Norvègia

Norvègia Noms oficials Kongariget Norge (Bokmål) Kongariget Noreg (Nynorsk) Norgga gonagasriika (Sami septentrional) Vuona gånågisrijkka (Lule) Nøørjen gånkarïjhke (Sami meridional) Norjan kuninkhaanvaltakunta (Kvèn)
Bandièra Escut d'armas
Imne: Ja, vi elsker dette landet (en occitan: Òc, amam aquel país)
Localizacion
Capitala e ciutat mai granda Òslo 65° N, 11° E
Lengas oficialas Norvegian Bokmål Nynorsk Sami
Grops etnics (2021) 81,5 % Norvegians 18, 5 % Autres
Gentilici norvegian -ana
Superfícia 67en
• Totala 385 207 km²
Populacion 120en
• Totala (2024) 5 550 203 ab.
• Densitat 14,4 ab./km²
IDH (2022) 0,966
Moneda Corona norvegiana (NOK)
Indicatiu telefonic +47
Fus orari +1 (estiu +2)
Domeni internet .no
Membre de ONU, Conselh Nordic

Norvègia (Norge en bokmål; Noreg en nynorsk), oficialament lo Reialme de Norvègia (Kongeriket Norge en bokmål; Kongeriket Noreg en nynorsk), es un país d'Euròpa que bordeja Russia e Finlàndia al nòrd-èst e Suècia a l'èst. Al sud e a l'oèst es bordat per l'Ocean Atlantic, e al nòrd per l'Ocean Artic. Sa capitala es Òslo e lo gentilici es norvegian -a.

Istòria

Deis originas a l'Edat Mejana

Article detalhat: Viking.

Poblada dempuei aperaquí 12 000 ans, lo territòri norvegian demorèt lòngtemps fòrça isolat e son istòria es mau conegut avans lo començament dau periòde viking. De mai, en causa d'un clima e d'una topografia marrits, lei comunicacions terrèstras foguèron lòngtemps malaisadas en Norvègia. Lei premiereis informacions sus lei Vikings norvegians datan dau sègle VIII quand colonizèron leis illas Shetland, leis Orcadas e leis illas Ebridas. A partir de la fin dau sègle, utilizèron aqueleis endrechs per preparar d'expedicions vèrs Islàndia, Groenlàndia, Canadà ò la Mar d'Irlanda e per pilhar lo litorau irlandés.

Pasmens, mens nombrós, lei Vikings installats dins lei regions colonizadas adoptèron pauc a pauc la cultura e la religion — principalament lo catolicisme — dei pòbles locaus. Ansin, dins lo corrent dau sègle XI, leis incursions vikingas s'arrestèron. En Norvègia, un reiaume comencèt de s'estructurar sota l'accion dau rèi Olaf Haraldsson (1016-[[1028])) que favorizèt tanben l'evangelizacion de son pòble.

Au sègle XII, un arquevescat foguèt creat a Nidaros (uei Trondheim) que permetèt de dotar Norvègia d'una Glèisa independenta. Puei, sota Sverre Sigurdsson (1184-1202), una dinastia novèla afiermèt la poissança norvegiana au nòrd-oèst d'Escandinàvia. En particular, sei sucessors s'ocupèron de restaurar sa senhoriá sus Islàndia en 1262-1264. En revènge, perdiguèron plusors possessions dins leis illas Britanicas onte leis Escocés tornèron conquistar leis illas Ebridas e l'illa de Man. La capitala foguèt installada a Bergen fins a son transferiment a Òslo au començament dau sègle XIV.

Pasmens, dins lo corrent dau sègle XIV, lo poder reiau e l'aristocracia declinèron. En parallèl, d'alianças amb leis ostaus reiaus de Danemarc e de Suècia entraïnèron l'union dei tres reiaumes escandinaus en 1397 au sen de l'Union de Kalmar.

L'union amb Danemarc

Expansion suedesa entre lei sègles XVI e XVII.

L'union dei tres reiaumes durèt fins a la restauracion de l'independéncia de Suècia entre 1521 e 1523. En revènge, Norvègia e Danemarc demorèron units fins a 1814. Lei dos país demorèron teoricament distints mai dins lei fachs, Danemarc dominava largament l'union. Ansin, per exemple, lo rèi Cristian III chausiguèt lo luterianisme coma religion en 1536 e l'impausèt sensa consultacion en Norvègia. L'istòria de Norvègia es donc largament confonduda amb aquela de Danemarc durant aqueu periòde. En particular, de conflictes frontaliers regulars còntra Suècia entraïnèron la pèrda de Jämtland en 1645.

Durant lei guèrras napoleonencas, Danemarc chausiguèt de s'aliar amb França après una ataca suspresa britanica còntra Copenaga en 1801. Après la desfacha francesa en 1814, foguèt obligat de cedir Norvègia a Suècia qu'aviá perdut Finlàndia au profiech de Russia. Lei Norvegians acceptèron lo transferiment en cambi dau respèct de sa constitucion per lei Suedés.

L'union amb Suècia

Leis autoritats suedesas respectèron lo particularisme norvegian mai assaièron d'assegurar la coesion de l'union novèla. En particular, resistiguèron ai demandas norvegianas aguent per objectiu d'aumentar son autonòmia. Per exemple, acceptèron solament en 1884 l'instauracion d'un regime parlamentari vertadier en Norvègia. Puei, la revendicacion d'una politica estrangiera pròpria minèt lei relacions entre lei dos reiaumes. En 1905, lo Storting (lo parlament norvegian) decidèt de vòtar la creacion de consulats norvegians en despiech de l'oposicion dau rèi. En fàcia d'aqueu refús, lei parlamentaris votèron la fin de l'Union. Puei, a la demanda de Suècia, un vòte dau pòble ratifiquèt aquela chausida e Norvègia tornèt venir independenta. Un prince danés foguèt elegit rèi sota lo nom de Haakon VII (1905-1957).

La Norvègia independenta

Lei doas guèrras mondialas

Lei doas guèrras mondialas foguèron un periòde malaisat per Norvègia en despiech de sa neutralitat. Durant lo premier conflicte, perdiguèt la mitat de la flòta marchanda qu'èra alora una fònt de revenguts majora per son economia. Puei durant la Segonda Guèrra Mondiala, foguèt ocupada per l'Alemanha Nazi d'abriu de 1940 a mai de 1945. Leis Alemands i formèron un govèrn de collaboracion dirigit per Vidkun Quisling e i mantenguèron de fòrças importantas per empedir un desbarcament aliat.

Norvègia dempuei 1945

Norvègia au sen d'Euròpa.

Après 1945, Norvègia abandonèt sa neutralitat e participèt a la fondacion de l'OTAN. Lo Plan Marshal permetèt la reconstruccion de l'economia e la formacion d'un estat sociau democrata amb de reformas progressitas fòrça avançadas. La descubèrta de jaciments de petròli e de gas naturau en Mar dau Nòrd favorizèt aquela politica. En 1972 e en 1994, lei Norvegians refusèron dos còps de jónher l'Union Europèa. En revènge, lo país jonhèt l'espaci Schengen.

Economia

De veire: Economia de Norvègia.