Existencialisme

L'existencialisme es un movement filosofic que plaça l'existencia umana al centre de la reflexion. S'agís pas de existéncia al sens abstrach, ni tampoc de l'existencia de las causas o las realitats non umanas, mas l'existéncia umana concreta. Entre las tèsis fonamentalas de la pensada existencialista, i a la supremacia de l'existéncia sus l'esséncia de l'òme, la consideracion de l'èsser al drama immediat de l'existéncia d'esperela e cap als autres, l'analisi dels sentiments que revelan l'immersion limitada e individuala de l'òme dins lo mond, o la consideracion de l'òme coma responsable del seu èsser, al delà de las cresenças deterministas. L'existencialisme pausa la consciéncia de la quita existéncia umana e, d'un biais, lo sens d'aquela, lo sens de la vida, tenent subretot a la finitud del mond uman: la mort, la fragilitat, la responsabilitat, la libertat...

L'existencialisme es present dins la pensada dels filosòfs coma Søren Kierkegaard, Friedrich Nietzsche, Martin Heidegger, Jean-Paul Sartre o Karl Jaspers, e tanben dins la literatura de Franz Kafka, Fiodor Dostoievskii o Albert Camus, entre d'autres.

Origina de la pensada: Kierkegaard

Lo filosòf danés Søren Kierkegaard (1813-1855) pòt èsser considerat coma lo paire de l'existencialisme. Kierkegaard fa la reflexion de la subjectivitat de la veritat e la realitat, segon la seuna pensada, l'èsser uman sonque pòt se comprendre dempuèi l'interior, segon la seua experiéncia e la seuna realitat viscuda, e pas dempuèi l'exterior, en de tèrmes biologics, psicologics o d'autras teorias de la natura umana. L'existencialisme insistís sus l'accion, la libertat e la decision coma fonamentals per l'existéncia umana, s'oposant fonamentalament a la tradicion racionalista e al positivisme, es a dire, argumenta contra la definicion de l'èsser coma subretot racional, qu'es en relacion a la realitat coma un objècte de coneissença o l'accion que pòt o deu èsser regulada per de principis racionals, definits segon lo seu comporatament. Mas en general, refusa tota la concepcion occidental de l'Èsser coma l'objècte central de totas las causas existissent. Kierkegaard tend a veire l'òme coma un subjècte dins un univèrs indiferent, objectiu, a vegadas ambigú e absurd, que lo sens es pas donat per l'òrdre natural, mas tampauc pòt se crear mejans d'accions o interpretacions umanas.

L'existencialisme crestian: Marcel e Jasper

Kierkegaard cresiá en l'existéncia de Dieu e las seuas teorias influencièron de biais decisiu la teologia del Sègle XX e los pensaires catolics de l'epòca coma Jaspers o Gabriel Marcel, que creèt lo tèrme existencialisme que dona un nom global a la pensada. La reflexion de Marcel insistís subretot susls aspèctes subjectius de l'èsser uman considerat coma creatura de Dieu. Jaspers, el, sens parlar explicitament de Dieu, fa allusion a la caminada cap a la trancendéncia mejans de la forma d'una existéncia oculta.

L'existencialisme agnostic: Heidegger

Heidegger tròba pas cap de pertinéncia dins la possibilitat d'existéncia de Dieu per çò que tòca l'òme. Las seunas teorias balhan mai de prigondor a la pensada de Kierkegaard, considerant l'èsser uman coma expausat a, segon los quita dichs del filosòf, sortir de l'existéncia. Lo seu existencialisme considèra l'existéncia al delà de l'esséncia umana, afirmant que l'òme pòt aspirar a comprendre la seuna existencia, mas que deu se consacrar a capitar los seus objectius amb conviccion, essent conscient de la certitud de la mòrt e de la manca totala del sens concrèt de la vida.

L'existencialisme atèu: Sartre

Sartre, coma Nietzsche, refusa frontalament l'existéncia d'un dieu e lo seu ròtle dins l'existéncia de l'òme. La pensada sartriana, fonamentalament pessimista, l'òme nais sens esséncia ni natura, comença essent pas res, e son los seus fachs que li balhan una existéncia, qu'es fonamentalament absurda e, alara, provòca una sensacion, de nausèa. Pasmens, Sartre remarca lo ròtle umanista de l'existencialisme, insistís sul ròtle de las decisions e de la libertat, e la responsabilitat de l'òme dins las consequéncias de las seuna causidas. La seuna pensada foguèt rebatida, en mai de fòrça ensags e trabalhs purament filosofics, tanben dins d'òbras literàrias (novèlas e pèça de teatre) coma La nausèa.

L'existencialisme dins la literatura

En mai de las òbres de Sartre, l'existencialisme rebat la literatura de l'epòca, dins las novèlas de l'escrivan josieu Franz Kafka, coma dins Lo procés (1925) o Lo castèl (1926), ont los individús isolats afrontan de poténcias burocraticas. Tanben dins l'òbra de Fiodor Dostoievskii coma Los fraires Karamazov, dins las divèrsas òbras de l'espanhòl Unamuno, qu'obsèrva lo problèma de la immortalitat, e gaireben tota l'òbra d'Albert Camus, qu'estudia l'absurd de l'existéncia e l'indiferéncia de l'univèrs, dins lo teatre de Samuel Beckett o las novèlas dels estatsunidencs Arthur Miller o Norman Mailer, o la poesia de Manuel Cuña Novás (1924-1990).