisko-Orawskiego i członkiem jego zarządu do przekształcenia w Związek Górali Spisza i Orawy w roku 1936. Na początku roku szkolnego 1933/34, wskutek zatargu z wójtem Janem Sikorą, został służbowo przeniesiony do Odrowąża.
Zmarł w styczniu 1939 roku w Podwilku i został pochowany na cmentarzu parafialnym w rodzinnej Jabłonce. Pogrzeb miał charakter orawskiej manifestacji patriotycznej, „był manifestacją żalu i uznania jego zasług”, przybyły nań „liczne tłumy miejscowej ludności, młodzież szkolna z nauczycielstwem, delegacje ze wszystkich wsi orawskich, ludność i dzieci z Odrowąża, reprezentacje władz powiatowych z Nowego Targu, przedstawiciele ZNP, duchowieństwo ze Spisza i Orawy”. Depesze kondolencyjne nadesłali m.in. wojewoda śląski – dr Michał Grażyński i rektor Akademii Górniczo-Hutniczej z Krakowa – prof. Walery Goetel[1].
Ordery i odznaczenia
edytujUpamiętnienie
edytujJedna z ulic Jabłonki nosi imię Wendelina Dziubka[2][11].
Upamiętniony jest na Pomniku Niepodległości w Podsarniu, odsłoniętym 23 listopada 2018 r. przez Prezydenta Andrzeja Dudę[12][13][2] oraz tabliczką na Murze Orawskich Ojców Niepodległości w Lipnicy Wielkiej, odsłoniętym 4 lipca 2020 r.[2]
Przy jego grobie w Jabłonce, w dniu Święta Niepodległości organizowany jest uroczysty orawski apel poległych.[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g WTL: 125 rocznica urodzin Wendelina Dziubka. Podhale Region, 2022-03-04. [dostęp 2022-12-02]..
- ↑ a b c d e Małgorzata Liśkiewicz: Orawa 1918-1924. Lipnica Wielka: Stowarzyszenie Lipnica Wielka na Orawie, 2020, s. 110-113 (biogram Wendelina Dziubka). ISBN 978-83-960626-0-4..
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 502, jako Wincenty Dziubek.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 441, tu także, jako Wincenty Dziubek.
- ↑ Spis oficerów rezerwy 1922 ↓, s. 60, jako Wincenty Dziubek.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 324.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 287.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 16, 572.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 64, poz. 94 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości” - zamiast uprzednio nadanego Medalu Niepodległości (M.P. z 1934 r. nr 27, poz. 41).
- ↑ M.P. z 1929 r. nr 161, poz.406 „za zasługi około przyłączenia Spisza i Orawy do Polski”.
- ↑ Położenie ulicy Wendelina Dziubka na planie Jabłonki openstreetmap.org.
- ↑ Wystąpienie podczas uroczystości odsłonięcia pomnika w Podsarniu. Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Prezydent.pl, 2018-11-23. [dostęp 2022-10-25]..
- ↑ „Dzisiaj jest dla nas oczywiste ‒ tu, w Podsarniu ‒ że to Polska”. Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Prezydent.pl, 2018-11-23. [dostęp 2022-10-25]..
Bibliografia
edytuj- Alfabetyczny spis oficerów rezerwy. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922-05-01.
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
- Leon Rydel: Wendelin Dziubek: Dowódca Legii Orawskiej 1918–1920 [w:] Tadeusz M. Trajdos (red.): Spisz i Orawa: w 75. rocznicę powrotu do Polski północnych części obu ziem. Kraków: 1995. ISBN 83-904802-0-4.
- Małgorzata Liśkiewicz: Orawa 1918–1924. Skąd przybywamy, kim jesteśmy. Lipnica Wielka: 2020. ISBN 978-83-960626-0-4.