Palladium

Hööftartikel: Isotopen vun Palladium
Iso	VN	t_½	VO	VE (MeV)	VP
¹⁰²Pd	1,02 %	Pd is mit 56 Neutronen bestännig.
¹⁰³Pd	nee	16,991 d	ε	0,543	¹⁰³Rh
¹⁰⁴Pd	11,14 %	Pd is mit 58 Neutronen bestännig.
¹⁰⁵Pd	22,33 %	Pd is mit 59 Neutronen bestännig.
¹⁰⁶Pd	27,33 %	Pd is mit 60 Neutronen bestännig.
¹⁰⁷Pd	nee	6,5·10⁶ a	β^-	0,033	¹⁰⁷Ag
¹⁰⁸Pd	26,46 %	Pd is mit 62 Neutronen bestännig.
¹⁰⁹Pd	nee	13,7012 h	β^-	1,116	¹⁰⁹Ag
¹¹⁰Pd	11,72 %	Pd is mit 64 Neutronen bestännig.

Palladium is en cheemsch Element, dat to de Övergangsmetallen höört un to de Platinmetallen rekent warrt. Dat Element hett de Atomtall 46 un dat Atomteken Pd. In’t Periodensystem steiht dat sülverwitte in de 5. Periood un in de 10. Grupp, de ok as Nickelgrupp betekent warrt. De cheemschen Egenschoppen sünd to verglieken mit de vun’t Platin.

Historie

Dat Metall Palladium is in’t Johr 1803 vun William Hyde Wollaston opdeckt worrn. He hett dat Element 1804 na den Asteroid (2) Pallas nöömt, de twee Johr vörher opdeckt weer. Funnen hett Wollaston dat ne’e Metall in Platinierz ut Süüsamerika. Proven dorvun harr he in Königswater oplöst hatt, vun wegen dat de Büüt so lütt weer.

Vörkamen

Palladium gifft dat gediegen oder as Legeeren in Stroom-Sepen in’n Ural, Australien, Äthiopien un in Noord- un Süüdamerika. De sünd aver al siet eenige Johrteihnten to’n gröttsten Deel utbüüt. Vundaag warrt dat tomeist ut Nickel- un Kopperierzen wunnen. Ruchweg 40 % stamm dorvun ut russ’sche Produkschoon.

De Andeel vun’t recycelte Palladium ut de Afgaskatalysaters warrt mit de Entsorgen vun Ooltautos anstiegen. Wieter warrt över de Mööglichkeit nadacht, Palladium ut afbrennte Brennelementen över de Eddelmetallsynthees to winnen. Dör Di-n-hexylsulfit kann Palladium butendem selektiv vun annere Metallen ut soltsure Lösen afscheedt warrn.

Egenschoppen

Physikaalsch

Palladium is en Element ut de Nickelgrupp un hett vun disse Grupp den sietsten Smöltpunkt. Togliek is dat ok dat Element dat ut disse Grupp an’n besten reageert, man bi Ruumtemperatur reageert dat nich mit Suerstoff. Dordör löpt dat an de Luft nich an un verlütt nich sien metallschen Gleem. Wenn dat bit op üm un bi 400 °C hitt maakt warrt, löpt dat aver stahlblau an, as sik denn en Oxidschicht ut Palladium(II)-oxid billt. Dat Oxid verfallt wedder bi ruchweg 800 °C, wobi de Böverflach wedder blank warrt.

In’n gleihten Tostand is dat Metall week un duktil, man bi’t kole Formen stiggt de Fastigkeit un Hard aver gau an (Kooltverfastigen). Denn is dat düütlich harder as Platin. Bi Temperaturen över 500 °C reageert Palladium fienföhlig op Swevel un sien Verbinnen as to’n Bispeel Gips. Dorbi billt sik Palladium(II)-sulfit, wat Palladium u Legeeren dorvun sprock maken deit.^[2]

Cheemsch

Ofschoonst dat Metall düütlich beter reageert as dat verwandte Element Platin, tellt Palladium to de Eddelmetallen: Palladium löst sik in Salpetersüür, wobi Palladium(II)-nitrat Pd(NO₃)₂ billt warrt. Butendem löst sik dat ok in Königswater un in hitte kunzentreerte Swevelsüür. In Soltsüür lüst sik dat Metall bi Lufttogang langsom ünner Billn vun PdCl₄^2-. De Eddelmetallcharakter is to verglieken mit dat Sülver: In Soltsüür verhollt sik dat nich eddel vun wegen de Billn vun Palladiumchloridverbinnen, de sik licht löst. In fuchtige Atmosphäär warrt de Böverflach vun Palladium drööv, wenn Swevel togegen is.

Vun all Elementen hett Palladium dat gröttste Vermögen, Waterstoff to absorbeeren. Bi Ruumtemperatur kann Palladium dat 900-facke, Palladiummohr dat 1200-facke un kolloidale Palladiumlösen dat 3000-facke vun’t egene Volumen binnen. De Waterstoffabsorpschoon kann een as Lösen vun’n Waterstoff in’t Metallgidder un al Billn vun en Palladiumhydrid mit ruchweg de tosamensetten Pd₂H beschrieven.^[3] Bi 30 °C un Normaldruck is de gröttstmöögliche Palladium-Waterstoff-Proportschoon glieks de Formel PdH_0,608.

Normalerwies nimmt dat Metall de Oxidatschoonsstopen +2 un +4 an. Dat gifft Verbinnen mit de schienbore Oxidatschoonsstoop +3, wat aver in Wohrheit Pd(II)/Pd(IV)-Mischverbinnen sünd. Ne’ere Ünnersöken hebbt wiest, dat ok sössweertig Palladium dorstellt warrn kann. Mööglich sünd butendem noch de Oxidatschoonsstopen 0 [Pd(PR₃)₄], +1 oder +5.

Sekerheitshenwies

Palladium is in kumpakte Form nich brennbor, tünnert aver licht in Form vun Stoff oder Pulver.

Bruuk

Fienverdeelt is Palladium en bannig go’en Katalysater to’n Gaumaken vun cheemsche Reakschonen. Dat gellt sünners för’t Hydreeren un Dehydreeren (Anlagern oder Afspleten vun Waterstoff) oder för’t Cracken vun Kohlenwaterstoffen.^[4]

Wietere Anwennen hett Palladium as:

Afgaskatalysater för Ottomotors (Palladium verdrifft dat dürere Platin)^[5]^[6]
Smuck (sünners in Oostasien)
Armband-Klocken
Wittgold (Dör dat Palladium geiht de Farv vun’t Gold weg)
Platintegel (80 % Pt, 20 % Pd)
Fienstfolien: so as Blattgold kann Palladium to 0,01 µm dünne Folien utwalzt warrn.
To’n Reinigen vun Waterstoff: Watestoff hett en hooch Diffusionsvermogen in hitt Palladium un diffundeert dör’t Blick meist ahn Wedderstand.^[7]
Kuntaktwarkstoff för Relais in Kommunikatschoonsanlagen.
Medizinische Instrumenten
Tähnersatz^[8]
Elektrodenwarkstoffen för Brennstoffzellen un Tünnerkersen in de Luftfohrt
Pd/Ni-Legeeren an Steed vun Gold in de Elektroindustrie (to’n Bispeel in de Galvanik)
Nanotechnologie (deent as Katalysater to’n Herstellen vun molekulare Verbinnen)
Feddern för Füllers
Anlaagmüntenas to’n Bispeel de Palladium Maple Leaf
to’n Legeeern vun’n Warkstoff Titan as Grad 7 un Grad 11 Legeeren^[9]
p-Kuntakt för Halfleiderboelementen, de op Galliumnitrid baseert.

Literatur

William Hyde Wollaston: On a New Metal, Found in Crude Platina. Phil. Trans. R. Soc. Lond. January 1, 1804 94 S. 419–430; DOI: 10.1098/rstl.1804.0019 (Vulltext)
William Hyde Wollaston: On the Discovery of Palladium; With Observations on Other Substances Found with Platina. Phil. Trans. R. Soc. Lond. January 1, 1805 95, S. 316–330; DOI: 10.1098/rstl.1805.0024 (Vulltext)