Jump to content

Gabatee Wahiyyoolee

Wikipedia irraa

Gabatee Wahiyyoo gabatee wahiyyoo sootraawaabeekaman hunda tartiiba murtaa’een kaa’uudha. Wahiyyooleen amala walfakkaataa qaban yeroo baay’ee walitti dhihoo kaa’amu. Gabatee, keessatti wahiyyooleen tartiiba lakkoofsa buxusaawaa isaaniitiin lakkoofsa isa gadi aanaa tokkoo, haayidiroojiinii irraa eegalee kaa’amaniiru. Lakkoofsi atoomii wahiyyoo tokkoo lakkoofsa pirootonoota niwukilasii addaa atoomii sana keessa jiranii wajjin tokko . Gabatee wahiyyoo keessatti wahiyyoonni tarrreefi gareetti qindaa'aniiru . Toorri dalgee gabatee wahiyyoo tarree jedhama . Tokkoon tokkoon tarree lakkoofsa 1 irraa hanga 8tti qaba. Tarree 1ffaa wahiyyoolee 2 qofa of keessaa qaba: haayidiroojiinii fi heeliyeemii . tarreen 2ffaa fi Tarreen 3 lamaan isaanii wahiyyoolee 8 qabu. Tarreen biroo dheeraa dha. Elementiiwwan piriyoodii tokko keessa jiran lakkoofsota atoomikaa walitti aanan qabu.

Periodic_table_large
Gabatee wahiyyoo istaandaardii bal’inaan

Tarjaan elementoota gabatee gadi jiru garee jedhama . Gabatee yeroo istaandaardii keessatti gareewwan 18 jiru. Tokkoon tokkoon garee lakkoofsa qaba: 1 hanga 18. Elementiiwwan garee tokko keessa jiran akka baay’ina elektiroonota vaalaansiitiin elektiroonota haala walfakkaatuun qindaa’an kan qaban yoo ta’u, kunis amaloota keemikaalaa walfakkaataa isaaniif kenna (karaa walfakkaatuun amala qabu). Fakkeenyaaf gareen 18 gaazota kabajamoo jedhamuun kan beekamu hundi isaanii gaazota waan ta’aniif atoomota biroo wajjin waan wal hin makamneef.

Sirni lakkoofsa garee lamatu jira; tokko lakkoofsa Arabaa (1,2,3) kan fayyadamu yoo ta’u inni kaan immoo lakkoofsa Roomaa (I, II, III) fayyadamu. Maqaan lakkoofsa Roomaa jaarraa 20ffaa irra caalaan itti fayyadamaa turan. Bara 1990tti Gamtaan Idil-addunyaa Keemistirii Qulqulluu fi Hojiirra Oolmaa (IUPAC) sirna haaraa kana lakkoofsa Arabaatiin fayyadamuuf murteesse, sirnoota garee durii lamaan lakkoofsa Roomaa fayyadaman bakka buusuuf.

Gabatee piriyoodii keemistoonni akkaataa fi hariiroo elementoota gidduu jiru ilaaluuf itti fayyadamaniiru. Gabatee Periodikii keessatti gareewwan gurguddoon 3 jiru; sibiilota, meetalooyidii fi sibiilota hin taane . Fakkeenyaaf, elementoonni gabatee jalaa fi bitaa fagoo jiran baay’ee sibiilaa dha, elementoonni gara mirgaa gubbaa jiran immoo sibiilota xiqqaa dha. (fkn seeziyeemiin heeliyum caalaa baay’ee sibiilaa dha ). Akkasumas, akkaataa fi walitti dhufeenyi biroo hedduun ni jiru.

Gabatee yeroo kan kalaqame keemistii Raashiyaa Dimitiri Ivaanooviich Mendeleyev (1834 – 1907) dha. Kabaja isaaf jecha elementiin 101 maqaa isaatiin moggaafame, mendelevium .

Gabatee yeroo istaandaardii

[gulaali | lakkaddaa gulaali]

Standard periodic table

[gulaali | lakkaddaa gulaali]
Garee 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Tarree
1 1
H

Bishooftoo


2
He

Helium

2 3
Li

Liitiyeemii

4
Be

Beeriiliyeemii


5
B

Boroonii

6
C

Cilayyaa

7
N

Naaytiroojiinii

8
O

Hadhituu

9
F

Filooriinii

10
Ne

niyoonii

3 11
Na

Sogiddoo

12
Mg

Maagniziyeemii


13
Al

Saldaqa

14
Si

Cicalayyaa

15
P

Badaatuu

16
S

Waalgaa

17
Cl

Kiloriinii

18
Ar

Argoonii

4 19
K

Potaasiyeemii

20
Ca

Kaalsiyeemii

21
Sc

Iskaandiyeemii

22
Ti

Titaaniyaamii

23
V

Vaanaadiyeemii

24
Cr

Kiroomiyeemii

25
Mn

Mangaanizii

26
Fe

Quraata

27
Co

Dhasasa

28
Ni

Niikeelii

29
Cu

Girjaa

30
Zn

Ziinkii

31
Ga

Gaaliyaamii

32
Ge

Jarmaniyeemii

33
As

Arseenikii

34
Se

Seeleeniyeemii

35
Br

Biroomiinii

36
Kr

Kiriiptoonii

5 37
Rb

Ruubidiyeemii

38
Sr

Istiroontiyeemii

39
Y

Itriyeemii

40
Zr

Zirkooniyeemii

41
Nb

Niyoobiyeemii

42
Mo

Mooliibdeeniimii

43
Tc

Teekneetiyeemii

44
Ru

Ruuteeniyeemii

45
Rh

Roodiyeemii

46
Pd

Paalaadiyeemii

47
Ag

Meetii

48
Cd

Kaadmiyeemii

49
In

Indiyeemii

50
Sn

Qorqoorroo

51
Sb

Kuula

52
Te

Teeluriyamii

53
I

Ayoodinii

54
Xe

Zeenonii

6 55
Cs

Siziyeemii

56
Ba

Baariyeemii

*

Lanthanides

72
Hf

Hafniyeemii

73
Ta

Taantaalamii

74
W

Taangistanii

75
Re

Reeniyamii

76
Os

Osminiyeemii

77
Ir

Ayriidiyeemii

78
Pt

Sibilboora

79
Au

Sookoo

80
Hg

Bisha meetaa

81
Tl

Taaliyaamii

82
Pb

Dilaalii ykn irsaasii

83
Bi

Bismoozii

84
Po

Pooloniyeemii

85
At

Astatine

86
Rn

Calaqqoo

7 87
 Fr

Firaansiyeemii

88
Ra

Calaqa

**

Actinides

104
Rf

Rutherfordium

105
Db

Dubnium

106
Sg

Seaborgium

107
Bh

Bohrium

108
Hs

Hassium

109
Mt

Meitnerium

110
Ds

Darmstadtium

111
Rg

Roentgenium

112
Cn

Copernicium

113
Nh

Nihonium

114
Fl

Flerovium

115
Mc

Moscovium

116
Lv

Livermorium

117
Ts

Tennesine

118
Og

Oganesson

8 119
 Uue

uninaaniyeemi

120
Ubn

Unbinilium


* Lanthanide Series 57
La

Lanthanum

58
Ce

Cerium

59
Pr

Praseodymium

60
Nd

Neodymium

61
Pm

Promethium

62
Sm

Samarium

63
Eu

Europium

64
Gd

Gadolinium

65
Tb

Terbium

66
Dy

Dysprosium

67
Ho

Holmium

68
Er

Erbium

69
Tm

Thulium

70
Yb

Ytterbium

71
Lu

Lutetium

** Actinide Series 89
Ac

Actinium

90
Th

Thorium

91
Pa

Protactinium

92
U

Uranium

93
Np

Neptunium

94
Pu

Plutonium

95
Am

Americium

96
Cm

Curium

97
Bk

Berkelium

98
Cf

Californium

99
Es

Einsteinium

100
Fm

Fermium

101
Md

Mendeleevium

102
No

Nobelium

103
Lr

Lawrencium

Chemical Series of the Periodic Table
State at standard temperature and pressure. The color of the number (atomic number) above the element symbol shows the state of the element at normal conditions.
  • those in blue are gases
  • those in green are liquids
  • those in black are solid