Federacja

rodzaj państwa

Federacja (łac. foedus – „przymierze”, „związek”[1]), in. państwo związkowe[2], państwo federalne, ang. federal state) – państwo składające się z części obdarzonych autonomią (stanów, krajów związkowych, prowincji, kantonów lub emiratów), ale posiadających wspólny (federalny) rząd.

USA, przykład państwa federacyjnego podzielonego na stany

Części tworzące federację posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa; wspólne są waluta oraz polityka zagraniczna i obronna.

Historyczne znaczenie federacji

edytuj

Federacja w starożytnej Grecji była formą uzależnienia polis. Był to związek polityczny greckich polis z Macedonią, w którym polis musiały całkowicie podporządkować się Filipowi II w polityce zagranicznej, lecz zachowały samodzielność w swojej polityce wewnętrznej.

Cechy federacji

edytuj

Profesor Konstanty Wojtaszczyk na podstawie powtarzających się rozwiązań stosowanych w państwach federacyjnych i ich właściwości, wyróżnił następujące cechy federacji:

  1. Terytorium państwa federacyjnego, pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością; składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły niemających prawa secesji.
  2. Podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji, akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji.
  3. Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy.
  4. Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku i odpowiedniej części składowej federacji (tak jest w Austrii, Niemczech, Szwajcarii, Stanach Zjednoczonych).
  5. Parlament związkowy jest przeważnie dwuizbowy; interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej: zasada równego przedstawicielstwa (na przykład w Stanach Zjednoczonych po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, a w Szwajcarii po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu sześciu kantonów w Radzie Kantonów) oraz zasada przedstawicielstwa zróżnicowanego w zależności od liczby ludności (w Australii, Kanadzie, Niemczech).
  6. Istnieje podział kompetencji między federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa różnych państw federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie. Są to:
    • dualistyczny federalizm (w Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, Meksyku, Brazylii, Australii), gdzie konstytucja państwa związkowego ustanawia sferę wyłącznej kompetencji związku poprzez wskazanie kwestii, do których tylko władze federalne mogą wydawać akty normatywne; wszystkie pozostałe, niezastrzeżone przez konstytucję, należą do kompetencji podmiotów federacji
    • zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tak zwanych konkurencyjnych kompetencji (w Austrii, Niemczech)
    • trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku oraz wspólnych kompetencji władz centralnych i władz podmiotu federacji (w Indiach).

Państwa federacyjne

edytuj
 
Państwa federacyjne na świecie (kolor zielony)
Państwo Forma rządów Części składowe federacji Pozostałe jednostki administracyjne Głowa państwa
  Argentyna republika   Buenos Aires prezydent
  Australia monarchia król
  Austria republika prezydent
  Belgia monarchia król
  Bośnia i Hercegowina republika   Dystrykt Brczko Prezydium
  Brazylia republika   Dystrykt Federalny prezydent
  Etiopia republika prezydent
  Indie republika prezydent
  Irak republika   Kurdystan* prezydent
  Kanada monarchia król
  Komory republika prezydent
  Malezja monarchia król
  Meksyk republika prezydent
  Mikronezja republika prezydent
  Nepal republika 7 prowincji prezydent
  Niemcy republika prezydent
  Nigeria republika prezydent
  Pakistan republika prezydent
  Rosja republika prezydent
  Saint Kitts i Nevis monarchia król
  Somalia republika 18 regionów prezydent
  Stany Zjednoczone republika prezydent
  Sudan republika prezydent
  Sudan Południowy republika prezydent
  Szwajcaria republika Rada Związkowa
  Wenezuela republika prezydent
  Zjednoczone Emiraty Arabskie monarchia prezydent

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. federacja, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-04-24].
  2. Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1982, s. 161. ISBN 83-214-0092-2.