dis

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  dis    (hulp, bestand)
• IPA: /dɪs/

Woordafbreking

• dis

Woordherkomst en -opbouw

• Leenwoord uit het Latijn, in de betekenis van ‘gedekte tafel’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 901
• Via het Middelnederlandse disch ontwikkeld uit het Oudnederlandse disc/disk, dat van het Protogermaanse *diskaz komt, waarvan ook het Oudengelse disc, het Oudnoordse diskr en het Limburgse dösj komen. Het Protogermaanse woord is zelf een ontlening aan het Latijnse discus
• Dis is verwant aan de woorden dish (Engels voor 'schotel, gerecht') en Tisch (Duits voor 'tafel', niet noodzakelijk 'gedekte tafel').

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	dis	dissen
verkleinwoord	disje	disjes

Zelfstandig naamwoord

de dis m

1. gedekte tafel
2. maaltijd

Schrijfwijzen

• disch (officiële spelling tot 1935 in Nederland en tot 1946 in België)

Hyponiemen

• avonddis, bruiloftsdis, everdis, feestdis

Afgeleide begrippen

• disgenoot, dishoek, displezier

Vertalingen

    1. gedekte tafel   

Duits: Tafel (de) v, Speisetafel (de) v Engels: table (en)

Frans: table (fr) v

    2. maaltijd   

Duits: Mahl (de) o Engels: table (en)

Frans: table (fr) v

Woordherkomst en -opbouw

• Ontleend aan het Duitse Dis, zelf opgebouwd is uit D (de muzieknoot) en een verbastering van het Franse dièse

	enkelvoud	meervoud
naamwoord	dis	dissen
verkleinwoord	disje	disjes

Zelfstandig naamwoord

de dis v / m

1. (muziek), (Nederland) een d die een halve toon verhoogd is

   • De toon “dis” klinkt in de getempereerde stemming gelijk aan de toon “es”. 

2. (muziek) de grondtoon (tonica) van de “dis-mineurtoonladder”, tevens een korte aanduiding van die toonladder

   • Op de notenbalk van een sonate in dis, staan zes kruisen als voortekens. 

3. (muziek) de grondtoon van het “dis-mineurakkoord”, de kleine drieklank op de eerste trap (tonica-akkoord) van de kleinetertstoonladder op die toon

   • De drie tonen van het dis-mineurakkoord (symbool: D#m) in grondligging, zijn: dis - fis - aïs. 

Synoniemen

• [3] es, re kruis (Vlaanderen)
• [4] dis-kleinetertstoonladder, dis-klein, dis-mineurtoonladder, dis-mineur
• [5] dis-klein, dis-kleinakkoord, dis-mineur, dis-mineurakkoord, D#m

Antoniemen

• [4] Dis, Dis-groot, Dis-majeur, Dis-grotetertstoonladder
• [5] Dis, Dis-groot, Dis-majeurakkoord

Verwante begrippen

• [3,4,5] aïs, bis, cis, eïs, fis, gis

Verwante begrippen

• cis, eïs, fis, gis, aïs, bis

Vertalingen

    3. verhoogde toon d   

Duits: dis (de) o Engels: D-sharp (en)

Frans: ré dièse (fr) m Italiaans: re diesis (it) m

    4. dis-kleinetertstoonladder   

Duits: dis-Moll (de) o Engels: D-sharp minor (en)

Frans: ré dièse mineur (fr) m

    5. dis-mineurgrondakkoord   

Duits: D#m, dis-Moll (de) o, dis (de) o Engels: D#m, D-sharp minor (en)

Frans: D#m, ré dièse mineur (fr) m

Werkwoord

vervoeging van
dissen

dis

1. eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van dissen
   

   • Ik dis. 

2. gebiedende wijs van dissen
   

   • Dis! 

3. (bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van dissen
   

   • Dis je? 

Gangbaarheid

• Het woord dis staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "dis" herkend door:

88 %	van de Nederlanders;
76 %	van de Vlamingen.

Duits

Uitspraak

• Geluid: Bestand bestaat nog niet. Aanmaken?

Woordafbreking

• dis

Zelfstandig naamwoord

dis o

1. (muziek) de toon ”dis”
2. (muziek) dis: korte aanduiding van de toonaard “dis-mineur”

   «Eine Sonate in dis.»

   Een sonate in dis kleine terts.

Antoniemen

• [2] Dis, Dis-Dur, Dis-Dur-Tonleiter

Afgeleide begrippen

• [2] dis-Moll, dis-Moll-Tonleiter

Verwante begrippen

• [1,2] ais, Ais, his, His, ces, Cis, des, Des

Latijn

Voorvoegsel

1. afzonderlijk, apart
2. volkomen