Christiaan Huygens
| Christiaan Huygens | |||
 | |||
| Fødd | 14. april 1629 Haag | ||
|---|---|---|---|
| Død | 8. juli 1695 Haag | ||
| Nasjonalitet | Dei sameinte Nederlanda | ||
| Område | matematikk, mekanikk, fysikk, astronomi | ||
| Yrke | astronom, matematikar, fysikar, musikkforskar, oppfinnar, musikkteoretikar, teoretisk fysikar, entomolog, instrumentmaker | ||
| Institusjonar | Det franske vitskapsakademiet | ||
| Alma mater | Universitetet i Leiden Université d'Angers Orange College of Breda | ||
| Doktorgradsrettleiar | Frans van Schooten jr. Jan Stampioen | ||
| Medlem | Royal Society Det franske vitskapsakademiet | ||
Christiaan Huygens (ⓘ) (14. april 1629–8. juli 1695) var ein nederlandsk matematikar og fysikar fødd i Haag. Huygens blir vanlegvis forbundi med den vitskaplege revolusjonen.
Liv og utdanning
[endre | endre wikiteksten]
Huygens kom frå ein velståande familie. Faren hans, Constantijn Huygens, var diplomat og diktar. Gjennom faren kom Christiaan i kontakt med den tidas beste matematikarar, blant andre René Descartes, som fekk stor betydning for han når det gjaldt matematikken.
Christiaan Huygens studerte jus og matematikk ved Universitetet i Leiden frå 1645 til 1647. Etter dette heldt han fram med studiet ved eit Oranje-instituttet i Breda.
Vitskapleg arbeid
[endre | endre wikiteksten]I 1651 og 1654 publiserte Huygens sine første verk over matematiske problem. Etter kvart gjekk interessa hans meir til astronomi og sannsynsteori.
Matematikk
[endre | endre wikiteksten]Etter eit framlegg frå Blaise Pascal publiserte han den fyrste kjende boka om sannsynsteori[1].
Fysikk
[endre | endre wikiteksten]Det han er mest kjend for i fysikk, er framlegget om at lys består av bølgjer, og Huygens–Fresnel-prinsippet om bølgjeutbreiing.
Astronomi
[endre | endre wikiteksten]I 1655 oppdaga Huygens saturnmånen Titan med eit sjølvbygd teleskop. Titan var den første månen som blei oppdaga som ikkje gjekk rundt jorda eller Jupiter. Titan-landaren Huygens er oppkalla etter han.
Eksperiment med ein forbrenningsmotor
[endre | endre wikiteksten]Det er kjent at Huygens eksperimenterte med ein krutdriven atmosfæremotor. I eit brev til bror sin i 1673 hadde han teikna ei skisse av motoren[2]. Eit stempel i ein sylinder var festa til eine enden av eit tau, som gjekk over ei trinse på ein påle, med ei last som skulle lyftast i den andre enden av tauet. Lasta i tauet lyfta stemplet til øvre posisjon i sylinderen. Med stemplet i øvre posisjon vart ein krutladning i sylinderen sett av. Ventilar i sylinderen, laga av fuktig lêr og utforma som korte røyr som stakk ut, sleppte ut overskotsgassen, slik at trykket i sylinderen vart om lag likt med trykket på utsida. Når gassen i sylinderen vart avkjølt, vart volumet av gassen mindre og atmosfæretrykket på toppen av stemplet pressa det nedover i sylinderen. Krafta i tauet lyfta lasta i andre enden og det vart utført arbeid. Når det vart sleppt luft inn i sylinderen att, ville lasta i andre enden av tauet lyfta stemplet til øvre posisjon att. Ein ny krutladning måtte plasserast i sylinderen for kvar gong stemplet skulle lyfta. Huygens kom fram til at ein krutladning på ein halv kilo kunne lyfta ein masse på 1360 kg til ei høgd på 9 m[2]. Ifylgje The Early History of Combustion Engines[3] fekk Huygens motoren til å fungera og demonstrerte han i 1680. Det er ikkje kjent om Huygens visste om framlegget til Abbé Hautefeuille, som om lag på same tid som Huygens kom med framlegg om å laga ein krutdriven atmosfæremotor. Så langt ein veit, var Huygens den fyrste som laga ein «stempelmotorar med innvendig forbrenning» som fungerte. Assistenten hans, Denis Papin, gjekk seinare over til å arbeida med dampdrive atmosfæremotorar.
Ettermæle
[endre | endre wikiteksten]Romsonden Huygens og romferda Cassini-Huygens er kalla opp etter Christiaan Huygens.
Referansar
[endre | endre wikiteksten]- ↑ Huygens, C., Calul des probabilites - Travaux de mathématiques pures, Bind 14, Société Hollandaise des Sciences, 1657.
- ↑ 2,0 2,1 Cummins, L., Internal fire, 3. utg., Carnot Press, 2000.
- ↑ The Early History of Combustion Engines, University of Cambridge, Department of Engineering. (vitja 19/4-2008)
