Plesiadapiformes

Plesiadapiformes Fossiel voorkomen: Vroeg-Paleoceen tot Laat-Eoceen
Plesiadapis
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Mammalia (Zoogdieren)
Orde
Plesiadapiformes (Simons & Tattersall, 1972)
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Plesiadapiformes op Wikispecies
Portaal    Biologie Zoogdieren

De Plesiadapiformes ('Adapide-achtigen' of 'bijna-Adapiformes') vormen een groep (orde) van basale uitgestorven Pan-Primates, als verwant van de rest van de pan-primaten. die samen met de Dermoptera de Primatomorpha vormen. Purgatorius is mogelijk geen primaat als uitgestorven zustergroep van de rest van de Dermoptera of een aparte, meer basale tak van de pan-primaten. Zelfs als Purgatorius wordt verwijderd, kunnen de kroonprimaten in deze groep zijn ontstaan.

Plesiadapiformes komen voor het eerst voor in de fossielen tussen 65 en 55 miljoen jaar geleden, hoewel velen al uitgestorven waren aan het begin van het Eoceen. Het zijn mogelijk de vroegst bekende zoogdieren met vingernagels in plaats van klauwen. In 1990 probeerde K.C. Beard de Plesiadapiformes te koppelen aan de orde Dermoptera. Hij stelde voor dat de digitale verhoudingen van de paromomyide Phenacolemur op glijgedrag wezen dat vergelijkbaar was met dat van de vliegende katten.

In het volgende vereenvoudigde cladogram blijken de kroonprimaten sterk afgeleide Plesiadapiformes te zijn, mogelijk als zuster van de Plesiadapoidea. De kroonprimaten worden hier cladistisch toegekend aan de Plesiadapiformes, en de Plesiadapiformes worden een jonger synoniem van de primaten. Met deze boom zijn de plesiadapiformes niet letterlijk uitgestorven (in de zin van dat ze geen overlevende afstammelingen hebben). De kroonprimaten worden in deze context ook wel 'Euprimaten' genoemd. Soorten uit deze orde leefden tijdens het Paleoceen en Eoceen in Noord-Amerika en West-Europa.

Euarchontoglires	Glires Rodentia (knaagdieren) Lagomorpha (konijnen, hazen, pika's) Euarchonta Scandentia (toepaja's) Primatomorpha Dermoptera (vliegende katten) Primates/ †Purgatoriidae †Micromomyidae †Microsyopidae †Paromomyidae †Palaechthonidae Plesiadapoidea †Carpolestidae †Plesiadapidae kroonprimaten

Als alternatief, in 2018, werden de plesiadapiformen voorgesteld als meer verwant aan Dermoptera, of ruwweg overeenkomend met Primatomorpha met zowel Dermoptera als de primaten opkomend binnen deze groep. Ook in een document uit 2020 werden de primaten en Dermoptera gezamenlijk beschouwd als zuster van de plesiadapiforme Purgatoriidae, resulterend in de volgende fylogenetische boom.

Euarchontoglires	Glires Rodentia (knaagdieren) Lagomorpha (konijnen, hazen, pika's) Euarchonta Scandentia (toepaja's) Primatomorpha/ †Purgatoriidae kroon Primatomorpha Dermoptera (vliegende katten) Primates †Plesiadapiform s.s.

Traditioneel werden ze beschouwd als een aparte orde van de Primatomorpha, maar het lijkt er nu op dat groepen zoals de huidige primaten en/of de Dermoptera in de groep zijn ontstaan. Op dezelfde manier bleken in 2021 de Purgatoriidae zuster te zijn van de Dermoptera, terwijl de rest van de Plesiadapiformes zuster lijken te zijn van de overige primaten:

Euarchonta

Scandentia Primatomorpha/ Dermoptera Purgatoriidae kroon Dermoptera Primates Plesiadapiformes s.s. Palenochtha weissae Toliapinidae Avenius amatorum Altanius orlovi kroonprimaten Strepsirrhini/ kroon Strepsirrhini Haplorhini/ Archicebus achilles Teilhardina s.s. Teilhardina asiatica Teilhardina belgica Teilhardina magnoliana Teilhardina brandti kroon Haplorhini Tarsiiformes Omomyiformes s.s. Teilhardina s.s kroon Tarsiiformes Simiiformes

Classificatie

De verwantschap tussen de Plesiadapiformes en de primaten is omstreden. Lange tijd werd de groep beschouwd als onderdeel van de primaten, maar tegenwoordig wordt de Plesiadapiformes beschouwd als een afsplitsing van de evolutionaire lijn die naar de primaten leidde. Daarom spreekt men tegenwoordig meestal van een zelfstandige orde Plesiadapiformes. De Plesiadapiformes en primaten vormen samen met de toepaja's en de huidvliegers de superorde Euarchonta.

De Plesiadapiformes omvat negen of tien families:

• Familie Carpolestidae
• Familie Micromomyidae
• Familie Microsyopidae
• Familie Palaechthonidae
• Familie Paromomyidae (soms ingedeeld bij Dermoptera)
• Familie Picrodontidae
• Familie Plesiadapidae
• Familie Purgatoriidae
• Familie Saxonellidae
• Familie Toliapinidae

Soorten

Het oudst bekende geslacht is Purgatorius, die bekend is van kaakfragmenten en tanden uit het Vroeg-Paleoceen (Puercan en Tiffanian) en wellicht zelfs Laat-Krijt (Maastrichtien) van Montana en Saskatchewan. Purgatorius was vermoedelijk ongeveer 10 cm lang en 20 gram zwaar. Net als het merendeel van de zoogdieren uit het Vroeg-Paleoceen was dit diertje een insecteneter.

Het best bekend is het geslacht Plesiadapis zelf uit het Laat-Paleoceen (vanaf Torrejonian) en Vroeg-Eoceen (tot Wasatchian) van de Verenigde Staten, Canada, Duitsland en Frankrijk. Globaal gezien had Plesiadapis de bouw van een eekhoorn.

Een ander bekend geslacht is Carpolestes uit het Laat-Paleoceen (Tiffanian tot Clarkforkian) van Wyoming en Montana.

Mediabestanden

Zie de categorie Plesiadapiformes van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.